Bir fotoğrafçının öyküsü
SES getiren yazıları ve haberleri ile tanınan İngiliz gazeteci Robert Fisk, dün Independent'daki köşesinde bir fotoğraf yayınladı. Fisk, 1915'in yaz aylarında çekilen fotoğraftaki bir sıra kafatasının ardında poz verenlerin Türk ve Alman subaylar olduğunu söylüyordu.
Fisk'in yazdıklarını gazetemizde bugün okuyacaksınız...
Independent'ın yayınladığı fotoğrafı, Armin Theophil Wegner adında bir Alman subay çekmişti. 1886'da doğan Wegner, Birinci Dünya Savaşı'nda orduya alındı, sağlık subayı yapıldı ve Türkiye'ye gönderildi. Bugünkü Irak ile Suriye'nin bir bölümünde bulunan Osmanlı Altıncı Ordusu'na verildi ve 1915 tehciri sırasında amatör olarak yüzlerce fotoğraf çekti. Türk tarafının şikâyeti üzerine tevkif edildi, memleketi Almanya'ya yollandı ve fotoğrafları ile notlarını 1919'dan itibaren yayınlamaya başladı. 1921'de Sadrazam Talât Paşa'yı Berlin'de katleden Sogomon Tehliryan'ın iki günlük duruşması sırasında Tehliryan'ın lehinde ifade vererek beraatini sağlayanlardan biri de Wegner idi.
KÜLLERİ ERİVAN'DA
Armin Wegner'in başı, İkinci Dünya Savaşı yıllarında bu defa Naziler ile derde girdi. Yahudiler'e karşı uygulanan baskıları kınayıp bir de bildiri yayınladığı için Gestapo tarafından tutuklandı, uzun müddet işkence gördü, bir toplama kampına kapatıldı ama hayatta kalmayı başardı savaştan sonra Roma'ya yerleşti.
Wegner, 1915 tehciri ile Yahudi soykırımı konusundaki asıl yayınlarını, savaştan sonra ardarda yapmaya başladı. İlk madalyasını 1945'de terkedip bir daha hiç dönmediği anavatanı Almanya'dan aldı, ardından İsrail'de ve Ermenistan'da kahraman ilân edildi, Roma'da 1978'de 82 yaşında öldü, cenazesi yakıldı ve bir kısmı Ermenistan'a götürülen külleri devlet töreni ile Erivan'daki Soykırım Anıtı'na defnedildi. Ailesinin 2003'te Birleşik Amerika'da kurduğu "Armin T. Wegner Vakfı", her sene insan hakları ile soykırımları konu alan birer filme ödül ve altın "Wegner Madalyası" veriyor. Armin Wegner'in bizim açımızdan da büyük önem taşıyan fotoğraf arşivini ise, Ermeni diasporası senelerden buyana tepe tepe kullanıyor.
Robert Fisk'in dün Independent Gazetesi'nde yayınladığı fotoğraf işte bu arşivden alınmıştı, tehcirle ilgili olarak bilinen ve çoğumuzun görmüş olduğu birçok meşhur fotoğraf da Wegner'e aitti...
1915'teki acı hâdiseleri "cesed sayma" işine indirgemek ne kadar acı ise de yazmam gerekiyor: Ben, bu fotoğrafta görünen kafataslarının, hayatlarını tehcirde kaybeden Ermeniler'e ait olduğunu zannetmiyorum. Zira tehcir 1915 Mayıs'ının sonunda başlamıştı, resim ise o senenin yaz aylarında çekilmiş. Fotoğrafı çeken Armin Wegner'in iddiası doğru ve kafatasları hakikaten Ermeniler'e ait ise, görünen kafataslarının 1915'ten en az bir-iki sene önce yaşanan patırtılar sırasında can verenlerin mezarlarından çıkartılmış olmaları lâzım...
UNUTULMUŞ YAYINLAR
Ama, Almanlar'ın tehcirdeki rolleri konusunda Robert Fisk'in de, Almanlar'ın da, Ermeniler'in de gözardı ettikleri; hattâ bizim de üzerine her nedense hiç eğilmediğimiz çok önemli başka kaynaklar vardır:
Birinci Dünya Savaşı senelerinde Türkiye'de görev yapmış olan çeşitli rütbelerdeki bazı Alman subayları savaş sonrasında yerel gazetelerde bir "makalaler ve hatıralar ağı" kurmuş, Osmanlı İmparatorluğu'nun farklı yerlerinde ve tehcirin bölgelerinde gördüklerini yazıp yayınlamışlardır. Bu yayınlarda tehcir plânlarının hazırlanmasında Alman subaylarının Türk meslekdaşları ile beraberce çalıştıklarını ve 1915 olaylarının bir Türk-Alman işbirliğinin neticesi olduğu açıkça görülür.
Üzerlerinden neredeyse 90 sene geçmiş olan bu yayınlar, hâlâ bâkir bir konu olarak önümüzde duruyorlar...
