Dünyanın en büyük havacılık ve savunma şirketi, mühendislik ve teknoloji denince akla gelen ilk küresel devlerden birisi olan Boeing, tarihinin en sıkıntılı günlerini yaşıyor. Bir yandan “nerede hata yaptık” dercesine kendisini toparlamak için yoğun çaba sarfederken diğer taraftan ABD’nin düzenleyici kurumları Federal Havacılık İdaresi (FAA), Ulusal Ulaştırma Güvenliği Kurulu (NTSB) ile ABD Kongresi ve Adalet Bakanlığı’nın şirket için aldığı kararları yerine getirmeye uğraşıyor. Düzenleyici kurumlar ile Boeing’in meselesi ise henüz bitmiş değil. İncelemeler yapılıyor, şirketle ilgili olarak yeni kararlar açıklanıyor.
Hafta içi salı günü, dünyanın çeşitli yerlerinden davet edilmiş havacılık editörleri ve gazetecilerle birlikte Boeing’in merkezi Seattle’da dar gövdeli uçakların son montajının yapıldığı Renton’daki fabrikaydık. Boeing yetkililer önce gündemdeki eleştirilere yönelik cevap niteliğinde olan ve neler yaptıklarını anlatan sunumlarla bilgi verdiler. Sonra 737 MAX’in fabrikasında üretim aşamalarını gezdik, bilgi aldık. Bazı üretim teknikleri konusunda ilgili teknisyenlerle birlikte deneyimler yaşadık.
Ancak tartışmaların yaşandığı uzun ve hoş olmayan bir dönem Boeing’in tarihine acı hatıralarla kaydedilmiş durumda olduğundan çalışanların da alınan tedbirleri anlatma konusunda hem özverili hem de endişeli olduklarını gözlemledim. Zira Boeing 737 MAX’lerin yaşadığı iki kazada çok sayıda insanın hayatını kaybettiği için tartışmaların henüz kapanmadığı, ama temponun düştüğü, çözüm önerilerinin, tedbirlerin konuşulduğu bir dönemde, bu yılın ocak ayında Alaska Airlines’a ait 737 MAX’in kapı tapasının havada yerinden kopması sebebiyle adeta her şey başa döndü. Hatta daha sıkıntılı bir tablo oluştu. Bu hadiseyle birlikte Boeing’in kalite kontrol aşamaları, uyguladığı standartlar, eğitimler ve güvenlik kültürü daha fazla sorgulanmaya başlandı. MAX’lerin üretim aşamasındaki sorunlar tüm dikkatlerin üzerine toplanmasına neden oldu. Tartışmalarla işe başka boyutlara taşındı.
Boeing'e yönelik inceleme ve eleştirilerin yoğunlaşmasının ardından şirket kendini anlatmak, aldığı önlemleri göstermek için ilk defa kapılarını medya açtığı için daha önceki Boeing fabrika ziyaretlerimden çok daha farklı bir deneyim yaşadım. Uçak modelleri ve özelliklerini değil, nasıl bir teknikle, kalite yönetim anlayışıyla üretim yapıldığı, alınan yeni yöntemlerin neler olduğu gösterildi.
Renton’daki fabrikada ilk önce Boeing’in Kaliteden Sorumlu Kıdemli Başkan Yardımcısı Elizabeth Lund'u dinledik. Özenle hazırlanmış sunumunu bizlere aktardıktan sonra soru-cevap bölümünde de dikkatli konuşmaya, düzenleyici kurumların eleştirilerine muhatap olmayacak kelimelerle cevap vermeye azami dikkat etti. Şirketin güvenlik kültürünü, kalite yaklaşımını düzeltmenin ilk adım olduğunun bunun da eğitimlerden geçtiğini vurguladı. Elizabeth Lund, özellikle 737 MAX kazalarının sonrasında yaşanan üretim yavaşlamasının ve akabinde COVİD-19 salgını sebebiyle fabrikalarda yüksek maliyetlerin ortaya çıktığını ifade etti. Bu durumun daha az deneyime sahip, çok personelle çalışmaya yol açtığını söyledi. Bu gelişmenin şirketin demografik yapısında değişime sebep olduğu için mentorluk programını güçlendirdiklerini vurguladı. Binlerce yeni çalışanı işe aldıklarının farkında olarak iş başında eğitimi usta-çırak şeklinde ciddi anlamda uygulamalı olarak güçlendirdiklerini belirtti.
Biz de fabrikayı gezip, uygulamalı eğitim bölümüne gelince bazı personelle tanışıp bilgi alma imkânı bulduk. Mesela daha önce Boeing’te uzun süre çalışmış, sonra ayrılmış, tekrar şirkete dönmüş kişilerle tanıştık. Boeing’te ciddi tecrübe kazandıktan sonra sorumluluk gerektiren görevler üstlenen bu kişiler bir vesileyle şirketten ayrılmışlar. Ancak yaşanan bu sıkıntılı süreçte tekrar şirkete davet edilince de geri dönmüşler. Şimdi yeni alınan personelin yetişmesinde ve şirketin yenilenen kalite politikalarının hayata geçmesinde ektin rol üstleniyorlar.
Lund, şu noktaya da dikkat çekti. Yeni alınan personeli işe başlatmadan önce eğitimden geçirdiklerini, üretim hattına geçmeden de fabrika görevlerinin temellerini öğrettiklerini, yaşanan hadiselerden sonra yeniden canlandırdıkları temel eğitim programına dahil ettiklerini kaydetti. Temel eğitimi tamamlayan her çalışana fabrikada daha fazla deneyime sahip bir mentor atandığını, usta-çırak ilişkisinin kurulduğunu özellikle vurguladı. Bu uygulamayı biz gazetecilerde fabrika gezisinde deneyimledik. Elizabeth Lund alınan önlemleri şu başlıklar altında bizlere anlattı.
Süreçleri basitleştirme
Boeing, yeni işe alınanların öğrenimlerini kolaylaştırmak için üretim süreçlerini ve talimat belgelerini düzene soktuklarını ifade eden Lund, Boeing'in ilk versiyonu 1960'larda üretilen 737 gibi çok nesilli filo tipleri nedeniyle bazı belgelerin ve üretim standartlarının önceki en iyi uygulamaların birleşimi olduğunu açıkladı. Artık şirket, güvenlik açısından en kritik yönlerden başlayarak mevcut iş akışlarını verimlilik açısından da değerlendiriyor.
Kusurlar ortadan kaldırılıyor
Boeing'in güvenlik güncellemelerinin bir diğer önemli hususu da üretim zincirindeki kusurları mümkün olan en kısa sürede tespit etmek ve gidermeye çalışmak. Bu çalışmanın bir kısmı, ocak ayında Alaska Havayolları olayına karışan tedarikçi Spirit AeroSystems tarafından üretilen gövde gibi parçaların Boeing mülkiyetine geçmeden önce hatasız olmasını sağlamak için tedarikçilere daha fazla Boeing’den denetçi göndermeyi içeriyor. Lund, bu yaklaşımın aynı zamanda kolayca düzeltilemeyen bir kusur tespit edildiğinde üretim hattını durdurmaya daha hazırlıklı olmalarını sağlayacağını ifade etti.
Boeing'in dar gövdeli 737 uçakları son montaj hattına girdikleri an fabrikada 10 günlük bir iş akışından geçiyor. Her aşamada farklı ürünler uçak gövdesine ekleniyor. Son aşamada uçak boya haneye gitmek üzere hazır hale geliyor. Bizim ziyaretimiz esnasında üretim hattında 5’nci gün akışına denk gelen alanının boş olduğuna bir çalışanın uyarısıyla şahit olduk. Sebebini öğrendik. Birkaç gün üzerinde çalışılan gövdeyle ilgili bir sorun tespit edildiği için 5’nci gün akış alanı sorun giderilinceye kadar boş kalmış. Bunun yeni bir durum olduğunu öğreniyoruz. Önceki iş programına göre sorun tespit edilse dahi uçak gövdesi iş akış programına göre ilerliyor, problem bu aşamalarda çözülüyor veya kusurlar tam anlamıyla giderilmemiş olabiliyormuş. Fakat yeni yaklaşım gereği, sorun tespit edildiği an iş akışı programı problem giderilinceye kadar durduruluyor. Böylece uçakların geriye dönük büyük düzeltmelere ihtiyaç duymayacağı da garanti ediliyor. Diğer ifadeyle artık imalat aşamasındaki uçak gövdesi kalite denetiminden geçene kadar yerinde tutuluyor. Elizabeh Lund da bu uygulama sonrasında hatalarda yaklaşık %80 oranında azalma gördüklerine işaret etti.
Güvenlik kültürü güçlendiriliyor
Boeing, FAA’nin resmi emniyet yönetimi sistemini 2019'da uygulamaya başlamış. Böylece emniyet riskini yönetmeye ve emniyet riski kontrollerinin etkinliğini sağlamaya yönelik yukarıdan aşağıya organizasyonda bir değişiklik yapılmış. Ancak Boeing, güvenlik yönetimi sistemini tam olarak uygulamaya geçirememiş, fakat tamamlama süreci devam ediyormuş. Bu açıklamalar da Lund’a ait.
Fabrika turu esnasında bizi bilgi veren Boeing’ten David Prigg, 13 yıldır şirkette çalıştığını ve üretim hattında yeni işe alınan kişilere danışmanlık yaptığını ifade ederek, yeni uygulamalarla son zamanlarda şirket kültürün değişmeye başladığını söyledi. Yetkililerden bir şey daha öğrendik: Boeing'in şirkete yönelik dışardan yapılan şikayetleri de ciddiye alıyor, inceliyormuş.
Yeni başlayanlara daha fazla eğitim
Boeing'in FAA'ya sunduğu yeni çalışma planının bir parçası da yeni işe alınanlar için 300 saat ilave eğitim vermek. Son bir iki yılda işe alınan yeni çalışanlar ve işçiler için yeterlilik değerlendirmeleri yapılıyor. Becerilerini geliştirebilmeleri için usta-çırak ilişkisiyle Eğitim Merkezi’nde ürünler üzerinde uygulamalı çalışmalar, eğitimler yapılıyor. Biz de fabrika turumuzda bu ilişkileri gözlemleme şansı bulduk. Bazı parçaların delinmesi, kabloların ilginç yöntemlerle ve uçakta yer alacakları nemli, titreşimli alanlara göre bağlanma modellerini öğrendik.
Boeing’in hem dar gövdeli uçakların üretildiği Renton fabrikasında hem de geniş gövdeli uçakların imal edildiği Everett’teki fabrikasındaki eğitim merkezinde benzer uygulamalı eğitimler veriliyor.
Havada kopan kapı tapası kimin hatası?
Geçen yıl Eylül’de bu fabrikadan ayrılan ve bu yılın ocak ayında Alaska Havayolları filosunda uçarken kapı tapası havada patlayan hadisede sorumlunun kim olduğuna dair soruya Boeing Kaliteden Sorumlu Kıdemli Başkan Yardımcısı Elizabeth Lund net cevap vermek istemedi. Zira bu husus NTSB tarafından soruşturulduğu için üretim sırasında hatalı montaj yapılması hususuna açıklık getirmedi. Fakat kapı tapasının köşelerdeki dört adet tespit cıvatasının takılmamış olmasının havada yerinde kopmasına sebep olduğu tespiti yapılmıştı. Bu tür hataların olmaması için montaj esnasında işin tamamlandığına dair evrak doldurma süreçlerinin ve kontrollerin yapılmasını sağlayacak önlemler alınmış.
Lund, iş emri fişinin doğru evraklar olmadan açıldığına inandıklarını, bir veya daha fazla çalışanın kazaya yol açabilecek böyle bir durum için evrak hazırlamamış olmalarına şaşırdıklarını söyledi. Son montajdan sonra uçak dışarı çıkarılırken bir taşıma ekibinin kapıyı kapattığını, ancak evrak eksikliği nedeniyle de cıvataların yerlerinden çıkarıldığının farkında olmadıklarına işaret etti.
Boeing’in fazlasıyla kafasını ağrıtan kapı tapası tespit cıvatalarının takılmama hadisesi şirketin kalite ve güvenlik kültüründe iki ölümcül MAX kazasından daha fazla reaksiyona sebep olduğu söylenebilir. Hatanın hangi aşamada ve kim tarafından yapıldığını ise NTSB soruşturması sonrası cevap bulacak.
Üretimde hata olmaması için yeni tedbirler
Fabrikayı gezerken uçakların son montaj hattında herhangi bir sorunla müşteriye teslim edilmemesi için alınan yeni önlemleri de öğrendik. Mesela montaj anında kullanılan parçanın üzerine numarası ve kurulum plan numarasını içeren bir çıkartma yapıştırılıyor. Etiketlenmiş haliyle de Boeing'in “Work in Progress” depolama rafı adını verdiği bu süreci izleyen bir görevliye teslim ediliyor. Bu tamamen yeni bir görev alanı. İlgili görevli bu konumdaki parçaları elektronik takip sistemine işleyerek, saklıyor. Uçak montaj hattında ilerlerken bu parçada kayıtlı bir şekilde iş akışına göre devam ediyor. Sorunsuz bir şekilde montajı sağlanıyor. “Work in Progress” sistemi bir arıza tespiti halinde ilgili parçaya kolay ulaşılıp, sorunun kısa sürede giderilmesine yardımcı oluyor.
Boeing aldığı önlemlerle daha güçlü dönecek gibi…
Boeing Kıdemli Başkan Yardımcısı Elizabeth Lund, “Bugün attığımız adımların bizi daha da iyi bir şirket haline getireceğine inanıyorum.” Sözleri önemli. Zira alınan önlemler aynı zamanda ABD düzenleyici kurumlarının istedikleri doğrultusunda ve yoğun denetimlerle hayata geçeceği için Boeing’in daha güçlü bir şekilde geri dönmesini sağlayacağı iddiası yabancı atılacak bir değerlendirme değil. Mesela Alaska Airlines olayında olduğu gibi kapı panelini tutan cıvataların düzgün bir şekilde takılmadan fabrikadan çıkmasını engelleyecek birçok yeni uygulama söz konusu.
Öte yandan Boeing 737 Programı Başkan Yardımcısı ve Genel Müdürü Katie Ringold da bize yaptığı açıklamada, şirketin yapması gereken işler olduğunu, ancak fabrikadan çıkan uçakların kalitesine güvendiklerini söyledi. Ayrıca tasarım planlarını ve süreçlerini takip etmeyi kolaylaştırmak için basitleştirme yöntemleri kullanıldığını ve kaliteyi sağlamak için de üretimin yavaşlatıldığına işaret etti
