2 turlu seçimin Fransızca'sı!
- PARİS -
KRAL’ı Devrim’le devirip Cumhuriyet olmuştu... Sonra bir Napolyon Bonapart geldi, İmparatorluk oldu Fransa.
Marx’ın deyişiyle “karikatür Bonapart” için 1848 beklenecekti. Yine devrim havası sonrası, erkeklerin oy verdiği seçimi ilk turda yüzde 74’le “Yeğen Bonapart” kazandı. 4 yıl için. Genel oyla seçilen ilk cumhurbaşkanı. 4 yıl ara vermeden 2. kez seçilemez; yardımcıları, ailesinden biri de seçime giremezdi.
O da ne yaptı? 1852’de yeni seçim yerine 1851’de darbe yaptı. Meclisi feshetti, 3 yıl süren 2. Cumhuriyet’i de. Sözde cumhuriyetçi, sözde demokrasiye “Bonapartizm” dendi; “faşizm” olmayan otoriter, faşizan bir rejim kastetmek için! Evrensel kavram oldu. O da “Son İmparator” oldu.
Sonra 3. ve 4. cumhuriyetler, savaş, işgaller, çifte rejim, parlamentoda seçilen cumhurbaşkanları. 5. Cumhuriyet. 1965’ten itibaren 7 yıl için genel oy, iki tur.
1965’TEN 2017’YE
1965: Finale solun adayı Sosyalist Mitterrand (% 31.7) ve Cumhuriyetçi sağcı De Gaulle (% 44.6) kaldı; Mitterrand merkez sağın yüzde 15 oyundan epey almış olmalı ki % 44.8 oldu; De Gaulle muhtemelen aşırı sağın yüzde 5’i, bir kısım merkez sağı alıp % 55.2 ile kazandı.
1969: Mayıs 68 De Gaulle’ün pes edişiydi. Seçime sol paramparça girdi; en yüksek oyu % 21.3 ile Komünist Parti’den Duclos aldı; finale merkez sağ Poher (% 23.3) ile De Gaulle mirasçısı Pompidou (% 44.5) kaldı. 2. turda Poher solun desteğinin çoğunu alsa da % 41.2’de kaldı.
1974: Pompidou ölünce yine erken seçim. İlk turda en çok oyu, Komünist Parti desteğiyle Mitterrand aldı (% 43.3). 2. ise merkez sağ d’Estaing’di (% 32.6). 2. tur sağ oylar onda toplandı (% 50.8), kıl payı kazandı. O seçim “milliyetçi, faşizan” baba Le Pen ilk kez % 1’in altında ortaya çıktı.
1981: “Sol’un Ortak Programı.” Mitterrand % 25.9, Komünist Parti lideri Marchais % 15.4; Cumhuriyetçi sağda d’Estaing % 28.3, Chirac % 18 aldı. 2. tur sağ birleşti ama % 48.2’de kaldı; Mitterrand % 51.8’le rövanşı almıştı. KP ve soldaki küçük partilerin o yıl artmış oyları yetmişti! Daha sonra parlamento sağa geçince çeşitli “Birlikte Yönetim” dönemleri olacaktı.
1988: İlk tur Mitterrand % 34.1; diğer sol adaylar % 15 kadar aldı. Sağda iki ağır toptan Chirac % 20.9 ile finalist oldu; Barre % 16.5’te kaldı. Le Pen ilk kez % 14.4 seviyesini buldu. 2. turda % 54’le Mitterrand bir kez daha sağ adayı yendi. Merkez ve aşırı sağdan 5 puan kadar almış olmalıydı.
1995: Mitterrand’ın halefi Jospin % 23.3’le finale kaldı; diğer sol toplamı % 17 kadardı. Sağ paramparçaydı. Chirac % 19.96, Balladur % 18.6 ve Milliyetçi Cephe Le Pen % 15. Jospin % 47.4’te kaldı 2. turda. Chirac geriden gelip tüm sağ oylarla kazandı.
2002: Solun gömüldüğü ilk sene. Jospin % 16.2’deydi; tüm sol % 42 olsa da paramparçaydı ve 2. tura aday çıkaramadı. İlk kez iki sağ, merkez sağ (Chirac % 19.9) ile Milliyetçi Cephe (Le Pen % 16.9) finale kaldı. 2 adayın ilk tur oyları % 20 altında, toplamları % 40’tan azdı. Finalde yeni bir şey oldu: Tüm merkez sağ ve sol oylar “faşizme, ırkçılığa, yabancı düşmanlığına, Milliyetçi Cephe’ye karşı” Merkez Sağ’da toplandı; % 19’luk Chirac % 82.1 aldı 2. tur; Le Pen’e sadece 0.9 puan eklendi. Artık 5 yıl için seçiliyordu cumhurbaşkanı.
2007: Sosyalist kadın aday Royal % 25.9, diğer sol adaylar 9.5 kadardı. Merkez sağda Sarkozy (şimdi Kaddafi parasından dolayı şaibeli, şüpheli seçimde) % 31.2. Bayrou % 18.6 aldı. Le Pen % 10.4’e inmiş, oyunun bir kısmı Sarkozy’ye gitmişti. 2. turda Royal diğer sol kadar merkez sağ oylarla % 46.9’a çıksa da, Sarkozy, Le Pen desteğiyle kazandı.
2012: Sosyalist Hollande 28.6 ile finale kalırken, solda bugün “Boyun Eğmeyenler”in lideri olan Melenchon % 11.1’i buldu. Sağ finalist % 27.2 ile yine Sarkozy’ydi. Milliyetçi Cephe’nin başı bu kez babasının kızı Marine Le Pen’di; oyları % 17.9’a çıkardı. Finalde sol, merkez sağ ve muhtemelen Milliyetçi Cephe’ye oy vermiş bazı işçi oylarıyla Hollande % 51.6 ile sürpriz yaptı.
2017: Son seçim, klasik merkezin çöküşü, Milliyetçi Cephe ve faşizm, otoriter yönetim korkusu, yine cepheleşme, o sayede partisini bile yolda kuran yepyeni ismin ortaya çıkışıydı. Sosyalist Parti adayı Hamon % 6.4’te kalmış, Komünist Parti’nin de desteklediği Melenchon % 19.6’yı bulmuş; merkez sol ve merkez sağı harmanlayan, önceki yönetimin eski bakanı, genç Macron % 24 almıştı. Merkez sağda Fillon % 20’de kaldı; Bayan Le Pen ise % 21.3’le finalist çıktı. Finalde bütün sol ve merkez sağın önemli kısmı, yine “faşizme karşı” Macron’da toplanıp onu % 66’ya çıkardı; ancak merkez sağın bir kısmı bu kez Le Pen’i % 34 kadar yapmıştı.
İşte böyle. Bazen bildik siyasi yelpazeler yel olup dağılır, bazen de kalkan olup birleşir bu Fransa’da!
