Uygur alfabesi kaç harf, özellikleri nelerdir? Uygur alfabesi ile yazılan eserler nelerdir?
Soğd kökenli olan ve bu alfabe üzerinde bazı değişiklikler yapılarak Türkçeye uygulanarak kullanılmaya başlanan Uygur alfabesi; Uygurlar tarafından Göktürk alfabesi yerine getirilmiştir. Her ne kadar, ne zaman kullanıldığı tam olarak bilinmese de Uygur alfabesi ile yazılmış metinler 9. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Ayrıntılar içeriğimizin devamında…
Divan-i Lügat’it Türk adlı eserde, Türk yazısı olarak anılan ve uzun yıllar boyunca Türk kültürüne hizmet etmiş olan Uygur alfabesi ne zaman kullanıldı? Uygur alfabesini kullanan ilk Türk İslam devleti kimdir? İşte, Uygur alfabesi kökeni hakkında tüm detaylar…
Uygur Alfabesi Ne Zaman Kullanıldı?
Uygur alfabesinin Türk boyları arasında ne zaman kullanılmaya başlandığı kesin olarak bilinmemektedir ancak Uygur alfabesinin kökeni olarak kabul edilen Soğd alfabesinin ortaya çıkışı 7. yüzyıla denk gelmektedir. Buradan hareketle Uygur alfabesinin de yaklaşık 8. yüzyılda önce Doğu Türkistan coğrafyasında yaşayan Türk boyları arasında, 9. yüzyıldan itibaren de Uygurlar arasında yaygınlık kazandığı düşünülmektedir.
Uygur Alfabesi Özellikleri
Uygur Alfabesi Harfleri ve Türkçeleri
3 tanesi ünlü 11 tanesi ünsüz olmak üzere toplam 14 harften oluşan Uygur alfabesinde yazılar sağdan sola doğru yazılmaktadır ve alfabede bulunan Z harfi dışındaki tüm harfler birbiriyle bitiştirilir. Uygur alfabesinde bulunan harflerin ses durumlarına göre yazılışları da değişmektedir. Bu değişen yazım biçimleri harflerin iç, ön ve son ses durumlarına göre farklılık göstermektedir.
Uygur Alfabesini Kim Çözmüştür?
Uygur alfabesi Alman oryantalist Friedrich Wilhelm Karl Muller tarafından çözülmüştür. 1898 ile 1914 yılları arasında Doğu Türkistan’da yapılan kazılar neticesinde elde edilen metinlerin, Uygur alfabesi ile yazıldığı ortaya çıkmış ve Müller, bu alfabeyi Moğol alfabesinin de yardımıyla çözmeyi başarmıştır.
Aynı zamanda önemli bir arkeolog da olan Müller, Turfan coğrafyası ve çevresinde gerçekleştirdiği kazılarla Soğd, Çin ve Sanskrit dillerine ait olan birçok metni de gün yüzüne çıkarmıştır. Özellikle Çin Budist metinleri üzerine büyük bir mesai harcayan Müller, Uygur alfabesi kullanılarak yazılmış Uygurca metinleri çözmede oldukça başarılı olmuştur.
Uygur Alfabesi İle Yazılan Eserler
Yukarıda sıralanan Uygur alfabesi ile yazılan eserler arasına İslami dönem eserlerinin bazı nüshaları da eklenebilir. Örneğin, Kutadgu Bilig’in üç nüshasından bir tanesi ve Atabet’ül Hakayık’ın en iyi nüshası Uygur alfabesi kullanılarak yazılmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nde de Uygur alfabesini bilen kâtipler bulunduğu bilinmektedir. Bunun en net örneği ise Otlukbeli Savaşı’ndan sonra Fatih Sultan Mehmed’in Özbek hanına gönderdiği Uygur alfabesiyle yazılmış olan zafernamedir.
Uygur Alfabesini Kullanan İlk Türk İslam Devleti
Uygur alfabesi, Uygurların yıkılmasından sonra da kullanılmaya devam etmiş bir yazı sistemdir. Türklerin Müslüman olmalarından sonra Arap alfabesini almalarına rağmen, Türkistan ve Kırım’daki Türk devletlerinde Uygur alfabesi kullanılmaya devam etmiştir. Özellikle Timur İmparatorluğu ve kollarında bu alfabe kullanılmaya devam etmiştir. Timur İmparatorluğu hükümdarı olan Ebu Said Mirza’nın 1468’de Uzun Hasan’a gönderdiği mektup Uygur alfabesiyle yazılmıştır.
