Amerika’nın kuş gribi kaynaklı yumurta krizine, iç ve dış medyada yazıldığı üzere Türkiye’nin “yardım eli” uzattığı haberi ilk bakışta abartılı geldi. Fakat İskandinavya coğrafyasının tavukçuluk dergilerine kadar geniş çaplı inceleme yapınca ortaya çıktı ki, gerçekten Türkiye şu acil ihracat hamlesini yapmasa, ABD’de yumurta fiyatları az da olsa düşmeyecekti. Çünkü Danimarka, İsveç, Finlandiya ve Norveç aralarında “stratejik yumurta ortaklığı” olduğuna da vurgu yaparak ABD’nin yardım talebine karşılık vermediler. “Yardım” derken, ABD Tarım Bakanlığı (USDA), Türkiye dahil ne kadar yumurta toptancısı varsa mektupla tedarik ricasında bulunuyor, dolayısıyla Donald Trump’ın Kanada’dan Meksika’ya, Çin’den Avrupa’ya ticaret savaşı başlattığı ortamda yumurtaya muhtaçlığının tadı çıkarılıyor. Kimse ABD’ye yumurta hibe etmiyor, ihracatın adı neden “yardım” olsun.
Aslında şu an dünyanın en büyük yumurta rezervi, savaş şartlarından ötürü Ukrayna’da. Kesim zorluğu nedeniyle tavuklar kuluçkada, ayda 100 milyon yumurta üretiliyor ancak Trump Kiev’in maden rezervleriyle ilgileniyor sadece.
Danimarka, ABD’nin yaşadığı darlıktan özellikle keyif almış gibi görünüyor; Tarım Bakanı Jacob Jensen’e göre Washington’dan gelen yumurta talebi ABD’nin ticarette Avrupa’ya ne kadar bağımlı olduğunu gösteriyor. Trump’ın Grönland’ı er geç ele geçireceğini söylediği ortamda Danimarka’nın yumurtasına talip olması kaderin cilvesi tabii. Danimarka’nın tarım haberleri veren AgriWatch dergisine bakarsanız, ihracatın önündeki engeller saymakla bitmiyor. Öncelikle yumurtada arz fazlası yeterli değil, sonra Amerika’ya ihracatta USDA ve FDA regülasyonları da sıkıntılı, yumurtaların yıkanması şartı var ki, Avrupa Birliği’nde yıkanmıyor. Ayrıca Atlantik aşırı yumurta sevkiyatı da zor. Maersk işe yaramıyor demek ki!
Aslında Danimarka merkezli yumurta şirketi Dava Foods bundan beş yıl önce Amerikan pazarına girmeyi denemiş ama bürokratik ve teknik prosedürler nedeniyle girişim tavsamış. Şimdi ise aynı şirket, mevcut müşterilere yönelik taahhütlere ve şubelerinin bulunduğu Norveç, İsveç ve Finlandiya ile uzun vadeli stratejik ortaklığa öncelik verdiği için ABD gibi bir pazara ihracat yapmayı düşünmüyormuş.
İsveç’in en büyük yumurta üreticisi Kronägg da bazı ihracat kısıtlamaları nedeniyle ABD’ye satış imkanı olmadığını, zaten Avrupa’da da yumurta sıkıntısı olduğunu söylüyor.
Finlandiya ise daha önce ABD’ye hiç yumurta satmadığı için kuralları belirleyen ihracat mevzuatı yok. Üreticiler ile Gıda Dairesi şimdi bir taslak hazırlıyormuş, ABD makamlarına gönderilmek üzere. Kaldı ki, kuş gribinin ABD’ye özgü bir sorun olmadığını, dünya çapında salgın yaşandığını ve her yerde mücadele gerektiğini de ekliyorlar. Ancak Finlandiya ihracat için kırtasiye işlerini tamamlasa bile, Helsingin Sanomat gazetesinin haberine göre Fin yumurtaları ABD’nin derdine çare olacak gibi değil; ülkenin kuluçka tavuğu sayısı topu topu dört milyonmuş.
ABD’de 2022’de patlak veren kuş gribi salgını yüzünden heba olan tavuk sayısı ise 150 milyon. Sadece bu yıl kaybedilen kuluçka tavuklarının sayısı 35 milyonu buluyor. Neticede A Sınıfı yumurtaların fiyatı 2024 başından itibaren yıl sonuna kadar yüzde 65 artış gösteriyor.
ARZ FAZLAYSA FİYAT ARTIŞI NİYE
USDA raporu, Türkiye ve Meksika’dan alımlar sayesinde martın ilk haftasında yumurta fiyatlarının yüzde 15 gerilediğini gösteriyor. Trump, ikinci dönem başkanlığının daha ilk gününde yumurta fiyatlarını düşüreceği sözü vermişti ama öyle olmadı. Kongre’nin ortak oturumundaki konuşmasında, Biden’ı fiyatların kontrolden çıkmasına sebep olmakla suçladı. İthalatla fiyatlar inince bu sefer “Çok uğraştık ve düşürdük” dedi.
Taraflar ithalat/ihracat rakamlarını farklı farklı ton ve adetle ifade ediyor ama tablo şu: Türkiye şubat ayından itibaren ABD’ye 7 bin ton yumurta ihraç edip, 15 milyon dolar gelir sağlamış; temmuza kadar da 15 bin ton yumurta ihracatı planlanıyor. Ramazanda iç piyasa talebi nedeniyle ihracat azaltılmış.
USDA açıklamasına göre ABD, Türkiye’den yılda 70 milyon adet yumurta ithalatını bu yıl içinde 420 milyona kadar çıkaracak. Gerçi yaklaşan Paskalya ve Hamursuz bayramı nedeniyle nisan ayında yumurta fiyatlarında yeniden artış bekleniyor. Bakanlık uzmanlarının tahminine göre bu yıl yüzde 41’lik artış olacak.
Türkiye tarafında ise bazı kafa karıştırıcı sorular ortaya çıkıyor. Bir yanda yumurta üretiminde ihracatı da karşılayacak şekilde arz fazlası olduğu söyleniyor ama TÜİK verilerine göre geçen aralık ayının zam şampiyonu yumurta. Aralıkta gıda enflasyonu yüzde 1.29; fiyatı en çok artan ürün olan yumurtadaki artış ise yüzde 12.17.
Türkiye Yumurta Üreticileri Merkez Birliği Başkanı İbrahim Afyon, artışı algıya bağlıyor: “Yumurta üretiminde yeterlilik oranı yüzde 115 seviyesinde, fazlasıyla üretim var. Fiyatlar büyük oranda algıyla oluşuyor. ‘Yumurta ihracata gidecek, kuş gribi çıktı yumurtamız yetmeyecek’ algısıyla fiyatlar domino etkisiyle yükselişteydi. Böyle olmadığı anlaşılınca da fiyatlar geriye geldi. Beyaz L boyutu yumurta ortalama 160 TL, sarı organik yumurta ise 180-210 TL arasında değişiyor.”
An itibariyle sanal marketten fiyatlara bakıyorum: Orta boy organik yumurtanın tanesi 10.90 TL, farklı marka 12.49’a kadar çıkıyor, bir gezen tavuk markasında 8.99 TL. Ucuz marketlerden birinde A Sınıfı büyük (L) boy yumurtanın tanesi 6.3 liraya geliyor. Aynı markanın gezen tavuk yumurtası 8.25 lira. Bunlar perakende satışta fiyatların geri gelmiş hali mi, bilemiyorum.
UKRAYNA’NIN YUMURTA FAZLASI
Trump, Zelenski ile ateşkes pazarlığında Ukrayna’ya ait doğal kaynakların yüzde 50’den fazlasına talip olunca Kiev’den “Bu sömürgeciliktir” tepkisi yükselmişti. Ukraynalı bir yetkili ise “ABD desteği için her yola başvurabiliriz, yüklü miktarda yumurta sevkiyatı dahil. Bizde yumurta fazlası var, ABD’de ise yumurta fiyatları fırlamış durumda” demişti.
Alayla söylenen bu sözde büyük gerçeklik payı var. Ukrayna’da iç piyasa yumurtaya fazlasıyla doyduğundan ihracat pazarı aranıyor. Rusya’nın vurduğu enerji santrallerinde meydana gelen hasar nedeniyle 20 saati bulan elektrik kesintileri tavuk tesislerinde kesim ve depolamayı engellediği için son iki yılda kuluçka tavuklarının sayısı arttı. Ayda 100 milyon yumurta üretimi arz fazlasına neden oldu.
Geçen yılın ilk yarısında Ukrayna 37 bin ton yumurta ihraç etti; bir önceki yıl ihraç rakamı 30 bin tondu. Başlıca alıcılar Polonya, İtalya, Singapur, BAE ve İsrail. Kiev’in hedefi Avrupa Birliği’ne ihracatı artırmak ama karşı tarafta Ukrayna tarım ürünlerine karşı direniş var, savaşla birlikte artırılan ithalatın sınırlandırılması isteniyor. Özellikle Bulgaristan ve diğer bazı üye ülkeler Ukrayna’dan yumurta ithalatının tamamen durdurulması için bastırıyor.
