Yerli uçağı türbülansa sokan 3 mesele...

Yerli uçağın tüm özellikleri!

Ayrıca yerli uçak projesinin üstlenicisi Milli Savunma Bakanlığı uhdesindeki Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) ile Alman Dornier uçak firmasının lisans haklarını (IP) alarak Türkiye adına millileştirecek olan ABD merkezli, Eren ve Fatih Özmen çiftinin sahip olduğu Sierra Nevada Corporation (SNC) şirketi arasında, başta ortaklık yapısı ve uçağın yerlileştirme oranları noktasında yürütülen görüşmelerin bitirilerek, sözleşme noktasına gelinememesi de projenin bir başka sorunu.

FABRİKA YERİ TARTIŞMASI

Yerli uçağın bir sivil hava aracı olması sebebiyle Esenboğa Havalimanı’nda üretim tesisi kurulmasının doğru olacağından yola çıkan SSM yetkilileri, Ulaştırma Bakanlığı ile görüşüp yer tahsisi istedi. DHMİ de havalimanında uygun yeri tespit edip temel atılması için hazır hale getirdi.

Ancak Vecdi Gönül’ün, İsmet Yılmaz’ın TBMM Başkanı olması sebebiyle yeniden Milli Savunma Bakanlığı koltuğuna oturmasıyla bu planı değiştirecek farklı görüşler gündeme gelmeye başladı. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı (TSKGV) ve konuyla ilgili vakıf şirketlerinin başında gelen TAI, Türk havacılık endüstrisinde bir ekosistem oluşturmaya çalıştığı için bu fabrikanın yerinin Esenboğa olmasına itiraz ediyor. Askerler (TSKGV) ve TAI tarafı kamu kaynağıyla hayata geçirilecek yerli uçak projesinin, milli havacılığa katkı sunması için doğru yerin Akıncı’da kümelenen TAI tesisleri olduğu görüşünde. Ayrıca TAI’nin faaliyet alanının çoğunluğunu sivil üretimlerin oluşturduğu ifade edilerek, Esenboğa’ya itiraz ediliyor.

'NE KADARI YERLİ OLACAK?' ÇIKMAZI!

Türkiye adına Dornier tasarımı jet ve pervaneli motor kullanan 328 uçaklarına fikri ve sinai mülkiyet haklarını (IP) satın alan SNC ile SSM arasında yerli katkı oranının %70 olması yönündeki tartışmalar medyaya yansımıştı. Bu sorun da henüz giderilmiş görünmüyor. Halbuki bu oran, bugün Boeing’de de yok, Airbus’ta da... Hatta TAI’nin ürettiği eğitim uçağı Hürkuş’ta’da bulunmuyor. Olması da gerekmiyor. Projenin sıkıntıya sokulması için mi gündeme getirildi bilmiyorum. Ancak yaptığım araştırmalara göre ilk etapta bu uçağın yüzde 30’u bile yerlileşebilirse, Türkiye adına başarıdır.

Milli ve yerli tartışmalarının yanlış yürütülmesi herkesin kafasını karıştırıyor. Bazı kamu kurumlarında, “Madem devlet bu projeye kaynak ayırıyor, herkes bir şey üretsin ve yerlilik oranı yüksek” olsun görüşü hâkim. Ancak bu mantıkla yerli uçağın dünya piyasasında kendine yer edinmesi, rekabetçi olması ve daha önemlisi gelişimini sürdürmesi zor. Lisansı Türkiye’ye ait olan ve kritik malzemeleri ülkemizde yapılabilen herhangi bir aracın yüzde 80’i yurtdışında üretilse bile o millidir. Kritik malzemelerini üretemeyip ithal ettiğiniz bir aracın yüzde 95’i Türkiye’de yerli kaynaklarla üretseniz de fazla bir önemi yoktur.

YERLİ UÇAĞIN SAHİBİ KİM OLACAK?

Lisans hakları satın alınarak millileştirilen Dornier 328’in ABD (FAA) ve Avrupa (EASA) sivil havacılık otoritelerinden sertifikaya sahip olması önemli. Sertifikasyon sorunu olmayan bu modelin, yaklaşık 1.5 milyarlık bir bedelle TC tescili altında 50 adet üretilerek, kazanılan tecrübeyle 70 kişilik T-628 büyük modelin, sıfırdan Türkiye’de tasarlanıp “milli bölgesel yolcu uçağı” olarak geliştirilme fikri de güzel. Ama sahibi kim olacak? SNC ve SSM bünyesindeki STM’nin yerli uçakta hisseleri ne oranda olacak? Bu mesele de henüz aşılamadığından yerli uçakta sözleşme imzalanamadı.

Yerli uçağın finansmanı, Savunma Sanayii Destekleme Fonu’ndan karşılanacak, kamu adına takibini de Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret AŞ (STM) ile SNC beraber koordine edecek. Ancak üretim modeliyle, hisse paylaşımının netlik kazanması gerekiyor.

Katar’da MÜSİAD tarafından organize edilen High-Tech Port Fuarı’nda yerli uçakla ilgili tüm taraflarla görüşerek ortaya çıkardığım tablo bu..