Francis değil Fransuva!
ARJANTİNLİ kardinal Jorge Mario Bergoglio önceki gün Papa seçildi, "Fransuva" ismini aldı ve bu ismi daha önce başka hiçbir papa kullanmadığı için "Birinci Fransuva" oldu. Papalık, Fransuva'nın adının başına gerçi "Birinci" sözünü ilave etmedi ama Avrupa basınında "Birinci Fransuva" diye yazıldığı için hatırlatayım:
Bizde, kendilerinden sonra aynı adı taşıyan başka hükümdarlar gelmediği takdirde, isim bakımından tek olan padişahlar için "Birinci" ibaresi kullanılmaz. Meselâ, Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülâziz ile aynı adı taşıyan başka hükümdarlar olmadığı için "Birinci Abdülmecid" yahut "Birinci Abdülâziz" yerine sadece "Sultan Abdülmecid" ve "Sultan Abdülâziz" denir. Batı'da ise böyle bir âdet yoktur; aynı isimde bir diğer hükümdar olmasa bile "Birinci" ibaresini kullanırlar.
Fransuva'ya, işte bu yüzden "Papa Birinci Fransuva" deniyor.
Papa'nın ismini "Fransuva" diye yazarak yanlış falan yapmadım, bilerek böyle kullandım, zira Kardinal Bergoglio'nun aldığı isim, Türkçe'de hep bu şekilde kullanılagelmiştir.
Seçilen yeni papanın adının gazetelerimizde nasıl yazıldığı, TV'lerimizde ne şekilde söylendiği bilmem dikkatinizi çekti mi?
Francis diyeni de vardı, Francesco yazanı da...
Latince isimler, Batı dillerinde değişik şekillerde, halkın kendi dil geleneklerine göre telâffuz edilirler. Asırlardan buyana kullanıldıkları için artık Latince aslından uzaklaşmış ve o lisanlarda kendilerine mahsus şekillere bürünmüşlerdir.
İVAN PAVEL KİMDİR?
Meselâ, iki önceki Papa John Paul'un isminin Latince aslı "loannes Paulus" idi ve Avrupa dillerinde başka başka şekillerde kullanılırdı. İngilizler "John Paul", Fransızlar "Jean-Paul", İtalyanlar "Giovanni Paolo", Almanlar "Johannes Paul" derlerdi. İspanyollar'da "Juan Pablo", Ruslar'da "İvan Pavel", Hırvatlar'da "Ivan Pavao", Macarlar'da "Janos (Yanoş) Pal", Polonyalılar'da "Jan Pawel" olmuştu. Biz ise her nedense İngilizce yazılışını kullanmayı tercih etmiştik.
Latince adı "Benedictus" olan bir önceki Papa da Fransızca'da "Benoit", İtalyanca'da "Benedetto" idi; diğer dillerde de asırlardır alışılagelen söylenişe uyarlanmıştı.
Bu sabah Ayşe Özek dikkatimi çekti: Şimdi iki günden buyana yeni Papa'nın ismini İngilizce'deki telâffuz ve yazılış biçimine göre aynen alıp "Francis" diye kullanmaya başladık ve tabii, yanlış yapıyoruz!
İki günlük taze Papa'nın aldığı isim Latince'de "Franciscum"dur. "Franciscum", İtalyanca'da "Francesco" olur; İspanyollar ve Portekizliler "Francisco" derler, Almanlar'da "Franziskus" halini alır, İngilizce'de "Francis"e, Fransızca'da "François"e döner. Polonya'da "Franciszek", Macaristan'da "Ferenc", Rusya'da "Frantsick"dir.
KANUNÎ'Yİ HATIRLAYIN
Kanunî Sultan Süleyman'a mektup yazıp "Aman bana yardım et, şu Şarl dedikleri İspanya Kralı'nın şerrinden oğlumu koru" diyen Fransa'nın bir ana kraliçesi vardı ya...
Bu hatun önce İspanya, sonra da Kutsal Roma-Germen İmparatoru olan Beşinci Şarl'ın bir ara hapsettiği Fransa Kralı François'in annesi idi. Fransızca yazılışı "François", okunuşu "Fransuva" olan kralın adı Kanunî Süleyman'ın o meşhur tantanalı cevabî mektuplarından sonra bizde hayli bilinir olmuş ve isim asırlar boyunca bu şekilde, yani "Fransuva" diye yazılıp söylenmişti.
Yeni Papa'nın Latince'si "Franciscum" olan adının Türkçe'deki alışılmış telâffuzu da böyledir, yani "Fransuva"dır. Biz ise, tarihimizde yeri olan, üstelik asırlardan buyana övünme vesilesi olarak kullandığımız bu ismi iki günden buyana İngilizce imlâya göre, daha doğrusu İngilizce servis yapan haber ajansları nasıl yazıyorlar ise o şekilde alıp okuyoruz, öyle yazıyoruz ve dolayısı ile yanlış yapıyoruz!
Basınımız yabancı isimleri hiç araştırıp etmeden, dış haberler servisleri ajansların yazdıklarını nasıl naklediyorlar ise öyle kullanma konusunda zaten sabıkalıdır... Hatırlarsınız, Üsame bin Ladin'i "Osama ben Laden", soyadı "arslan" demek olan Hafız Esed'i "Hafız Esad", adı "pars" mânâsına gelen Suudiler'in sabık kralı Fehed'i "baldır"a karşılık gelen "Fahd"a çevirmiş ve daha birçok ismi seneler boyunca yanlış yazıp durmuştuk.
Bari artık şu yeni Papa'nın adını doğru yazalım da "Francis" değil "Fransuva" diyelim!
