Hamilelikte yaşanan şiddet veya stresin bebeğe etkileri
Psikolog Dr. Ayşe Bombacı hamilelikte yaşanan kronik stres ve bunun bebeğe etkilerini anlattı
Damla ÇELİKTABAN / HT MAGAZİN
İnsanın sağlığının temeli, hamilelik döneminde, anne karnındayken başlıyor. Annenin duygusal sisteminin bir parçası olarak büyüyen bebek, onun yeme içme alışkanlıklarından, fiziksel hareketlerinden etkilenmiyor, aynı zamanda onun bütün ruhsal çalkantılarından, mutluluğundan-mutsuzluğundan da etkileniyor. Onunla birlikte yiyor, içiyor ve onunla birlikte hissediyor. Annenin, hamilelik boyunca yaşadıkları sadece annenin psikolojisini değil, çocuğun da psikolojisini etkiliyor. Klinik Psikolog Dr. Ayşe Bombacı ile hamilelikte yaşanan kronik stresi ve bunun bebeğe etkilerini konuştuk.
Hamilelik depresyonu neye bağlı gelişiyor?
Birçok şeyi zaten biyopsikososyal açıklarız. Toplum tarafından idealize edilmiş bir annelik kurgusu var. Hem hamilelik boyunca hem de doğum sonrasında “Çok mutlu olacağım, en tatlı bebeğe sahip olacağım” gibi bir algı var. Mükemmel anne resmi var ve kadınlar buna ulaşmaya çalışırken giderek yalnızlaşıyorlar. Sosyal medyada da böyle bir çılgınlık var, herkes en mutlu olduğu anları paylaşıyor. Kimse derbeder olduğu anın fotoğrafını koymuyor, ancak hayat bu değil.
Annenin çevresinde yaşananlar mı yoksa kendi ilişkilerinde yaşadığı stres mi daha etkili?
İkisi de... Çünkü ikisi de travma. Eğer içinde yaşadığın sosyal sistem artık sana güven vermiyorsa ve tehlikede olduğun yönünde algın keskinleşmişse bu sende sürekli bir strese yol açıyor ve beden daha fazla stres hormonu, kortizol salgılıyor.
Hamilelik depresyonu bebeği nasıl etkiliyor?
Zor bir bebeklik döneminden tutun da ileriki yaşlara kadar depresyon, davranış bozuklukları, dikkat dağınıklığı, konsantrasyon bozuklukları, içe kapanıklık, saldırganlık gibi davranış ve duygusal gelişim problemlerinin annenin hamilelik döneminde geçirdiği stres yaşantıları ile ilişkili olduğu saptandı.
Bu nasıl tespit ediliyor?
Hamilelikten başlayıp bebek 5 aylık oluncaya kadar süren bir araştırma yaptık ve stresi bulgulayan pek çok kriteri inceledik. Buna göre ilk aşamada anne ve bebek yüz yüze bakarak oyun oynuyorlar. Araştırmadaki grupları ikiye böldük: Hamilelikte stres yaşamış annelerle herhangi bir sıkıntısı olmayan anneler olarak. Ve fark ettik ki oyundan sonraki aşamada anne ifadesiz bir yüz takındığında bebekle iletişimini beklemedik anda kestiğinde bebekler bunu iki aydan itibaren algılıyorlar, aralarında güvenli bir ilişki kurulmuşsa bebek hemen anneyi yeniden kazanmaya çalışıyor. Bu da bize bebeklerin ilişkide ne kadar yetkin ama aynı zamanda sosyal ilişkiye muhtaç olduklarını söylüyor.
Bebek rahimde stresi nasıl yaşıyor?
Plasenta bebeği, hamilelik boyunca olabilecek her türlü zararlı maddeden korur. Lakin bu koruma yüzde yüz değildir. Eğer annenin yaşadığı stres çok yüksekse, kronik bir şekilde sürüyorsa; evde şiddete uğruyorsa plasenta koruyamıyor. Almanya’da yapılmış bir çalışma var: Evde şiddete maruz kalmış, üç gruba bakılıyor. Hamilelik öncesi, hamilelik boyunca ve hamilelik sonrasında şiddet görmüş kadınlar. Hamilelik döneminde evde şiddet görmüş kadınların çocukları 14 yaş civarında daha fazla stres tepkisi veriyorlar. Yani stresli anneler stresli bebekler dünyaya getiriyorlar. Kadına yapı lan şiddet aslında taşıdığı bebekte de hayat boyu sürecek etkilere sebep olabiliyor. Hamilelikte şiddet gören annelerin çocuklarında çatışma anlarında kaçma veya saldırgan tepkiler göze batarken, kontrol grubundakiler düşünüp taşınıp sakin kalmayı tercih etmişler.
Düzeltilemez mi bu etkiler?
Düzeltilir. Beyin, kullanıma bağlı olarak gelişen bir organ. Hamilelik depresyonu birçok kadının yaşantıladığı bir durum. Hamileye iyi bakmak denince aklımıza yeme-içme, ultrason filan geliyor. Psikolojik destek de olmalı. Hamilelik depresyonu, doğum sonrası depresyona yol açan en önemli sebep. Türkiye’de 5 kadından 2’sinde doğum sonrası depresyonu görülüyor.
Hamileler ne yapsınlar?
Sadece bedenlerine değil duygusal hallerine de özen göstermek lazım. Psikolojik olarak da beslemek lazım… Edinburgh doğum sonrası depresyon ölçeği testini yaparak kendi kendilerini değerlendirsinler. Bu bir tarama testi. Depresyon için risk altında olup olmadığını anlıyorsun. 13 puanın üzerindeyse riskin çok fazla; destek al!
Dr. Ayşe Bombacı kimdir?
Almanya Heidelberg Üniversitesi Psikiyatri Kliniği’nde, hamilelikteki stres yaşantıları (prenatal stres), doğum sonrası depresyon, anne-bebek ilişkisi ve tedavisi konularında bilimsel ve klinik çalışmalar yaptı. Aynı üniversiteden aldığı doktora derecesi de yine prenatal stres ve etkileri konusuna dayanıyor. Şu anda çalışmalarına DBE- Davranış Bilimleri Enstitüsü'nde devam ediyor.
