Çalışan emeklilerin hakları nelerdir?
Türkiye'de üç emekliden birinin çalışmaya devam ettiği ya da iş aradığı tahmin ediliyor. Emeklilerin bir kısmı sigortalı, büyük kısmı ise sigortasız olarak çalışıyor. Çalışmaya devam eden emekliler, ihbar ve kıdem tazminatı ile yıllık izin gibi haklarını merak ediyor. Emekli işçilerin bu hakları, özel durumlarına göre değişiyor. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç, çalışan emeklilerin haklarını yazdı
Yüz binlerce emekli, çalışmaya devam ediyor. Bunların büyük kısmı kayıt dışı olarak çalışıyor. Sigortalı olarak çalışanlar ise ikiye ayrılıyor. Emekli aylığını kestirmeden 4/a’lı çalışmaya devam edenler için, çalıştıkları işyerinde aldıkları ücretlerinden yüzde 30 oranında Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP), yüzde 2 oranında da iş kazası ve meslek hastalığına karşı kısa vadeli sigorta primi alınıyor. Çalışan emekliler, isterlerse aylığı kestirip normal çalışmalı olarak devam edebiliyorlar.
SGDP ödeyen emeklilerin aylıkları yeni çalışmalardan dolayı değişmiyor. Aylığını kestirerek normal çalışmaya devam eden emeklilerin aylıkları ise yeni çalışmalardan dolayı artıyor.
Kıdem tazminatı, 1475 sayılı eski İş Kanunu’nda düzenleniyor. Kanuna göre, kıdem tazminatı, işverence işten çıkartılma, emeklilik ve ölüm hallerinde ödeniyor. Evlenen kadın işçiler ile askere giden işçiler de kıdem tazminatını alıp ayrılabiliyorlar. Bunun yanı sıra, yaş dışındaki emeklilik koşullarını yerine getirenlerin de kıdem tazminatı alma hakkı bulunuyor.
Ayrıca, 9 Eylül 1999’dan önce işe girenler 15 yıl sigortalılık, 3600 prim günü koşulunu yerine getirdikten sonra kendi istekleriyle ayrıldıklarında kıdem tazminatını alabiliyorlar.
Kanunda emekli işçiler için ayrı bir düzenleme bulunmuyor. Dolayısıyla, emekli işçiler diğer işçilerle aynı haklara sahip bulunuyorlar.
Emekli işçilerin kıdem tazminatını nasıl alabileceği, özel durumlarına göre şöyle:
TAZMİNATINI ALMADAN AYNI İŞYERİNDE ÇALIŞMAYA DEVAM EDENLER: İşverenden kıdem tazminatını almadan emekli aylığı bağlatıp, SGDP ödemek suretiyle aynı işyerinde çalışmaya devam edenler istedikleri an, kıdem tazminatını alıp işten ayrılabilirler. Bunlara, emeklilik öncesi ve sonrası sürelerin tamamına ait kıdem tazminatı ödenir. Örneğin, bir şirkette 10 yıl çalışması bulunan bir işçi, kıdem tazminatını sıfırlamadan emekli aylığı bağlattıktan sonra 3 yıl daha aynı işyerinde çalışmaya devam ederse, kendi isteğiyle ayrıldığında 13 yıllık dönemin tamamının kıdem tazminatını alır.
TAZMİNATINI SIFIRLAYARAK AYNI İŞYERİNDE ÇALIŞANLAR: İşverenden kıdem tazminatını aldıktan sonra emekli aylığı bağlatıp aynı işyerinde çalışmaya devam edenler, emeklilikten sonra çalıştıkları dönemin kıdem tazminatı bakımından normal işçilerle aynı kurallara tabi olurlar. Bu kişiler, yeniden emeklilik gerekçesini ileri sürerek kıdem tazminatı alamazlar. Kıdem tazminatı alabilmeleri için işverenin kıdem tazminatını hak edecek şekilde iş akdini sona erdirmesi veya işçinin haklı bir nedenle iş akdini feshetmesi gerekiyor. Bu kişinin kıdem tazminatı, emekli olduktan sonraki çalışma süreleriyle sınırlı olur. Emekli olduktan sonra 3 yıl çalışmışsa, sadece 3 yıllık süre için kıdem tazminatı alır.
EMEKLİ OLDUKTAN SONRA YENİ İŞTE ÇALIŞANLAR: Çalıştığı işyerinden kıdem tazminatını alıp ayrılarak emekli olduktan sonra yeni bir işyerinde çalışmaya başlayanlar da kıdem tazminatı bakımından normal işçilerle aynı kurallara tabi olurlar. Emeklilik gerekçesini ileri sürerek yeni işyerinde kıdem tazminatı alamazlar.
EMEKLİ AYLIĞINI KESTİREREK ÇALIŞANLAR: Emekli aylığını kestirerek aynı işyerinde veya yeni bir işyerinde çalışanlar, yeniden emekli olmak istediklerinde kıdem tazminatını alabilirler. SGDP ödemek suretiyle, kıdem tazminatını sıfırladıktan sonra aynı işyerinde çalışmaya devam edenler ile emekli olduktan sonra yeni işte çalışanlar, emekli aylıklarını kestirip bir veya iki ay üre böyle çalıştıktan sonra yeniden emeklilik dilekçesi verdiklerinde, emeklilikten sonra çalıştıkları sürelerin kıdem tazminatını alabilirler.
SAĞLIK GEREKÇESİYLE AYRILANLARIN TAZMİNAT HAKKI
4857 sayılı İş Kanunu'nun 24. maddesinin 1. fıkrası, sağlık sebepleriyle işçiye iş akdini feshetme hakkı tanıyor. Uzun süreli tedavi gerektiren bir sağlık sorunu bulunan emekli işçiler de sağlık kurulu raporu alarak iş akdini feshettiklerinde kıdem tazminatlarını talep edebilirler.
EMEKLİ İŞÇİLERİN YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKI
Yıllık ücretli izin süresi, aynı işverene ait işyerlerindeki çalışma süresine göre belirleniyor. Yıllık izin, aynı işyerinde 1-5 yıl arası çalışan işçilerde 14 gün, 5 yıldan fazla 15 yıldan az çalışanlarda 20 gün, 15 yıldan fazla çalışanlarda 26 gün olarak uygulanıyor.
Emekli olduktan sonra aynı işyerinde çalışmaya devam edenlerin yıllık izin hakları aynen devam eder. Başka bir işyerinde çalışmaya başlayan emekli işçinin yıllık ücretli izin süresi ise ilk defa işe girmiş gibi kabul edilir. Bir yıl çalıştıktan sonra izin kullanmaya hak kazanır ve 1-5 yıl arası dönemde 14 gün izin kullanır.
EMEKLİ İŞÇİNİN İHBAR TAZMİNATI
Emekli işçiler, haklı bir gerekçe olmadan işten atıldıklarında ihbar tazminatı alırlar. İhbar tazminatı süreleri de kıdem tazminatını sıfırlayıp sıfırlamadıklarına göre değişiyor. Kıdem tazminatını sıfırlamış olanlar veya emekli olduktan sonra yeni bir işte başlayanlar, çalıştıkları süreye paralel hesaplanan ihbar tazminatını alırlar.
EMEKLİ İŞÇİ İŞE İADE DAVASI AÇABİLİR
Haksız işten atılan emekli işçi, diğer işçiler gibi işe iade davası açabilir. İade davasını kazanan işçinin işe başlatılmaması durumunda, normal bir işçiye ne kadar işe başlatmama tazminatı ödeniyorsa emekli işçiye de aynı tutarda ödenmesi gerekiyor. Emekli işçi ile diğer işçiler arasında ayrım yapılamaz.
