Özbekistan, Covid-19 mücadelesinde bölge ülkelere örnek oldu
Koronavirüsün tekrar yükselişe geçmesiyle birlikte birçok ülkede vaka ve ölüm sayıları artarken Özbekistan aldığı erken önlemlerle dikkat çekiyor.
Özbekistan hükümeti, koronavirüs salgınının başladığı ilk günlerden itibaren diğer ülkelerden farklı olarak ülkede Nevruz gibi toplu törenleri askıya aldı ve okulları tatil etti. Diğer ülkelerle olan hava ve kara yolları kapatıldı, demir yolları durduruldu. Özbekistan Devlet Başkanı Ş. Mirziyoyev, salgının başlangıcıyla birlikte vatandaşların yaşam koşullarını iyileştirmeye ve ekonomik istikrarı sağlamaya yönelik toplam 14 maddelik kararı yürürlüğe koydu.
Salgının tüm dünyada yayılmaya başlamasıyla birlikte Özbekistan hükümetinin başarılı mücadelesi bölge ülkelere kıyasla oldukça az kayıp yaşanmasını sağlamıştı. Salgının yayılma hızı düşürüldükten sonra başlatılan normalleşmenin ardından bugünlerde tekrar yükseliş yaşanmaya başladı. Yeni vaka oranlarının artması hükümeti erken tedbirler almaya yöneletti. Vakaların yoğunluk kazanması beklenmeden erken müdahaleyle ülkedeki salgının hızı tekrar kontrol altına alındı.
Özbekistan hükümeti tarafından tahsis edilen mali kaynaklar; sağlık sistemi potansiyelinin pekiştirilmesi, bireysel korunma araç gereçleri ile diğer tıbbi teçhizatlar için harcandı.
Krize karşı alınan mali önlemler çerçevesinde Maliye Bakanlığı nebzinde 10 trilyon somluk (1 milyar ABD doları) fon oluşturuldu. Günümüzde söz konusu fondan 5293 milyar som (520 milyon ABD doları) harcanmış durumda. Ayrıca koronavirüs salgını yayılmasını önlemek amacıyla 746 milyar som (74 milyon ABD doları), ek yatırım projelerinin desteklenmesi için 1741 milyar som (170 milyon ABD doları), vatandaşların sosyal korunması için 641 milyar som (62 milyon ABD doları), ekonomiyi desteklemek için 2166 milyar som (210 milyon ABD doları) ayrıldı. Erken alınan önlemler sonucunda 500 binden fazla işletme ve 8 milyon vatandaş yararlandı ve vilayetlerde bu meblağ 30 trilyon somu (3 milyar ABD dolarını) oluşturdu.
Hali hazırda Özbekistan’da bölge ülkelere nazaran iyileşme sayısı yüksek, vaka sayısı ise nispeten asgari seviyelerde bulunuyor. Özbekistan’da vaka sayısı her yüz bin kişi başına 35 ile sonuncu sırada yer alırken bu rakam Rusya’da 484’e, Belarus’ta 681’e, Kazakistan’da 291’e, Kırgızistan’da 143’e ve Ermenistan’da 1.024’e ulaşıyor. 34 milyon nüfusa sahip Özbekistan’da vaka sayısı, nüfusu 18 milyon 500 bin kişi olan Kazakistan’a oranla 5 kat daha az.
Ülkede koronavirüs enfeksiyonundan ölüm oranı yüzde 0,4 ile oldukça düşük seyrediyor. Bu da Kırgızistan ve Kazakistan gibi komşu ülkelerden 2-3 kat daha az anlamına geliyor. Rusya’da bu oran %1,5, ABD’de %4, Brezilya’da %3 ve Hindistan’da %3 seviyelerinde seyrediyor.
ÖZBEKİSTAN BUNU NASIL BAŞARDI?
Özbekistan’da koronavirüsle hastalanan vatandaşları tespit etme ve onlara gereken desteği sağlamak tamamen devletin sorumluluğunda. Koronavirüsle mücadeleye toplam 1,7 trilyon somu (1,7 milyar ABD doları) tahsis edildi. Bir hasta için harcanan ortalama meblağ 32,3 milyon somu (3200 ABD doları), yoğun bakımda tedavi görenler için ise 64,4 milyon somu (6300 ABD doları) bütçe ayrılmış durumda. Fair Health’e göre ABD’de koronavirüs hastalarına sigortası yoksa 73,3 bin dolar, sigortası varsa 38 bin dolar harcanmakta.
Covid-19 sürecinde Özbekistan hükümeti, sağlık çalışanları için 878 bin adet tulum tedarik ederken Taşkent şehrinde bulunan toplam 4637 yataklı 16 sağlık ocağının 3580 yatağını Covid-19 hastalarına tahsis etti. İllerde ise toplam 3367 yataklı 22 hastane koronavirüs hastaları için ayrıldı. Salgın sürecinde ayrıca 7130 adet yedek yatak devreye alınırken, Taşkent’te hizmete açılan yeni bulaşıcı hastalıklar hastanesinde yaklaşık 2.000 hastayı tedavi etme imkanı sağlandı. Yine ülke geneline yayılan toplam 10 bin yatak kapasitesine sahip karantina merkezlerinde de sağlık hizmetleri sürdürülüyor.
EKONOMİYE VERİLEN DESTEKLE POTANSİYEL KORUNDU
Özbekistan hükümeti ekonomiyi desteklemek üzere ilk önce gelir vergisini sıfıra indirdi. Özellikle pandemi mağdurlarına yönelik sağlık ve gümrük ödemelerinde ertelemeye gidildi. Küçük ve orta ölçekli işletmeleri desteklendi. Girişimciler, arazi ve mülk vergisinden muaf tutuldu.
Bu dönemde işletmelerin %60’ı hizmet alanında, %77’isi üretim alanında istihdamı korudu. Mayıs ayının ortalarından itibaren aşamalı olarak küçük ve orta ölçekli işletmelerin hasarının önüne geçildi.
Mevcut işletmeleri geliştirme ve yenilerini kurma yoluyla 3 ayda 374 bin vatandaşa istihdam sağlandı. 33 bin dar gelirli aileye para desteği, 27 bin işsiz vatandaşa 10 milyar som (1 milyon ABD doları) tutarında maddi yardım yapıldı.
Uluslararası kurumların verilerine göre dünyanın tüm ülkesinde ekonomik büyüme yavaşlamış durumda. Özbekistan’da ise büyüme göstergesi korunmaktadır. Dünya Bankası’nın Nisan ayındaki verilerine göre Özbekistan’da ekonomik büyüme yıl boyunca %1,6’yı, Fich Ratings – 2%. EBRR’nin Mayıs ayındaki verilerine göre Özbekistan ekonomisi % 1,5 büyüyebilir.
Özetle, SEİR araştırmaları sonucuna göre salgın döneminde ülkede alınan tedbirler sayesinde Özbekistan’da sadece bir ay dışında ekonomik kriz gözlemlenmedi. Ülkede kısıtlamaları esnetme ve hayatı yeniden canlandırma süreci dinamik olarak yükselmektedir.
DIŞ TİCARETTE DE GÜCÜNÜ ARTTIRIYOR
Özbekistan’ın gelişimi günümüzde de her alanda tüm hızıyla devam etmektedir. Ülke genelinde dış ticaret ilişkilerinin kurulması ve geliştirilmesi büyük önem taşıyor. Ülke, genel anlamda demokratik değişimlerin yanı sıra ekonomik ihtiyaçları ve talepleri karşılayan bir statüye sahip. Bu noktada Özbekistan’la ortak ilişki kuran ülkelerin başında büyük ekonomiye sahip Amerika Birleşik Devletleri gelmektedir. Yapılan iş birliği çerçevesinde ikili ilişkilerin ne seviyede olduğu rakamlara yansıyor. 2019 yılında iki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018 yılına nazaran %44, ithalat hacmi ise %49.9 oranında artış göstermiş durumda.
Pandemiye rağmen yükseliş göstergeleri karşılıklı ilişkilerin uzun vadeli stratejik öneme sahip olduğunu göstermektedir. Bütün bunlar Özbekistan Cumhuriyeti Başkanlığı’nın pragmatik ve uzun vadeli ekonomik siyaseti sayesinde olup bugünkü olumsuz durumun geçici olduğunu kanıtlamaktadır.
Özbekistan’daki iç-dış ekonomi politikaları dünyanın dikkatini çekmektedir. Politika uzmanları Özbekistan’ın değişimine vurgu yapmakta, iç-dış politika başarılarından bahsetmektedirler. Bütün bunlar ülkenin dünya kamuoyuyla bütünleşmeye başladığını göstermektedir.
