Covid sizi sevdiğiniz yemeklerden uzaklaştırabilir
İshal, kabızlık, ağrı, şişkinlik! Uzmanlar virüsün neden bu sorunlara yol açtığını ve bu konuda ne yapılması gerektiğini anlattı
Yemek Sarah Carter için günlük bir neşe kaynağıydı. California'daki San Mateo şehrinde kendini "sebze kafa" olarak tanımlayan Sarah Carter, pazarları gezmeyi, bahçesine bakmayı, özenli yemekler pişirmeyi ve Körfez Bölgesi restoranlarını keşfetmeyi seviyordu.
Ancak 36 yaşındaki Carter, Ekim 2023'te ilk kez Covid'e yakalandığında bu durum değişti. İshal şikayeti o kadar amansız bir hal aldı ki ambulansla acil servise götürülmek zorunda kaldı. Şiddetli dehidrasyon (su kaybı) nedeniyle kan basıncı ve kalp atış hızı yükseldi ve bunu tedavi etmek için sıvı enjekte edildi. Eve gönderildi ve ishal şikayeti üç gün daha devam etti.
Ta ki Nisan 2024'te bir gecede yeni bir gastrointestinal sistem miras almışgibi hissedene kadar. Yediği neredeyse her şey, hatta elma püresi ve tost gibi yumuşak yiyecekler bile ishale yol açıyordu. Ayrıca şişkinlik ve ağrı o kadar şiddetliymiş ki bazen bağırsaklarından asit geçiyormuş gibi hissediyormuş.
Mayıs ayında bir gastroenterolog, Carter'a enfeksiyon sonrası irritabl (huzursuz) bağırsak sendromu teşhisi koydu. Bu, gıda zehirlenmesi veya diğer gastrointestinal hastalıklardan sonra huzursuz bağırsak sendromu semptomlarına (ishal, kabızlık veya her ikisiyle birlikte karın ağrısı) yol açan yaygın bir hastalıktır.
Doktoru, altı ay önce geçirdiği koronavirüs enfeksiyonunun büyük olasılıkla buna neden olduğunu söyledi.
BAĞIRSAK RAHATSIZLIKLARINDA ARTIŞ KAYDEDİLDİ
New York Times'ta yer alan habere göre, Gastroenterologlar, 2020'de pandeminin başlamasından bu yana, huzursuz bağırsak sendromu ve Carter'ınki gibi diğer ağrılı ve genellikle şaşırtıcı bağırsak rahatsızlıklarında bir artış fark ettiklerini ve bunların çoğunun önceki koronavirüs enfeksiyonlarından kaynaklandığını söylüyor.
Covid geçiren kişilerin yüzde kaçının kalıcı gastrointestinal semptomlar geliştirdiğine dair iyi tahminler yok; ancak bazı sınırlı ve küçük çalışmalar bu oranın yüzde 16 ila 40 arasında olabileceğini gösteriyor.
COVID HANGİ BAĞIRSAK SORUNLARINA NEDEN OLABİLİR?
Michigan Medicine'da gastroenterolog olan Dr. William D. Chey, bulantı, kusma ve ishal gibi gastrointestinal semptomların koronavirüs enfeksiyonunun ilk aşamalarında yaygın olduğunu söyledi. Ancak bazı kişilerde bu ve reflü, kabızlık, ağrı ve şişkinlik gibi diğer semptomlar aylarca hatta yıllarca devam edebilir.
Dr. Chey, tıpkı Sarah Carter'da olduğu gibi, bazı bağırsak semptomlarının da kaybolup aylar sonra yeniden ortaya çıkabileceğini söyledi. Hatta Covid'e yakalanmadan önce kronik bağırsak sorunları olan kişiler, sonrasında sorunların daha da kötüleştiğini fark edebilir.
Bazı insanlar için gastrointestinal semptomlar Covid sonrası tek şikâyettir. Ancak Kuzey Carolina Üniversitesi Tıp Fakültesi Covid İyileşme Kliniği doktorlarından Dr. Louise King, bu semptomların diğerleri için yorgunluk ve beyin sisi de dahil olmak üzere bir dizi uzamış Covid semptomundan biri olabileceğini söyledi.
KADINLARI DAHA ÇOK ETKİLİYOR
Araştırmalar, Covid enfeksiyonu sırasında gastrointestinal semptomlar yaşadıysanız, aylar sonra bağırsak sorunları geliştirme riskinizin daha yüksek olduğunu gösteriyor. Covid sonrası kronik bağırsak sorunları erkeklere kıyasla kadınları daha fazla etkiliyor gibi görünüyor.
Dr. King, bu bağırsak semptomlarının ağrı ve rahatsızlığının ötesinde, öngörülemez olmalarının insanları dışarıda yemek yemekten ve hatta evlerinden çıkmaktan çekinir hale getirebileceğini ve izolasyona yol açabileceğini söyledi.
COVID BU SORUNLARA NASIL YOL AÇABİLİR?
Koronavirüs vücudunuzdaki hücreleri, yüzeylerini kaplayan belirli proteinlere tutunarak enfekte ediyor.
Dr. Chey, bu proteinlerin akciğerler, kalp, beyin ve gastrointestinal sistem de dahil olmak üzere birçok dokunun hücrelerinde bulunduğunu, bu nedenle virüsün sindirim semptomlarına neden olmasının şaşırtıcı olmadığını söyledi.
Doktorlar ayrıca norovirüs, giardia ve salmonella gibi diğer gastrointestinal enfeksiyonların huzursuz bağırsak sendromunun yanı sıra sık sık dolgunluk hissine ve mide ağrısı veya yanmasına neden olan bir tür kronik hazımsızlık olan fonksiyonel hazımsızlığa yol açabileceğini uzun zamandır biliyorlar.
Güney Carolina Tıp Üniversitesi'nde gastroenterolog olan Dr. B. Joseph Elmunzer, Covid'in aynı tür sorunlara neden olabileceğinin mantıklı olduğunu söyledi.
Koronavirüsün bu semptomlara nasıl neden olabileceğine dair bir teori, gastrointestinal sistemdeki iltihaplanmayı artırabileceğidir.
İYİ MİKROPLARI AZALTIYOR, KÖTÜ MİKROPLARI ARTIRIYOR
Dr. King, Covid'in bağırsak mikrobiyomunu da bozabileceğini, bunun da iltihabı azaltan “iyi” mikropların azalmasına ve iltihaba neden olan “kötü” mikropların artmasına yol açabileceğini söyledi.
Dr. Chey, zaman içinde iltihabın bağırsak zarına zarar vererek onu daha geçirgen veya “sızdıran” hale getirebileceğini söyledi.
Bu sızıntı, gıdalardan gelen moleküllerin bağırsaktan kaçmasına izin vererek bağışıklık hücrelerinin gıdalara karşı alerji benzeri bir tepki vermesine neden olabilir.
Massachusetts General Hospital'da nörogastroenterolog olan Dr. Braden Kuo, Covid kaynaklı enflamasyonun (iltihaplanma) bağırsaktaki kasılmaları ve ağrı sinyallerini kontrol eden sinirleri de “kemirebileceğini” söyledi.
Kuo, bu durumun sindirim normal çalışsa bile sinirlerin beyne ağrı sinyalleri göndermesine neden olabileceğini söyledi.
Anksiyete ve depresyon da genellikle bağırsak semptomlarını kötüleştirir. Mayıs ayında yayınlanan bir çalışmada, Dr. Elmunzer ve meslektaşları pandeminin başlarında Covid ile hastaneye kaldırılan kişilerle anket yaptı.
Hastalıklarıyla ilgili travma sonrası stres bozukluğu yaşamayanlarla karşılaştırıldığında, yaşayanların hastaneye yatışlarından 12 ila 18 ay sonra huzursuz bağırsak sendromu veya hazımsızlık gibi bir durum geliştirme olasılığı daha yüksekti.
NASIL TEDAVİ EDİLİYOR?
Doktorlar, Covid ile ilişkili bağırsak semptomları olan bir kişinin bu semptomların ne kadar sürmesini bekleyebileceğini bilmiyor. Ancak Dr. Chey, diğer gastrointestinal enfeksiyon türlerinden sonra huzursuz bağırsak sendromu geliştiren kişiler için, yaklaşık üçte ikisinin üç ila beş yıl içinde iyileşeceğini söyledi.
Dr. King'in uzun Covid hastalarıyla olan deneyimlerine göre, hepsi olmasa da çoğu, enfeksiyonlarından sonraki bir yıl içinde kendilerini önemli ölçüde daha iyi hissediyor.
Dr. Chey, semptomlar günlük hayat etkiliyorsa, birinci basamak doktoruna görünmekte fayda olduğunu ancak bunun da işe yaramaması durumunda bir gastroenterologdan randevu almak gerektiğini söyledi.
İstenmeyen kilo kaybı ve dışkıda kan varsa veya ailede kolorektal kanser, çölyak hastalığı veya inflamatuar bağırsak hastalığı öyküsü varsa, bu ve diğer durumları ortadan kaldırmak için bir doktora görünmek özellikle önemlidir.
Dr. Chey, huzursuz bağırsak sendromunu yönetmenin birçok yolu olduğunu söyledi.
Dr. Chey, "İdeal olarak bir diyetisyenin rehberliğinde düşük FODMAP diyetini (bazı karbonhidratların sınırlandırıldığı 3 adımlı diyet programı) uygulamak genellikle yardımcı olur; veya Akdeniz tarzı bir diyet deneyebilirsiniz" dedi.
Dr. Chey, reçetesiz satılan ilaçların ve takviyelerin semptomları giderebileceğini söyledi.
Carter için uzun bir sekiz ay oldu ancak bir gastroenterolog, diyetisyen ve psikolog yardımıyla yavaş yavaş iyileşiyor.
Hala en sevdiği sebzelerin çoğunu yiyemiyor ancak güvenli yiyecekler listesini yavaş yavaş genişletiyor. Bunun “yeniden yemek yemeyi öğrenmek” gibi olduğunu söyledi.
Zaman zaman kendisine ihanet ediyormuş gibi hissetse de, gıda ve vücuduyla olumlu bir ilişki sürdürmeye kararlı.
