Bir yıl daha geride kalıyor. Ülkemiz sivil ve askeri havacılığı için de her açıdan çok iyi geçti. 2022’deki yükselen performansı 2023’te de devam etti. Özellikle salgın sonrası gelişmeler sivil havacılığımız için önemliydi. Havacılık sektörü 2023’te salgın öncesi rakamlarını yakaladı. Hızlı geri dönüşe imza atan ender ülkelerden birisi olduk. Havayolları, havalimanları ve askeri havacılık için çalışın savunma sanayi şirketlerimiz Cumhuriyet’in 100’ncü yılına özel programlara imza attılar. Türkiye 2023’ü çok havalı geçirdi. Dünyada da önemli gelişmeler, salgın sonrası normale dönüşler yaşandı. Şimdi beraber nasıl bir yer geçirdiğimize, önemli hadiselere, kilometre taşı olan gelişmelere göz atalım mı?
OCAK
Çin salgın sonrası kapılarını açtı
Çin, COVİD-19 salgınının başlamasının ardından Mart 2022’de tüm vizeleri iptal ederek sınırlarını dünyaya kapatıp, uçuşlara sınırlama getirmişti. Salgınının başlamasının ardından uyguladığı sınırdaki kontrol tedbirlerini 3 yıl sonra kaldırarak kapılarını dünyaya açtı. Ülkenin güneyindeki Guangcou şehrine Kanada’dan, Şıncın şehrine Singapur’dan ve Şanghay şehrine Yeni Zelanda’da gelen uçaklar, tedbirlerin kaldırılmasının ardından Çin’e yapılan ilk seferler oldu. Çin’deki bu gelişme salgın sonra en normale dönüş havacılık olayı olarak değerlendirildi.
Koreden ilk süpersonik uçuş
Kore Havacılık ve Uzay Sanayii (KAI) tarafından geliştirilen uçak ilk uçuşunu Temmuz 2022’de yapmıştı. Güney Kore’nin geliştirdiği 4,5 nesil savaş uçağı KF-21 Boramae’nin ilk kez süpersonik hızlarda başarılı bir şekilde uçtuğu açıklandı. KF-21’in süpersonik atılımı ile Kore, ses hızından daha hızlı uçabilen yerli teknoloji ile geliştirilmiş bir uçağa sahip oldu.
En büyük hidrojen yakıtlı uçuş
Ocak ayının ortalarında elektrikli uçak tahrik uzmanı ZeroAvia test amaçlı hidrojen uçağı HyFlyer II’nin ilk uçuşunu gerçekleştirdi. İngiltere’deki Cotswold Havaalanı’ndan kalkan uçak dünyanın en büyük hidrojen-elektrikli uçağı olma özelliğini taşıyor. ZeroAvia, 2021 yılından bu yana HyFlyer II Projesi üzerinde çalışıyor. Hidrojen-elektrikli uçuşun uygulanabilirliğini göstermek için şirket bir Dornier 228 uçağı kullanıyor. Alman üretici Dornier tarafından 1981-1998 yılları arasında üretilen çift motorlu bir turboprop olan HyFlyer II versiyonunda türbinlerin yerine kanatlara monte edilmiş iki adet 600 kW’lık ünite bulunuyor.
ŞUBAT
THY 400 uçaklık filo ulaştı
Avrupalı uçak üreticisi Airbus’tan teslim alınan 329 koltuk kapasiteli A350-900 tipi uçak Türk Hava Yolları’nın filosundaki yerini aldı. 6 Şubat’ta Kahramanmaraş merkezli meydana gelen deprem nedeniyle uçağa ‘Tek Yürek’ adı verildi. Uçağın ilk yolcuları ise depremzede çocuklar oldu.
British Airways siyahiler uçurdu
İngiliz bayrak taşıyıcı British Airways tüm uçuş operasyonu siyahi olan ekiple yaparak tarihi bir uçuşa imza attı. Havayolu 48 yıllık tarihinde ilk kez tüm ekibi siyahi olan çalışanlarıyla Barbados-Londra Heathrow seferi düzenledi. 10 Şubat’ta gerçekleştirilen uçuşta sadece pilotlar ve kabin ekibi siyahi değildi. Tüm operasyonu siyahi olan kişiler yönetti. Dispeçerler, yer hizmetleri memurları, kapı görevlileri de siyahi olarak bu uçuşta yer aldı.
MART
İstanbul Havalimanı en iyiler arasında
Mart ayında klasikleşen dünyanın en iyi havalimanları açıklandı. Skytrax Dünya Havalimanı Ödülleri'nde 2023’ün en iyi havalimanı Singapur Changi seçildi. Doha Hamad ikinci olurken, Tokyo Haneda üçüncü sırada yer aldı. Listenin ilk onunda yer alanlara göre oldukça genç bir dünya havacılık merkezi olan İstanbul Havalimanı ise listede altıncı sırayı alarak önemli bir başarıya imza attı.
NİSAN
Hürjet ve ATAK-2 ilk uçuşların yaptı
ATAK-2 Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ), ATAK-2 Ağır Sınıf Taarruz Helikopteri projesi kapsamındaki çalışmalara 17 Şubat 2019 tarihinde başladı. Tasarım ve yapısal üretim faaliyetlerinin tamamlanmasının ardından yer testleri başlatılan ATAK-2, ilk motor çalıştırma gereksinimleri olan testleri başarıyla sonuçlandırarak, projenin en önemli virajlarından olan ilk motor çalıştırmasını da 23 Nisan'da başarıyla icra etmişti. ATAK-2 bu gelişmelerden sonra 28 Nisan’da havalandı. 25 Nisan’da ise Türkiye’nin tasarlayıp, geliştirip, ürettiği ilk jet motorlu uçağı Hürjet ilk uçuşunu gerçekleştirerek tarihi gelişmeye imza attı.
Kızılelma adını tescilledi
Geçen yıl Nisan ayında Kızılelma’yla ilgili önemli gelişmeler yaşandı. Türkiye’nin ilk jet motorlu insansız savaş uçağı Kızılelma, 18 Nisan’da iniş takımları kapalı olarak ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Daha sonra İstanbul’da düzenlenen TEKNOFEST kapsamında Baykar Teknoloji üretimi Kızılelma ve Akıncı, Solotürk ile kol uçuşu yaptı.
MAYIS
MMU’nun ismi KAAN oldu
Mayıs ayının ilk günü benim de katıldığım tanıtım töreninde Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii TUSAŞ’ın projesi Milli Muharip Uçak’ın isminin KAAN olduğunu açıkladı. Erdoğan Ankara’da düzenlenen İstikbalin Yüzyılı Lansmanı’nda MMU’nun isminin MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli verdiğini söyledi.
En değerli havayolu yer değiştirdi
ABD’li Delta Air Lines, Çinli Air China’ya kaptırdığı en değerli havayolları listesindeki liderliğini geri aldı. İkinci sıraya Ryanair’in çıktığı listede, THY 13, Pegasus Airlines 33’ncü sırada yer aldı.
HAZİRAN
IATA’ya ilk kadın başkan İstanbul’da seçildi
Pegasus HavayolLarının ev sahipliğinde IATA’nın 79. Yıllık Olağan Genel Kurul toplantısı İstanbul'da gerçekleşti. IATA Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Nane 79’ncu IATA Genel Kurulu’nda başkanlık görevini Rwand Air Başkanı Yvonne Manzi Makolo Andrew’e devretti. Böylece IATA’ya ilk kadın başkan da İstanbul’da seçilmiş oldu.
Bir havayolu tek seferde 500 uçak sipariş verdi
Salgın sonrası 54’ncü Paris Airshow sektörün hızlı bir göre dönüş yaptığının ilk işareti oldu. Sivil ve askeri alanda birçok yeni proje tanıtıldı. IndiGo ve Airbus arasında Paris Airshow’da yapılan anlaşma kapsamında 500 uçaklık sipariş açıklandı. TUSAŞ, Paris Airshow’a yeni nesil ürünleri ile güçlü bir katılım sağlarken, ilk kez dünya sahnesini çıkan T925 Genel Maksat Helikopteri de Paris’te yoğun ilgi gördü.
TEMMUZ
İstanbul tüm zamanların rekorunu kırdı
Havacılık sektörü salgın sonrası en yüksek rakamları temmuz ayında gördü. Rakamların olumlu artışı sektör için yeni projeleri de beraberinde getirdi. İstanbul Havalimanı’nda, 2 Temmuz Pazar günü, bin 642 uçuş düzenlendi. 9 günlük Kurban Bayramı tatilinin son gününde 265 bin 961 yolcunun seyahat ettiği İstanbul Havalimanı’nda “tüm zamanların yolcu rekoru” kırıldı. Havayolları da bu önemli geri dönüşten sonra yeni rotalar açmaya başladılar.
THY Yönetimine yeni isimler girdi
Türk Hava Yolları Genel Kurulu, THY Yönetim Binası’nda 25 Temmuz tarihinde gerçekleşti. Genel kurulda Ahmet Bolat iki yıllık süre için yeniden başkan seçildi. Orhan Birdal ve Mehmet Kadaifçiler’in yönetim kurulu üyelikleri sona erdi. DHMİ Genel Müdürü Hüseyin Keskin ve Genel Havacılık (VIP Uçakları) Operasyon Başkanı Ramazan Sarı yönetim kurulu üyesi oldu.
AĞUSTOS
Ali Sabancı kaza geçirdi
Pegasus Hava Yollarını bünyesinde barındıran Esas Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ali Sabancı ve eşi Vuslat Doğan Sabancı ile tatil yaptıkları Yunanistan’da deniz kazası geçirdi. 24 Ağustos’ta Yunanistan’ın Leros adası açıklarında botun kayalıklara çarpması sonra ciddi bir hadisenin eşiğinden dönüldü.
Prigojin’in uçağı düştü
Rusya Tver’de düşen ve 10 kişinin öldüğü özel jette Wagner’in kurucusu Yevgeniy Prigojin’in de bulunduğu haberi ciddi yankı yaptı. Prigojin, Moskova yönetimine isyandan 2 ay sonra düşen uçakta hayatını kaybetti.
EYLÜL
Yolcu uçağı tarlaya indi
Rusya’nın Karadeniz sahilindeki Soçi kentinden Omsk’a sefer yapan uçak, Novosibirsk’e 200 km uzaklıktaki bir tarlaya iniş gerçekleştirmek zorunda kaldı. Uçaktaki 170 yolcu ve mürettebattan yaralanan olmadı. Sağ kanadının üzerine inen uçak, pilotların becerisi sayesinde faciadan kıl payı kurtuldu. Acil inişin nedeninin “hidrolik sistemdeki bir arıza” olduğu açıklandı.
Hidrojenli-elektrikli uçak pilotlu havalandı
Almanya merkezli H2FLY şirketi tarafından geliştirilen dünyanın ilk hidrojenli, elektrikli uçağı olarak tanıtılan HY4, ilk defa içinde bir pilotla Slovenya’nın Maribor kentinde uçuş yaptı. Uçuş testinin güvenli ve verimli geçtiği duyuruldu. Test uçuşlarıyla gaz halindeki hidrojen yerine sıvı hidrojen kullanılmasıyla HY4 uçağının 750 km olan maksimum menzilinin iki katı olan 1500 km’ye çıkarıldığına vurgu yapıldı. Böylece emisyonsuz, orta ve uzun mesafeli ticari uçuşların sağlanmasına yönelik kritik bir eşiğin geçildiği ifade edildi.
EKİM
İsrail’e uçuşlar askıya alındı
İsrail ile Hamas arasında 7 Ekim’de başlayan savaş nedeniyle havayolları birer birer bölgeye olan uçuşlarını askıya aldı. Uluslararası havayolu şirketleri, güvenlik koşullarının düzelmesini bekledikleri gerekçesiyle tarifeli uçak seferlerini ya askıya aldı ya da seferlerin sayılarını azalttı.
Pegasus’tan 100’ncü yıla özel uçuş
Pegasus Hava Yolları, Cumhuriyetin 100’ncü yılı adına özel uçuş gerçekleştirdi. Filoya giren 100’ncü uçak ile Ankara semalarında gökyüzüne 100 rakamı çizildi. PC100C sefer sayılı özel uçuş A320neo uçağıyla gerçekleştirildi. İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı’ndan kalkan uçağın özel uçuşu 2 saat 20 dakika sürdü.
KASIM
Dubai Airshow’a uçak sipariş gelmedi
Dubai Airshow 18’inci kez kapılarını açtı. Fuar 95 ülkeden 1.400’den fazla katılımcıyı ve 300’den fazla uluslararası konuşmacıyı bir araya getirdi. Ancak beklenen uçak siparişlerine yaklaşılamadı. Dubai Airshow’da Boeing Airbus’ın üç katı sipariş aldı. Boeing’e 295 sipariş verilirken Airbus ise 86’da kaldı.
İş jetiyle yüzde 100 SAF uçuş rekoru
ABD’li iş jeti imalatçısı Gulfstream Aerospace, yalnızca sürdürülebilir havacılık yakıtıyla (SAF) çalışan bir transatlantik uçuşu başarıyla gerçekleştiren dünya çapındaki ilk kuruluş oldu. 9 Kasım 2023 tarihinde Gulfstream G600 iş jeti sadece SAF yakıt kullanarak transatlantiği geçerek bir rekora imza attı. Şirketin ABD Savannah’daki merkezinden kalkan uçak altı saat 56 dakika sonra İngiltere’nin güneyindeki Londra Farnborough Havalimanı’na indi.
Boeing 787 SAF yakıtla transatlantiği geçti
Virgin Atlantic Havayolu 28 Kasım’da Sürdürülebilir Havacılık Yakıtı (SAF) ile Londra’dan ABD’ye ilk transatlantik uçuşu gerçekleştirdi. SAF’la yapılan bu ilk uçuş havayolunun iki merkezinden biri olan Londra Heathrow Havalimanı ile New York JFK Havalimanı arasında düzenlendi. Virgin Atlantic’in bu uçuşu filosunda bulunan B787 Dreamliner uçağıyla yaptı. Rolls-Royce Trent 1000 motorlarıyla donatılmış uçak Atlantik’i yüzde 100 SAF yakıtla geçti.
AJet’in tanıtımı yapıldı
Türk Hava Yolları, yüzde 100 iştiraki düşük maliyetli havayolu şirketi AJet’in 24 Kasım’da tanıttı. Yeni logo, yeni boyama, yeni üniformalar görücüye çıkarıldı. AJet’in Mart 2024’te uçuşlara başlayacağı açıklandı.
ARALIK
ANKA-3 ilk uçuşunu yaptı
Türk Havacılık Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından geliştirilen, Türkiye'nin ikinci jet motorlu insansız savaş uçağı ANKA-3, hafta içi ilk uçuşunu yaptı. Jet motorlu İHA, ilk uçuşunda 8 bin feet yani yaklaşık 2 bin 600 metre yüksekliğe çıktı ve 1 saat 10 dakika havada kaldı. Milli muharip uçak KAAN’ın ise ilk uçuşunu birkaç hafta içinde yapabileceği açıklandı.
THY’den Airbus’a dev sipariş
Türk Hava Yolları, 2023-2033 yıllarını kapsayan Stratejik Planı doğrultusunda Airbus ile 355 adetlik uçak alım anlaşması imzaladı. THY’nin Boeing ile de benzer bir uçak alım anlaşması yapmak için görüşmelerin devam ettiği açıklandı. THY Airbus’tan 150 adet kesin sipariş ve 100 adet satın alım hakkı bulunan toplam 250 adet A321 NEO, 60 adet kesin sipariş, 20 adet satın alım hakkı bulunan toplam 80 adet A350-900, 15 adet kesin sipariş A350-1000 ve 5 adet kesin sipariş, 5 adet satın alım hakkı bulunan toplam 10 adet A350-Freighter olmak üzere toplam 105 adet A350 geniş gövdeli uçak alacak.
İstanbul Havalimanı 100’ler kulübüne girdi
İGA İstanbul Havalimanı, “Cumhuriyet’in 100'üncü yılında 100 havayolu” hedefine Air China ile ulaştı. 29 Aralık Cuma günü, İstanbul’a ilk uçuşun yapılması nedeniyle, havalimanında özel tören düzenlendi.
Sabiha Gökçen’e yeni ortak yeni CEO
Sabiha Gökçen Havalimanı’nın yıllardır beklenen 2’nci pisti açıldı. Pistin açılışından hemen sonra da havalimanın yüzde 100 işletme hakkına sahip olan Malezyalı şirket MAHB, yüzde 50 payını IC Holding’e devretti duyurdu. Bu ortaklık sonrası Sabiha Gökçen Havalimanı CEO’luğuna IC Holding tarafından Serhat Soğukpınar atandı.
Riyad’da kazanacağımızdan çok fazlasını kaybettik!
Türkiye Futbol Federasyonu’nun (TFF) Riyad’da oynanması için çaba gösterdiği Turkcell Süper Kupa maçının asıl hedefi kulüplerin para kazanmasıydı. Bunu defalarca da açıkladılar. Kulüplerden de karşı bir açıklama gelmedi. TFF önermiş iki kulüpte bu teklife hayır dememiş. Bu maçın neden Suudi Arabistan’da oynanmak istendiği ise daha önce epeyce tartışıldı. Öyle ki Riyad’da oynanacak maçın nasıl geçeceği azcık beynini çalıştırmaya arzu edenlerin merak konusu oldu.
Perşembe günü Türk futboluna büyük desteği olan Coca Cola’nın davetiyle Turkcell Süper Kupa maçı için yola çıktığımda Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da nasıl bir tecrübe yaşayacağımı tahayyül edemiyordum. Fakat unutamayacağım bir anıyı daha dağarcığıma koyarak geri döndüm. Maçın oynanacağı günün sabahında ise çeşitli çevrelerden duyumlar gelmeye başladı. Neticede Suudi Arabistan’da maç yapıp, bunu maddi gelire tahvil edilme hesapları alt üst oldu.
Normal şartlarda maç yapılsaydı küçük bir gelir söz konusu olacakken, plansızlık, programsızlık ve beceriksizlikler sonrası ülkeye faturası ağır oldu. Olmaya da devam edecek. Sorumlu kim olursa olsun, TFF ve kulüpleriyle bir organizasyonu beceremeyen ülke konumuna düşmek hoş bir durum değil. Her şeyden önce Suudi Arabistan’ın organizasyonu yapan ilgili kurumunun, Türkiye Futbol Federasyonu ile Galatasaray ve Fenerbahçe’ye ödeyeceği rakamın bundan sonra 10 katını bile harcasak son iki günde yaşanan itibar kaybını tamir edemeyiz.
İki futbol takımımızın İstanbul’da oldukça yoğun eleştiri alan derbi maçı sonrası gözler Suudi Arabistan’daki maça çevrilmişti. Ben de bu heyecanla Riyad’a gidenler arasındaydım. Saudia Airlines ile perşembe günü Riyad’a giderken, havayolunun kabin personeli yolculara Galatasaray ve Fenerbahçe atkısı dağıttı. Günün anısına özel yapılmış kurabiye ikram edildi. Uçakta oldukça neşeli bir hava vardı ve havayolu personeli de yolculuğun keyifli geçmesi için motive edilmişti. Mesela maç yapmadan geri dönerken aynı durum söz konusu değil.
Uçağımız Riyad Kral Halid Uluslararası Havalimanı’na (King Khalid International Airport) teker koyduğunda güzel karşılandık. Havalimanına taraftarları haber yapmak için gelen gazetecilerle sohbet ettik. Röportaj yaptık. Bir heyecan ve ilgiyle karşılanma söz konusuydu. Akşam saatlerinde Riyad’a vardığımız için direkt otele geçtik. Ertesi gün bizi bekleyen maç öncesi şehir turu için hazırlıklarımızı yaptık. Otelde Türkiye’den ve dünyanın dört bir yanından gelen taraftarla sohbet ettik. Kimi maçı bahane edip, umre planı yapmış, kimisi bu bahaneyle ailece Suudi Arabistan’ı ziyaret için yola çıkmış kimisi de sadece bu maç için Riyad’a gelmişti.
Maçın oynanacağı gün şehirde çeşitli yerleri gezdik. Cuma günü olması sebebiyle bazı yerler kapalıydı. Dolaşamadık. Ama Sky Bridge gibi şehrim simge mekanını ziyaret ettik. Bir alış-veriş merkezini hızlıca gezdik. Hurma ve sair satın aldık. Ülker Grubu’nun Riyad’da yeni hizmete soktuğu yeni Godiva mağazasını ziyaret edip, burada kahve molası verdik. Murat Ülker’in ev sahipliğinde maç sohbeti yaptık. Ve Süper Kupa Maçı hakkında ilk şaşırtıcı ve ilginç bilgileri de burayı ziyarete gelen çeşitli kademedeki yetkililerden öğrendik. Maçın oynanmama gibi bir risk barındırdığına dair ilk bilgilere saat 16 gibi sahip oldum. Riyad’da kazanacağımızdan çok fazlasını kaybetmemiz söz konusuydu.
Maç öncesinde şehir ziyaretlerimizi tamamlayıp, maça geç kalmamak için bir restoranda kısa bir yemek molası verdik. Al-Awwal (Evvel) Park Stadı’na 19.30 gibi ulaştık. Maç izleyecek seyircilere Galatasaray ve Fenerbahçe taraftarlarına göre standa ayrı yerler ayrıldığı için girişte karışık oturulmaması ve sorun çıkmaması için özen gösteriliyordu. Mesela Galatasaray atkısı ve formasıyla Fenerbahçelilerin olduğu bölüme bilet almış olanlar uyarıldı.
Netice stada girip yerimizi aldığımızda maçın başlamasına yaklaşık bir saat vardı. Ama ortada tuhaf bir durum vardı. Daha önce içimize düşen maçın iptal edileceğine dair şüpheler, giderek yerini hakikate çevirmek üzereydi. Bu esnadan internet üzerinden aldığımız çeşitli çelişkili haberler, yanlış bilgiler, sosyal medyada yayılan dedikodularla maçın başlamasını bekliyorduk, ama düdüğün çalmasına 20 dakika kalmışken ortada maç yapılacağına dair hiçbir işaret yoktu.
Zaten bu esnada TFF yetkililerin kaldığı otelde konaklayan bazı isimlerle de temas halindeydik. TFF yetkililerinin, maçı izlemeye gelen bakan ve bürokratların bazı aşılamayan sorunlar sebebiyle henüz otelden çıkmadıklarını biliyorduk. Takımların da otellerinde ayrılmadıklarını öğrendiğimizde, maçın nasıl iptal edileceğini, ne tür bir açıklama yapılacağını beklemeye başladık. Saatler 20.35’i gösterdiğini tüm ümitlerimiz tükenmiş olarak, stadı terk etmeye karar verdik.
Halbuki perşembe günü Süper Kupa maçı için yola çıktığımda Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da nasıl bir tecrübe yaşayacağımı tahayyül edemiyordum. Fakat unutamayacağım bir anıyı daha dağarcığıma koyarak geri döndüm. Böyle bir tabloyla karşılacağımı da hiç aklıma getirmemiştim. Neticede Suudi Arabistan’da maç yapıp, bunu maddi gelire tahvil edilme hesaplarımız alt üst olmuştu ve ben de buna tanıklık edenler arasına katılmıştım.
Halbuki planlı, programlı, akıllıca organize edilmiş bir maç yapılsaydı küçük bir gelir söz konusu olacakken, plansızlık, programsızlık ve beceriksizlikler sonrası ülkeye faturası ağır oldu. Olmaya da devam edecek gibi… Her şeyden önce Suudi Arabistan’ın Türkiye Futbol Federasyonu ile Galatasaray ve Fenerbahçe’ye ödeyeceği rakamın bundan sonra 10 katını bile harcasak son iki günde yaşanan itibar kaybını tamir edemeyiz.
