Rusya Hazar'ı göl yapmak istiyor
Bölgemizin enerji politikalarını çok yakından ilgilendiren bir toplantı, 5 ülkenin devlet başkanlarının iştirakiyle Rusya’nın Astrahan kentinde yapıldı. Lakin ülkemizin yoğun gündemi arasında bu konuya neredeyse yer bile verilemedi. 4. Hazar Zirvesi’nde tartışılan konular özellikle Türkiye- Azerbaycan’ın hayata geçirmeye çalıştığı Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi’ni (TANAP) çok yakından ilgilendiriyor. Çünkü Trans Hazar Doğalgaz Boru Hattı gibi bir projeyle TANAP’a Türkmen doğalgazının gelmesi yönündeki planlara Rusya, Hazar’ın çevre meselesini gerekçe göstererek tepki koyuyor. Bu toplantıda bunun bir nevi altyapısı bizzat “Rusya tarafından hazırlanmaya çalışılıyor” demek doğru olur.
Hazar Denizi’ne komşu olan ülkelerin liderleri; Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev ve Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhammedov’un katılımıyla gerçekleşen zirvede özellikle Hazar’ın hukuki statüsüne nokta konmak isteniyor. Böylece, enerji kaynaklarının paylaşımı ve boru hatlarıyla ulaşım sorunu giderilecek. Ama kolay görünmüyor.
Putin, zirvede yaptığı konuşmalarda Hazar’ın hukuki statüsüyle ilgili siyasi bir deklarasyonun kabul edilebileceğine vurgu yaparak Kazakistan’da yapılacak 5. Hazar Zirvesi’nde imzaların atılabileceği noktasına gelinebileceğini ifade etmiş.
Hukuki statüsüyle birlikte, üçüncü ülkelerin askeri varlıklarının Hazar’da bulunmaması konusunda bir protokol imzalamaları da gündemde, ama asıl konu bu değil tabii. Çünkü Sovyetler Birliği ve İran arasında paylaşımı yapılan Hazar Denizi ile ilgili olarak 1990 sonrasında herhangi bir anlaşma, statü meselesi sebebiyle sağlanamadı. Hazar’ın göl veya deniz olarak kabul edilmesi her ülkeye ayrı avantajlar sağlıyor. Dolayısıyla Hazar’ın dibinde ve yüzeyinde sınırların belirlenmesi, petrol ve doğalgaz yataklarının paylaşımı ve deniz dibinden döşenecek boru hatlarıyla ilgili belirsizlikler başta TANAP olmak üzere diğer projeleri de etkiliyor.
SUDA ACEM PAZARLIĞI
Rusya, Hazar’ın göl olarak kabul edilmesini savunarak yüzey açısından her ülkenin 25 mil ekonomik alanının bulunmasını ve ortada kalan alanın da 5 ülke tarafından ortak kullanılmasını öneriyor. Diğer liderler ise deniz statüsüyle; 25 milin avlanma alanı olarak kabul edilmesini, ekonomik bölgenin ise 15 mile çekilmesini öneriyor.
Ayrıca Rusya, Hazar’dan geçecek petrol ve doğalgaz boru hatları konusunda tüm ülkelerin onayının alınmasını istiyor. Bu durumda Türkmen doğalgazı sittin sene Anadolu’ya gelemez. Hazar’da daha az kıyısı bulunan İran ise deniz veya göl statüsüne takılmadan, deniz dibi ve yüzeyinin 5 eşit parçaya bölünmesini istiyor. Tam bir Acem pazarlığı. Azıcık kıyıyla, diğer ülkelerle eşit haklara kavuşmak isterken, şartları zorluyor. Aynı zamanda da Kepez doğalgaz yataklarının işletimi konusunda Türkmenistan ile yaşadığı sorunu da bu yaklaşımla kendi lehine çevirmek istiyor.
Neticede çetrefilli Hazar probleminin çözülmesi o kadar kolay görünmüyor. 18 yıldır devam eden meselenin, Rusya açısından çözümü de çok da önemli görünmüyor. “Çözülecekse de benim istediğim gibi olsun” diyor. Bakalım ne olacak?
TRANS HAZAR RUSYA’YI BOZAR
Yukarıda işaret ettiğim Hazar geçişi meselesini Türkmenistan Cumhurbaşkanı Gurbanguli Berdimuhammedov, zirvede gündeme getirerek şunları söylemiş: “Hazar kısa zamanda dünyanın en büyük petrol ve doğalgaz çıkarım ve ulaşım merkezlerinden birine dönüşecektir. Bu konuda objektif olunması gerekir. Hazar Denizi’nin tabanından boru hattı döşemek, o ülkenin egemenlik hakkıdır. Çevre şartlarına azami derecede uyarak boru hattı döşemek istiyoruz.”
Putin de cevap olarak bölgede inşa edilecek boru hatlarıyla ilgili tüm ülkelerin onayının alınması gerektiğini tekrarlamış. Bu hususu burada birkaç kez gündeme getirmiştim. Dolayısıyla 56 inç boru çapına sahip TANAP’ı doğalgaza gark etmek, o kadar kolay olmayacak. Çünkü enerji konusu objektifliği kaldırmıyor. Ama bu gelişmeleri izlemek şart...
