İran'ın yeni cumhurbaşkanı Pezeşkiyan kimdir? İran'ı ne bekliyor?
İran'ın seçilmiş cumhurbaşkanı Pezeşkiyan, galibiyeti karşısında birleşmiş bir muhafazakar cepheye karşı aldı. Reformist ve ılımlı bir siyasetçi olarak öne çıkan Pezeşkiyan, sosyal özgürlükler üzerinde daha az kısıtlama ve daha pragmatik bir dış politika isteyen milyonlarca İranlının umutlarını taşıyor.
Analistler, ikinci tur cumhurbaşkanlığı oylamasında sertlik yanlısı Said Celili'yi mağlup eden Pezeşkiyan'ın, hızla ilerleyen nükleer programı nedeniyle İran'la yaşanan gerginlikten barışçıl yollarla çıkma umuduyla dünya güçlerinin hoş karşılayacağı biri olduğunu söylüyor.
Pezeşkiyan, İslamcı molla rejiminin karşı her türlü kamusal muhalefeti bastırdığı, yıllarca süren güvenlik baskıları nedeniyle büyük ölçüde hayal kırıklığına uğramış olan ve çekirdeğini kentli orta sınıf ve gençlerin oluşturduğu düşünülen bir seçmen kitlesiyle seçimleri kazanmayı başardı.
İran'a 'nefes aldırmak' istiyor
69 yaşındaki kalp cerrahı, pragmatik bir dış politikayı destekleme, 2015'te imzalanan nükleer anlaşmayı canlandırmak için büyük güçlerle şu anda durmuş olan müzakereler üzerindeki gerilimi azaltma, sosyal liberalleşme ve siyasi çoğulculuk beklentilerini iyileştirme sözü verdi.
İran'ın din adamları ve cumhuriyetçilerden oluşan ikili yönetim sisteminde cumhurbaşkanı, İran'ın nükleer programı ya da Orta Doğu'daki milis gruplara verilen destek konusunda önemli bir politika değişikliğine önayak olamaz zira Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney devletin üst düzey meselelerinde tüm kararları veriyor.
Ancak Cumhurbaşkanı, İran'ın politikasının tonunu etkileyebilir ve şu anda 85 yaşında olan Hamaney'in halefinin seçilmesiyle yakından ilgilenecek olan kişi de Pezeşkiyan.
Hamaney'le karşı karşıya gelmeme sözü
Pezeşkiyan, İran'ın teokratik yönetimine sadık ve güçlü güvenlik şahinleriyle, dini yöneticilerle karşı karşıya gelmeye niyeti yok. Televizyon tartışmalarında ve röportajlarında Hamaney'in politikalarına karşı çıkmayacağına söz verdi.
"Eğer dener ama kampanya vaatlerimi yerine getiremezsem, siyasi çalışmalara veda eder ve devam etmem. Hayatımızı boşa harcamanın ve sevgili halkımıza hizmet edememenin bir anlamı yok."
Pezeşkiyan'ın görüşleri, kadınların kıyafetlerini kısıtlayan bir yasanın uygulanmasını sıkılaştıran ve nükleer anlaşmayı canlandırmak için büyük güçlerle artık can çekişen müzakerelerde sert bir tutum sergileyen Hamaney'in himayesindeki Raisi'ninkilerle bir tezat oluşturuyor.
Dönemin ABD Başkanı Donald Trump 2018 yılında anlaşmadan çekildi ve İran'a yaptırımları yeniden uygulamaya başladı. Trump'ın bu hamlesi Tahran'ın anlaşmanın nükleer sınırlarını giderek daha fazla ihlal etmesine yol açtı.
Pezeşkiyan, kötü yönetim, devlet yolsuzluğu ve ABD yaptırımlarıyla sarsılan ekonomiyi canlandırma sözü verdi.
Yetkileri sınırlı cumhurbaşkanı
Seçilmiş cumhurbaşkanının yetkileri Hamaney'in yetkileriyle sınırlandırıldığından, içeride siyasi çoğulculuğa ve dışarıda İran'ın izolasyonuna son vermeye hevesli pek çok İranlı, ülkeyi yöneten teokrasinin Pezeşkiyan'ın denese bile büyük değişiklikler yapmasına izin vereceğinden şüphe duyuyor.
"Pezeşkiyan bazı sosyal özgürlükler getirebilir. Ancak zayıf bir cumhurbaşkanı olacak çünkü Hamaney ve müttefikleri cumhurbaşkanından çok daha güçlü" diyor İran'ın Kiş Adası'nda yaşayan 45 yaşındaki işadamı Sohrab Hosseini.
"Celili'nin kazanmasını engellemek için ona oy verdim."
2008'den beri milletvekili olan ve diğer etnik azınlıkların haklarını destekleyen bir Azeri Türk'ü olan Pezeşkiyan, dini kurumların siyasi ve sosyal muhalefeti bastırmasını eleştirdi.
Pezeşkian 2022 yılında, kadınların kıyafetlerini kısıtlayan bir yasayı ihlal ettiği iddiasıyla tutuklandıktan sonra gözaltında ölen Mahsa Amini'nin ölümüyle ilgili olarak yetkililerden açıklama talep etti. Amini'nin ölümü ülke genelinde aylarca süren huzursuzluğa yol açmıştı.
Pezeshkian ilk turda oyunu kullandıktan sonra "Başörtüsü yasasına saygı duyacağız, ancak kadınlara yönelik müdahaleci ya da insanlık dışı davranışlar asla olmamalı" dedi.
Geçen ay Tahran Üniversitesi'nde düzenlenen bir toplantıda, 2022-23 ayaklanmalarıyla bağlantılı suçlamalarla hapse atılan öğrencilerle ilgili bir soruyu yanıtlayan Pezeşkiyan, "Siyasi mahkumlar benim kapsamımda değil ve bir şey yapmak istersem buna yetkim yok" dedi.
1980'lerdeki İran-Irak savaşı sırasında, bir savaşçı ve doktor olan Pezeşkiyan, cepheye sağlık ekipleri göndermekle görevlendirilmişti.
Hatemi'nin ikinci döneminde 2001-05 yılları arasında Sağlık Bakanlığı yaptı.
Pezeşkiyan 1994 yılında bir trafik kazasında eşini ve çocuklarından birini kaybetti. Hayatta kalan iki oğlunu ve bir kızını tek başına büyüttü ve bir daha evlenmemeyi tercih etti.
