Türk Hava Yolları (THY) planlamasına göre gelecek yıl 530 uçaklık bir filoya ulaşmayı planlıyor. Bu devasa uçak sayısı aynı zamanda THY’yi 500’den fazla uçağı olan ender sayıdaki havayolları arasına ekleyecek. Ancak bölgemizdeki savaşlar hava ulaşımında büyük problemlere sebep oluyor. Boeing’in yaşadığı problemler uçak teslimatlarını geciktiriyor. THY filosundaki Airbus uçaklarının motor sorunları giderek büyüyor. Pandemi sonrası diğer havayollarının yoğun bir rekabetle geri dönüşleri de THY’yi etkiliyor. Dolayısıyla yeni stratejiler belirlemesini gerektiriyor.
Bölgemizdeki jeopolitik sorunlara, savaşlara ve diğer gelişmelere ABD’deki seçimlerin nasıl bir etki yapacağı da çok merak ediliyor. Donald Trump yeniden ABD Devlet Başkanı olarak sahneye çıktığında, İsrail’in Ortadoğu’daki saldırıları ve Rusya-Ukrayna savaşında bakalım nasıl bir rol oynayacak? Trump’ın seçim öncesi Netanyahu’ya destek, Zelenski’ye ise uyarı açıklamalarının fiilen karşılığı bölgemizde her şeyi etkileyeceği gibi hava ulaşımına ve THY’ye de yansımaları olacak.
Bu yıl THY, bir önceki seneye göre yukarıda saydığım sebeplerden dolayı yolcu sayısında ve karlılıkta düşüş yaşadı. Ekim ayı itibariyle arz edilen koltuk kilometre (AKK) bazında kapasitesini geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 4,8 artırdı. Ancak iç hatlarda yolcu sayısı yüzde 5,1 azalarak 2,44 milyon olurken, dış hatlarda ise yüzde 1,7’lik bir düşüşle 4,7 milyon yolcu taşıdı. İstanbul Havalimanı da bu gelişmeler çerçevesinde bu yıl için beklenen yolcu sayısına ulaşamayacaktır. Yakın coğrafyamızda, Ortadoğu ve Avrupa hatlarında THY’nin yaklaşık yüzde 2 oranında kayıp yaşamasına Trump etkisini 2025’te göreceğiz.
Türk Hava Yolları (THY) CFO’su ve İcra Komitesi Üyesi Doç. Dr. Murat Şeker de üçüncü çeyrek finansal sonuçlarını değerlendirirken bu noktalara işaret etmiş ve 2025 yılında THY filosunun 530 uçağa ulaşacağını vurgulamış. Büyüme planlarını adım adım hayata geçirilirken, Airbus 321 uçaklarında kullanılan Pratt & Whitney GTF motor sorunları nedeniyle yıl sonu itibariyle toplam 45 uçağın yerde olması THY’nin en ciddi sıkıntılarından birisi olmaya devam edecek.
Yolcuda çift haneli büyüme bu yıl söz konusu değil. THY’nin Ocak-Ekim dönemini kapsayan üçüncü çeyrek sonuçları şöyle; 2023 yılının aynı dönemine göre taşınan yolcu sayısı yüzde 1,3 artarak 72,2 milyon olmuş. Dıştan dışa transfer yolcu sayısı Ocak- Ekim 2023 döneminde 25 milyon iken, 2024 yılının aynı döneminde yüzde 6 artmış ve 26,5 milyona ulaşmış. Kapasitede duruma bakalım. Arz Edilen Koltuk Km (AKK) Ocak – Ekim döneminde 2023 yılında 196,8 milyar iken, 2024 yılında yüzde 8 artarak 212,6 milyara çıkmış.
Özellikle kargoda THY’nin durumu iyi. Ocak – Ekim döneminde toplam taşınan Kargo ve Posta hacmi 2023 yılında 1,3 milyon tondan, 2024 yılında yüzde 24 artarak 1,7 milyon tona yükselmiş.
Avrupa ve Ortadoğu gibi yakın coğrafyamızda savaşlar ve yoğun rekabet sebebiyle planlanan seviyede büyüme yakalamayan THY’ye Hindistan ve Çin kapısı da henüz tam olarak açılmış değil. Buralarda yeni noktalara uçmada ve mevcutların seferlerini artırmada siyasi ve ticari sorunlar yaşıyor. Kısacası bu iki büyük ülkede çeşitli nedenlerden büyüyemiyor. Ama Kuzey ve Güney Amerika ile Avustralya’da uzun menzilli olarak büyümeye devam ediyor.
THY yakında Avustralya’da Melbourne’dan sonra yıl bitmeden Sidney uçuşlarına başlayacak. ABD’de Denver, Detroit bu yıl uçuş ağına eklenmişti. Güney Amerika’nın en uzak noktası Şili de yine bu sene bitmeden THY’nin uçmaya başladığı yeni bir ülke olacak. Şili’nin başkenti Santiago’yu önümüzdeki yıl Peru’da Lima ve Kamboçya’da ise Phnom Penh gibi noktalar takip edecek.
THY, Batı’ya Trump’a doğru uzun menzilli büyümeye devam edecek. Bakalım Trump, bölgemizde kısa menzilli hatlarda THY’nin büyümesine nasıl bir katkı sunacak?
Süpersonik yarışa Çin de katıldı!
Yakın bir zamanda ticari hava yolculuklarında büyük değişimlere şahit olacağız. Süpersonik hava yolculuğunun dönüşü ve elektrikli uçakların gelişimi sadece birkaç yıl önce iddialı bir fikir olarak değerlendirilirken, şu an hayata geçmek üzere olan projeler konuşuluyor. Günümüzde, süpersonik uçak projeleri olarak bazı girişimler arasında Boom Supersonic'in Overture, Spike Aerospace'in Spike S-512, HyperMach'ın SonicStar'I, Hermeus’un Quarterhorse / SR-71’i ve NASA’nın X-59’u öne çıkıyor.
Bu projeler hem ticari yolcu taşımacılığı hem de özel jetler için tasarlanıyor. Boom'un XB-1 prototipinin ilk uçuşunu gerçekleştirmesi ve Overture Superfactory'nin tamamlanması ile projelerde hızlandırılmış bir ilerleme kaydediliyor. 2024 yılı itibarıyla, süpersonik uçak projelerinde önemli gelişmeler yaşanıyor. Projeler, Boom'un Overture projesi hızla ilerlemekte ve XB-1'in ilk uçuşunun ardından Overture Superfactory'nin tamamlanmasıyla birlikte daha fazla hız kazandı.
Aynı zamanda, NASA'nın X-59 projesi, ses duvarını aşan uçuş yeteneklerini düşük ses seviyesinde (sonik patlama azaltma) göstermek üzere tasarlanıyor. Geçtiğimiz hafta ise Çin, Mach 4 hızındaki Yunxing süpersonik uçağını tanıttı. Süpersonik hava yolculuğuna yakın zamanda adım atacak projeler de şu şekilde çeşitlenmiş oldu.
Yunxing
Çinli firma, dünyanın ilk süpersonik yolcu taşıyan uçağı olan Concorde’un neredeyse iki katı daha hızda seyahat edebilen bir ticari nakliye uçağının ilk prototipini test ettiğini duyurdu. Çin, 2027’de ilk uçuşunu yapacak süpersonik uçakla 5 bin km hıza ulaşmayı hedefliyor. Firmaya göre, uçağın bütün kompozit yapıları test uçuşu sırasında aşırı koşullara karşı başarıyla dayandı. Süpersonik uçak, Çin’de bulunan Lingkong Tianxing Technology olarak bilinen Çin Uzay Taşımacılığı tarafından tasarlanıyor. Şirketin iddialarına göre uçak Mach 4 veya yaklaşık saatte 4 bin 939 km hızda uçabiliyor. Yerel medyaya göre uçak, 2027 yılında ilk uçuşunu yapabilecek.
Çinli firma, şimdi Mach 4 hızına ulaşabilen bir ticari uçak tanıtarak rekor kırmayı hedefliyor. Yeni uçağının Pekin’den New York’a yaklaşık iki saat süren bir yolculukla varabileceği iddia ediliyor. Bu da teorik olarak uçağın Dünya çevresinde 7 saat içinde tam bir tur atabileceği anlamına geliyor. Çin Uzay Taşımacılığı tarafından tasarlanan yeni uçak prototipinin, dikey olarak kalkış ve yaklaşık 20 bin metre yükseklikte uçma gibi ilginç özellikleri de bulunuyor.
Boom Supersonic Overture
Havacılık endüstrisi Concorde kazasıyla kesilen sesten hızlı yolculuğun yeniden başlaması için çalışmalarına devam ediyor. Bu konudaki projelerden biri ABD’li Boom Supersonic tarafından gerçekleştiriliyor. Şirket ilk çalışmalarını XB-1 Baby Boom adını verdiği konsept uçak üzerinden yürütüyor. XB-1, Mart 2024’te ilk uçuşunu yaparak önemli bir aşmayı geçmişti. Süpersonik uçak geçtiğimiz aylarda ikinci kez gökyüzüyle buluştu. Kaliforniya’daki Mojave Hava ve Uzay Limanı’ndan havalanan jetin kokpitinde bu kez Boom Baş test pilotu Tristan “Geppetto” Brandenburg yer aldı. XB-1 yaklaşık 15 dakika uçtu, 3 bin 170 metre yüksekliğe ve saatte 592 km hıza ulaştı. Bu uçuş sırasında, XB-1’in iniş takımları ilk kez başarıyla geri çekildi ve uzatıldı.
Ekim 2020’de fabrikadan çıkan XB-1, Overture’un 3’te 1 ölçekteki prototipi. Sesten hızlı uçuşa dair testler bu prototiple yapılacak. Böylece yolculu uçuşlar için geliştirilen Overture’ün tasarımına da ince ayar yapılarak destek sağlanacak. Süpersonik yolcu uçağı Overture 55-88 yolcu kapasiteli olacak ve kıtalararası uçuşlarda kullanılacak. 1,7 mach hızla yol alacak olan uçakla bugünkü uçuşlardaki süre neredeyse 3’te 1 oranında azalacak. Seyir irtifası 18 bin metre olacak uçak, 7 bin 871 km kilometre uçuş yapabilecek. İlk Overture uçağının 2025'te piyasaya sürülmesi, 2026'da uçması ve 2029'da ilk ticari yolcularını taşıması planlanıyor.
Quarterhorse / SR-71
Sesten hızlı uçak projelerinden bir diğer önemli gelişme ise Quarterhorse’ta yaşandı. ABD’li Hermeus tarafından tasarlanan hipersonik uçağın Mk 1 adlı ilk uçabilir prototipi tanıtıldı. Daha önce Mk 0 versiyonunda motor çalıştırması yapılan projede ilk uçuşun yıl sonuna doğru gerçekleşmesi hedefleniyor. Hermeus’un 5 mach yani saatte yaklaşık 6 bin 125 km hızla yol alacak uçağının 2030’larda uçması planlanıyor. Pilotsuz olacak hipersonik uçak, 7 bin 400 km menzile uçacak ve 95 bin fit yani yaklaşık 29 bin metre irtifada görev yapacak. Atlanta’da üretim tesisi kurulan sesten hızlı iş jeti 20 yolcu taşıyacak.
NASA / X-59
Süpersonik yolcu uçağı projelerinden bir diğeri, NASA ile Lockheed Martin tarafından yürütülüyor. X-59 adı verilen süpersonik uçak, geçtiğimiz yıl Haziran ayında kendi renklerinde fabrikadan çıktı. Roll-out töreni NASA tarafından canlı yayınlandı. İlk uçuşunu yılsonuna doğru yapması planlanan uçakla sessiz sonik patlamalar test edilecek. Şehir üzerindeki uçuşlardan elde edilen veriler, Amerikalı ve uluslararası düzenleyicilerle paylaşılacak.
17 bin metre irtifada saatte bin 500 km hıza ulaşabilecek uçağın ses hızını aşarken çıkaracağı ses düzeyinin 75 desibel olması planlanıyor. Bu ses bir otomobilin kapısının kapatıldığında çıkan sesle eşdeğer olması anlamına geliyor. Süpersonik uçak 30,38 metre uzunluğunda ve 8,99 metre genişliğinde. X-59, tasarımı ve barındırdığı teknolojik gelişmelerle sessiz süpersonik uçuşu mümkün kılabilecek şekilde geliştirildi. İnce, konik burnu, uzunluğunun neredeyse üçte birini oluşturuyor ve normalde süpersonik bir uçağın ses patlamasına neden olan şok dalgalarını kırması öngörülüyor.
Exosonic
Bir başka sessiz süpersonik jet geliştirme çalışmalarını Exosonic yapıyor. Aynı zamanda süpersonik insansız hava aracı projesi de yürüten şirket hem iş jeti hem de yolcu uçağı tasarlıyor. İki özel süit bulunacak iş jetinde yolcuların uyumasına olanak tanıyan koltuklar da yer alacak. Yolcu uçağı modeli ise iki sınıfta ve 70 yolcu kapasiteli tasarlanacak. Exosonic’in uçağı sonik patlama olmadan, 1,8 mach yani saatte 2.073 km hızla yol alacak. 18 bin 288 metre irtifaya çıkacak süpersonik uçak, 8 bin km menzile uçacak.
Spike S-512
Bir diğer süpersonik iş jeti projesi de ABD’li Spike Aerospace tarafından yürütülüyor. Şirketin geliştirdiği süpersonik uçak daha önce S-512 olarak adlandırılıyordu. Adı Spike Diplomat olarak değiştirilen süpersonik iş jeti 12 ile 18 yolcu kapasiteli olacak. Tamamen yatırılabilen koltuklar, panoramik pencereler ve gürültü önleyici iç mekân ile iş jetinde üst düzeyde konfor hedefleniyor. “Sessiz olmak güzeldir” sloganını benimseyen Spike Aerospace’in iş jeti 1,6 mach, yani saatte 1.770 km hıza ulaşacak.
Hypermach Sonicstar
Hypermach SonicStar, Bernard Rousset liderliğindeki SonicStar SAS tarafından tasarlanan yüksek supersonik bir iş jeti. Bu jet, saatte Mach 3.6 hızında, 80,000 feet yükseklikte seyir yapabilme kapasitesine sahip olacak şekilde tasarlanıyor. New York'tan Sydney'e sadece 5 saatte ulaşılabileceği belirtilmekte. Hava aracının Concorde'a güç veren Rolls-Royce/Snecma Olympus 593 motorlarından yüzde 30 daha fazla yakıt verimliliğine sahip olması öngörülüyor. SonicStar'ın Concorde'dan üç kat daha fazla hıza ulaşması planlanıyor.
