Marteniçka bileklik yapımı ve hikayesi: Marteniçka önemi ne, ne zaman takılır?
Mart ayının gelişiyle birlikte doğanın uyanışı, Balkanlar'dan gelen köklü bir gelenekle bileklere taşınıyor. Kırmızı ve beyaz ipler ile hazırlanan Marteniçka bileklikleri, yeni başlangıçların ve baharın neşesinin simgesi olarak takılıyor. Trakya'da hala yaşatılan bu ritüel, doğayla insan arasındaki güçlü bağın bir yansıması. Peki Marteniçka geleneğinin kökeni nedir, bu bileklikler nasıl yapılır ve hangi anlamı taşır? İşte Marteniçka bileklik yapımı ve hikayesi...
Baharın ilk habercisi mart ayına adım atarken, Balkanlar’dan günümüze uzanan eski bir gelenek yeniden canlanıyor: Marteniçka! Kırmızı ve beyaz iplerin bir araya gelmesiyle yapılan bu bileklikler, doğanın uyanışını ve yeni başlangıçları temsil ediyor. Özellikle Trakya’da yaşatılan bu anlamlı ritüel, baharın gelişini bileklerde taşımanın en zarif yolu. Peki, Marteniçka bilekliklerinin ardındaki hikaye ne? İşte bu özel geleneğin kökeni ve yapımı hakkında bilinmesi gerekenler…
MARTENİÇKA NEDİR?
Marteniçka, Martipi ya da Martenitsa, Balkan ve Trakya coğrafyasında 1 Mart'tan itibaren Mart ayı boyunca bileklere takılan bilekliklere ve süslemelere verilen isimdir. Eski bir Bulgar geleneği olarak bilinse de Marteniçka, tüm Balkan coğrafyasında bilinen hatta Türkiye'de de Balkan göçmenleri sebebiyle her sene kutlanan bir bahar ritüelidir.
Doğa takvimine göre Şubat ayının sonunda leyleklerin göç için yola çıktığı biliniyor. Leyleklerin göç için yola çıkması baharın gelişinin bi göstergesi kabul ediliyor. Mart ayında kırmızı ve beyaz iplerle hazırlanmış bu bileklikler ve süsler iyilik, sağlık, bereket dilekleriyle bileklere bağlanıyor ve Mart ayı boyunca bileklerde kalıyor.
Mart ayında senenin ilk leyleği görüldüğü zaman bileklerden çıkarılıp meyve veren bir ağaca bağlanıyor. Mart ayında leylek görülürse marteniçka takılırken dilenen dileklerin gerçekleşeceğine inanılıyor.
MARTENİÇKA HİKAYESİ NEDİR?
Bulgaristan folkloründe Marteniçkaya dair çeşitli efsaneler anlatılır. Bunlardan biri de Baba Marta'dır. Bulgarlar 1 Mart'tan itibaren Baba Marta (Marta Nine) günlerinin başladığına inanırlar.
Baba Marta - Marta Nine, günümüze kadar korunmuş en saygın geleneklerden biridir. Bu takılar, meyve ağaçlarına, evlere, ev hayvanlarına da takılırlar. Bu şekilde yeni başlayan tarım yılının da bereketli ve verimli olması için dilekler tutulur.
İlk martenitsalar, başka takı ve detaylar kullanmadan, sadece kırmızı beyaz ipliklerden yapılırmış ve nazardan korunmak için insanlara ve hayvanlara takılırmış. Bazı bölgelerde bu bükülmüş kırmızı-beyaz sicime altın veya gümüş para bağlanırmış, bu da hastalıklardan korunmak için bir simge olarak kullanılırmış.
Otantik bir sanat niteliğinde olan halkın güzellik ve estetik duygusu daha geç dönemlerde martenitsalarda da kendini gösterir. Önceleri kırmızı-beyaz yünden yapılan martenitsalara, püskül, top, insan gibi değişik şekiller verilir. Martenitsaların gelmiş geçmiş tarihinde en önemli yere sahip olan şekiller ise; "Pijo ve Penda" adıyla bilinen kırmızı ve beyaz ipten yapılmış kuklalardır.
Martenitsalarda kullanılan beyaz renk uzun ömrü, kırmızı renk ise sağlık ve gücü temsil eder.
MARTENİÇKA NASIL YAPILIR?
Geleneğe göre marteniçkaların satın alınmaması ya hediye edilmesi ya da örülmesi gerekir. Balkan coğrafyasında 1 Mart'ta herkes birbirine marteniçka hediye eder. Marteniçka örmek oldukça kolaydır. Bir parça kırmızı ip ve bir parça beyaz ip marteniçka örmek için yeterlidir.
Kırmızı ve beyaz ipi bir ucundan birbirine bağlayıp diğer uçları birbirine dolayarak marteniçka örebilirsiniz. İsteyen tığ ya da şişle de örgü örer gibi istediği şekilde marteniçka örebilir. Marteniçkalara isteğe göre boncuk ve süslemeler de takılabilir.
