60 yıllık jet çağı
Havada plastik gövdeli, yakıt tasarruflu motorlara sahip yeni nesil yolcu uçakları var. Günümüzün uçaklarının temelleri 60 yıl önce jet motorlu uçaklarla atıldı. İşte o günden bugüne havada değişenler...
Güntay ŞİMŞEK / HT CUMARTESİ
Yolcu uçaklarında jet çağı bundan tam 60 yıl önce başladı. “Jet çağı” diye adlandırılan bu dönemde en çok konuşulan isim ise dünyanın ilk jet motorlu yolcu uçağını yapan De Havilland Comet oldu. Bu uçağı göklerle buluşturan da British Overseas Airways Corporation (BOAC) oldu. Yolcu uçaklarının jet motorla buluşmasından bu yana hız konusunda çok fazla adım atılmadı. Ancak bir yıl önce “plastik uçak” dönemine kapı araladık. Ama yine de jet motorlu uçakların geçirdiği evrelerin bugünkü havacılık endüstrisinin temel taşlarını oluşturduğunu unutmamak gerekir. Kraliçe Elizabeth’in bile kutladığı “jet çağı”nın yıldönümü İngiltere için büyük öneme sahip. Zira pervaneli uçakların menzilleri kısa ve hızları düşük, kabin içi de konforsuzdu. İkinci Dünya Savaşı’nda hız kazanan jet motor fikri, önce savaş uçaklarında, daha sonra 1942’de İngiliz hükümetinin desteğiyle yolcu uçaklarında kullanılmaya başlandı. Jet motorla ilk kez 27 Temmuz 1949’da havalanan Comet 1, o güne kadar görülmemiş sayıda test uçuşu yaptı. İlk müşterisi BOAC da ilk seferini 36 yolcusuyla 2 Mayıs 1952’de Londra’dan Güney Afrika’nın Johannesburg şehrine düzenledi. 2 bin 415 kilometre menzile sahip Comet 1, saatte yaklaşık 800 kilometre hıza ulaştı. Comet’in başarısı, havacılığın en hızla geliştiği ve ciddi büyüklüğe ulaştığı Amerika’da büyük yankı uyandırdı. Pazarı kaptırmak istemeyen Amerikalılar Boeing 707’yi, Douglas ise DC8’i geliştiriyordu. Servisteki tek uçak olmasının avantajını yakalayan Comet, büyük satış grafiğinden sonra Air France, Canadian Pacific gibi müşterilere sahip oldu. 50’li yıllarda büyük sükse yapan Comet uçakları, kazalar sebebiyle kafalarda soru işaretleri bıraktı. İlk kazasını 1953’te yapan Pacific Havayolları’na ait uçak, Karaçi’den havalandıktan hemen sonra düştü. Bu talihsiz olayı; 10 Ocak 1954 ve 8 Nisan 1954’teki Kalküta (Hindistan) ve Elba’da (İtalya) meydana gelen iki BOAC uçağının kazası izledi. Gizemli kazaların ardından İngiliz havacılık otoriteleri Comet’in tüm uçuşlarının durdurulmasını istedi. Comet’in hataları düzeltildikten sonra tekrar “uçabilir onayı” alması tam 4 yıl sürdü. 1958’de Comet 4 modeliyle göklere dönen uçak, artık eski popülaritesini yitirmişti. Tam da bu sırada Boeing 707 ve Douglas DC-8 tercih edilen iki model olarak öne çıktı. Amerikalılar İngiliz De Havilland şirketinin yaptığı hataları yakından izlemiş, onun hatalarına düşmemişlerdi. 1980’lerin başına kadar hizmette kalan Comet’lerin sivil alandaki ömrü kısa oldu. 1960’larda imalatçı De Havilland, uçaklarını Kraliyet Hava Kuvvetleri’nin kullanması için teklifte bulundu. Yolcu uçağından askeri uçağa dönüştürülen Comet’ler Nimrod adıyla İngiliz askeri havacılık tarihinin en emniyetli uçaklarından biri oldu. Falkland Savaşı, Körfez Savaşı ve Bosna Operasyonları’nda kullanılan Nimrod’ların da ömrü kısa oldu. Nimrodlar artık Shropshire Cosford’daki Kraliyet Hava Kuvvetleri Müzesi’nde sergileniyor. Pan Am filosunda hizmet veren 707.
Gökyüzünden tarihi resmi geçit
1954 Comet uçakları için tam bir felaket yılı oldu. Dördüncü Comet kazası Napoli’nin güneyinde deniz üzerinde yaşandı. Aynı yıl Boeing, 707 ilk uçuşunu gerçekleştirdi.
1955 havacılık tarihine geçen Caravelle Fransa’nın ilk jet uçağı oldu. Yakın şehirler arasında yolcu taşımak amacıyla yapılmış bu uçaklar, iki jet motorlu, Fransız yapısı, orta boy ve orta menzilli yolcu uçaklarıydı.
1956 Sovyetler Birliği de jet çağına katıldı. İlk jet uçağı Tupolev Tu-104 ve Tu-88 bombardıman uçağı ilk prototip uçuşunu yaptı.
1958 İlk Boeing 707’ler ile New YorkLondra uçuşuna başlandı.
1960 Delta Havayolları, Convair 880’le ilk uçuşunu gerçekleştirdi. United Airlines, jet sektöründe hızlı bir ilerleyişle Boeing 720 ve 707 gibi orta menzilli uçakları filosuna kattı.
1962 Hawker Siddeley HS121 Trident orta menzilli ikinci nesil jet uçağı, İngiltere’de ilk uçuşunu yaptı.
1964 Eastern Havayolları, Boeing 727 ile Miami Washington Dulles ve Philadelphia rotasında ticari uçuşa başladı.
1965 BAC One-Eleven’a İngiltere tarafından uçabilir sertifikası verildi. 3 gün sonra ise British United Airways, Londra Gatwick Havalimanı’ndan Cenova’ya ilk ticari uçuşunu yaptı.
1967 dünyanın en fazla ilgi gören uçağı Boeing 737, Twinjet’lere ilk kez kapı aralandı.
1968 Sovyetler, Tupolev Tu-144 ile süpersonik nakliye uçağı uçuran ilk ülke oldu.
1969 Concorde, Avrupa’nın ilk süpersonik uçağının prototipini geliştirdikten sonra Toulouse’a uçtu.
1970 Pan Amerikan Boeing 747 jumbo uçağına sahip olduktan sonra New York-Londra rotasında uçuşlara başladı.
1971 Dassault Mercure, yüksek kapasiteli çift turbofan ile prototip uçuşunu yaptı. American Airlines ve United Airlines ilk kez 1970 Ağustos’unda McDonnell Douglas DC10 yeni nesil geniş gövdeli yolcu uçağıyla operasyonlarına başladı.
1972 Uluslararası bir şirket kimliği kazanan Airbus, A300B1 ilk yolcu uçağının ilk prototip uçuşunu yaptı.
1974 Airbus A300B2 Londra-Paris hattında Air France ile hizmete girdi.
1976 British Airways ve Air France, Concorde süpersonik yolcu uçağıyla dünyanın ilk tarifeli yolcu hizmetini vermeye başladı.
1980 Rusların ilk geniş gövdeli dört turbofan motorlu yolcu uçağı Ilyushin Il86 hizmete girdi.
1982 Airbus A310 ilk uçuşunu yaptı. United Havayolları da Boeing 767 geniş gövde Chicago-Denver rotasında uçmaya başladı.
1983 British Aerospace 146-100 (THY’nin kullandığı RJ 100) dört turbofan motorla kısa mesafeli bölgesel yolcu uçağı olarak ilk defa Dan-Air’de hizmet girdi.
1988 İlk uçuşunu bir yıl önce yapan Airbus A320, kısa ve orta menzilli dar gövdeli yolcu uçağı olarak Air France ve Ansett’e teslim edildi.
1993 Airbus A340 uzun menzilli, dört motorlu, geniş gövdeli uçağı yolculu uçuşlara başladı.
1995 Delta Airlines ilk McDonnell Douglas MD-90 uçağını teslim aldı. Uzun menzilli, geniş gövdeli ilk Boeing 777’si bir yıl önce yaptığı ilk uçuştan sonra United Airlines’a teslim edildi.
1997 Airbus A330-200 ilk uçuşunu yaptı.
1999 McDonnell Douglas ve Boeing birleşti. Boeing 717 AtlantaWashington AirTran Airways ile hizmete girdi. Ama model tutmadı.
2000 Paris’teki kazayla Concorde tarihe gömüldü.
2002 Brezilyalı Embraer 170 modeliyle yakaladığı başarıyla E-Jet ailesini geliştirdi.
2005 Dünyanın en büyük yolcu uçağı Airbus A380, ilk kez uçtu.
2008 Rus-İtalyan ortaklığıyla geliştirilen bölgesel yolcu uçağı Superjet 100, ilk uçuşunu yaptı. Ancak deneme uçuşunda düşmesi geleceğiyle ilgili soru işaretleri oluşturdu.
2009 Boeing’in plastik gövdeli yeni modeli 787 Dreamliner, ilk uçuşunu yaptı.
2012 İlk A350 XWB’nin son montajı başladı.
