Cümlenin ögeleri konu anlatımı ve ders özeti: Cümlenin ögeleri nelerdir, nasıl bulunur?
Bir duyguyu, düşünceyi ya da bilgiyi anlatan ve sözcüklerden meydana gelen yargılara cümle adı verilmektedir. Cümlelerin içinde yer alan tek başlarına ve ya da diğer sözcüklerle birleşerek yaptıkları göreve ise öğe denmektedir. Temel ögeler, yardımcı ögeler ve ara sözler olmak üzere üç ana gruba ayrılan cümlenin öğeleri nelerdir? Cümlenin ögeler nasıl bulunur? Ayrıntılar içeriğimizin devamında…
Konuyla ilgili araştırmalar yapan öğrencilerin de yararlanmaları adına cümlenin ögeleri konu anlatımı formatına uygun olarak hazırladığımız içeriğimizi sizler için hazırladık. İşte, cümlenin ögeleri hakkındaki tüm detaylar…
Cümlenin Ögeleri Nelerdir?
Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı
Yukarıda sıralanan cümlenin ögeleri hakkında detaylı bilgileri ve cümlenin ögelerini bulma, cümleyi ögelerine ayırma gibi yöntemleri bu başlık altında bulabilirsiniz. Şimdi gelin hep birlikte ayrıntılarıyla cümlenin ögelerini inceleyelim.
Bir düşünceyi, bir dilek ya da duyguyu söz veya yazı ile anlatabilmek için en az iki öge gereklidir. Bunlar yüklem ve öznedir. Bunlara cümlenin temel öğeleri denir.
Yüklem
Cümledeki işi, hareketi, yargıyı bildiren çekimli unsura yüklem adı verilmektedir. Cümlenin temel ögelerinden biri olan yüklem olmadan cümle oluşmaz.
Örnek:
Özne
Yüklemin bildirdiği iş, oluş ya da durumu yapan ya da cümledeki olan bir şeyi karşılayan ögeye özne denir. Özne, cümlenin temel öğesidir; ancak her cümlede bulunmak zorunda değildir. Özne; yükleme sorulan kim ve ne soruları sorularak bulunur.
Örnek:
Not: Özneler kendi içinde açık özne, gizli özne ve sözde özne olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
Açık Özne: Yüklemin bildirdiği yargıyı gerçekleştiren ya da yargının konusu olan varlığın cümlede açıkça ifade edildiği öznedir.
Örnek:
Gizli Özne: Cümlede bir sözcük olarak bulunmayan, yüklemin çekiminden anlaşılan öznelere gizli özne denir.
Örnek:
Sözde Özne: Eylemin kim tarafından yapıldığı belli olmayan cümlelerde işten etkilenen unsur özne kabul edilir. Böyle öznelere sözde özne denir.
Örnek:
Nesne
Nesne, cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen öğedir. Nesne, sadece yüklemi geçişli olan fiil cümlelerinde vardır ve yükleme sorulan “ne, neyi, kimi?” sorularıyla bulunur.
Örnek:
Not: Nesneler cümle içinde belirtili ve belirtisiz nesne olmak üzere ikiye ayrılmaktadırlar.
Belirtili Nesne: Yükleme sorulan “neyi, kimi?” sorularına cevap veren sözcük ya da sözcük gruplarıdır. Belirtili nesne durumundaki sözcük ya da sözcükler yükleme belirtme hâl ekiyle (-i) bağlanırlar.
Örnek:
Belirtisiz Nesne: Yükleme sorulan ne? sorusuna cevap veren ve belirtme hal eki olan –i ekini almayan sözcüklere belirtisiz nesne adı verilmektedir.
Örnek:
Dolaylı Tümleç
Cümlede yaklaşma, bulunma, uzaklaşma bildiren, yüklemi yer anlamıyla tamamlayan ve “-e, -de, -den ekleriyle oluşan sözcük veya sözcük gruplarına dolaylı tümleç adı verilmektedir. Dolaylı tümleçler; yükleme sorulan “kime, kimde, kimden; nereye, nerede, nereden; neye, neyde, neyden?” gibi sorularla bulunurlar.
Örnek:
Not: İsmin “-e, -de, -den” hâl eklerini alan her sözcük cümlede dolaylı tümleç görevinde bulunmaz. Bu ekleri alan sözcükler, cümlede zaman veya durum bildiriyorlarsa zarf tümleci olur.
Örnek:
Dün akşam iki saat ayakta beklemişler. ( Buradaki ayakta sözcüğü nasıl sorusuna cevap verdiği için dolaylı tümleç değil; zarf tümleci görevindedir.)
Zarf Tümleci
Yön, zaman, sebep, miktar ve şart bildirerek yüklemi tamamlayan ve yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde?” gibi sorulara cevap veren söz ya da söz öbekleri cümlede zarf tümleci olarak kullanılırlar.
Örnek:
Not: Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri vb.” sözcükler, yalın halde kullanıldığında zarf tümlecidir.
Örnek:
Edat Tümleci
Cümle içerisinde yüklemin neyle, kiminle ve hangi amaçla yapıldığını gösteren söz öbeklerine edat tümleci denir. Yükleme sorulan “ne ile, ne için, kiminle, kimin için” sorularıyla bulunur.
Örnek:
Herhangi bir ögenin açıklayıcısı olarak cümleye giren, iki virgül veya iki kısa çizgi arasında yer alan ve bazen bağımsız olarak da cümleye girebilen sözcük ya da sözcük gruplarına ara söz denir.
Örnek:
Not: Yukarıdaki örneklerde de olduğu gibi ara sözler cümle içinde özne, nesne ve dolaylı tümleç gibi görevlerde bulunurlar.
Cümlenin Ögelerini Bulma
Yüklem: Cümle içinde yüklemi bulmak için herhangi bir soru yoktur.
Özne: Yükleme sorulan ‘’kim ve ne’’ soruları ile bulunur.
Nesne: Yükleme sorulan ‘’kimi, ne, neyi’’ soruları ile bulunurlar.
Dolaylı Tümleç: Yükleme sorulan ‘’kime, kimde, kimden; nereye, nerede, nereden; neye, neyde, neyden” gibi sorularla bulunur.
Zart Tümleci: Yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde’’ soruları ile bulunurlar.
Edat Tümleci: Yükleme sorulan ‘’ne ile, ne için, kiminle, kimin için’’ soruları ile bulunurlar.
Ögelerine Ayrılmış Cümleler Örnek
Gideceğiz: Yüklem
Yaz gelince: Zart Tümleci
Antalya’ya: Dolaylı tümleç
Not: Ayrıca bu cümlede ‘’biz’’ gizli özne konumundadır.
Gelecek: Yüklem
Arkadaşım: Özne
Bu akşam: Zarf Tümleci
Kitabımı: Belirtili Nesne
Cümlenin Ögeleri Örnek Test Soruları
1-) Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne ve yüklemden oluşmaktadır?
A) Ben kendi şehrimin havasını tanımaz mıydım?
B) Duyulduğundan emin olmak için biraz bekledi.
C) Düşmemek için bir ağaca yaslandım.
D) Kırışıklıklar içindeki esmer yüzü açıktı.
E) Bakışları beni delerek geçti.
2-) Aşağıdaki cümlelerden hangisi ögelerine yanlış ayrılmıştır?
A) Gölgelerin enine kestiği/sokağın ıssızlığında/biraz daha/yürüdüm.
B) Cıvıl cıvıl sesler gelmeye başlayınca / kulak kabarttım.
C) Sağa sola dağılmış çocukların haykırışları / bitecek gibi / görünmüyordu.
D) Utançtan kıpkırmızı, terden sırılsıklam ve korkudan titreyerek / koştular / içeri.
E) Dersliğin açık kapısından / içeri / uzattım / başımı.
