Aşı entrikaları

Global aşı kıtlığında son pozisyonlar şöyle…

Trump ya da Biden yönetimi fark etmiyor; ABD kendi ulusal bağışıklığını sağlamadan kimseye aşı vermiyordu. Bugüne kadar yaklaşık 75 milyon kişi ilk ya da ikinci doz aşısını oldu. Ülke sınırları içinde üretilen Moderna ve Pfizer aşısına ihracat izni yok. Biden, görevdeki ilk 100 günü için planlanan 100 milyon doz hedefine dün ulaşıldığını açıkladı. Günde ortalama 2.2 milyon doz uygulanıyor.

Fakat taze bir gelişme var. Biden yönetimi, ABD’de acil kullanımı henüz onaylanmayan İngiliz üretimi AstraZeneca stoklarından 4 milyon dozu komşuları Meksika ve Kanada’ya verecek. Bağış formatındaki planın üzerinde henüz çalışıldığı ve birçok ülkeyle bu yönde görüşmeler olduğu, Avrupa’dan da talepler geldiği söyleniyor.

Çin’in yumuşak güç olarak kullandığı aşılarıyla Latin Amerika’dan Afrika’ya cazibe ataklarına geçtiği ortamda ABD aşı diplomasisini Pekin ve Moskova’ya bıraktığı için eleştiriliyordu. Çin, ABD’nin çıkarları da bulunan 50 ülkeyle aşı bağlantıları yapmıştı. Rusya ise Sputnik V aşısıyla dünya çapında 45 ülkeye yayıldığı gibi, İtalya’daki üretiminden başlayarak Batı’ya nüfuz belirtileri de gösteriyordu. Trump sonrası Biden da aşıların global dağıtımı için baskı altında kaldı ve yönetim ulusal güvenlik ile insani ihtiyaçlar arasında nasıl bir denge oluşturulabilir konusunu kendi içinde tartışmaya açtı.

Kanada Başbakanı Trudeau ve Meksika Devlet Başkanı Obrador, Biden’dan aşı ricasında bulununca taraflar arasında görüşmeler de başlamış. Nüfusunu kat kat aşan miktarda aşı sipariş eden Kanada neden kıtlık çekiyor, anlaşılır gibi değil; komşudan 1.5 milyon doz alacak. Washington’un Meksika ile vardığı ilke anlaşması ise 2.5 milyon doz aşı karşılığında göçmen akınıyla daha etkili mücadeleyi öngörüyor.

RUS AŞISININ YÜKSELİŞİ

Avrupa Birliği dört ayrı aşıya geç onay verdiği için hem darboğazda, hem de kötü yönetimden ötürü aşılama hızı istenen tempoda değil. Şimdi Brüksel tedarik sıkıntısı nedeniyle aşı ihracatını bloke etmeyi konuşuyor. Çünkü AB vatandaşları aşı sırasını beklerken milyonlarca doz ihraç ediliyor. Bugüne kadar AB üyesi 27 ülkeye toplam 64 milyon doz aşı gitmiş, ancak sadece ocak sonundan itibaren 33 ülkeye 41.6 milyon doz ihraç edilmiş.

Bu nedenle Komisyon Başkanı Von der Leyen, “Bütün seçenekler masada, yüzyılın krizini yaşıyoruz” dedi ve aşı üreten ülkelere ihracatın durabileceği sinyalini verdi. Özellikle İngiltere ve ABD’ye.

AB’de ilk başlarda yeterince şeffaf veriler olmadığı gerekçesiyle dudak bükülen Rus aşısına eğilim artıyor. Macaristan Sputnik V aşısını uyguluyor; Slovakya 2 milyon doz için anlaşma yaptı ve ilk 200 bin dozun tedariki sağlandı. İtalya ise Ruslarla işbirliği içinde üretimine geçecek. Rus yetkililerin Avrupa çapında 20 ayrı ortaklık için çalıştığı belirtiliyor. Bu arada Avrupa İlaç Ajansı EMA da onay için Sputnik V incelemesine başladı.

AstraZeneca aşısının pıhtılaşmaya yol açtığı için bazı ülkelerde askıya alınması aşı sıkıntısında etkili oldu. Ancak EMA’dan yeşil ışık gelince bazı ülkeler sınırlı kullanımına geçti.

Geçen yıl AB, pandeminin kötü yönetimine örnek olarak büyük can kayıpları veren ABD’yi örnek gösteriyordu. Özellikle Almanya’nın kriz yönetimindeki başarısı ABD medyasında Trump’ın gözüne sokuluyordu. Durum tersine döndü. Biden Amerikan halkını “Lütfen, lütfen TV’lerde gördüğünüz Avrupa gibi olmamıza izin vermeyin” diye uyardı, maske – mesafe ve el yıkamayı tembihledi.

ABD on milyonlarca doz AstraZeneca aşısını stoklayıp henüz acil kullanım onayı vermediği için dünyadan da tepki var. Dünya Sağlık Örgütü’nün son raporuna göre bugüne kadar Afrika’ya ancak 7 milyon doz aşı gitti. ABD’nin elinde ise acil sevkiyata hazır 7 milyon doz bulunuyor. Biden yönetiminden beklenen artık global aşı dağıtımına başlaması ve Trump dönemindeki izolasyonu sona erdirmesi.

BREZİLYA’NIN TRUMP FELAKETİ

Trump’ın ağır kusurunu tazmin için de Biden yönetiminin harekete geçmesi gerekiyor. Çünkü ABD Sağlık Bakanlığı raporunun satır aralarında Brezilya’nın yaşadığı korona felaketinde Devlet Başkanı Bolsonaro kadar Trump’ın dahlinin de olduğu görülüyor. Rapora göre Trump döneminde Amerikan sağlık yetkilileri Brezilya’nın Sputnik V aşısı almasını engellemişler. Şu satırlar yer alıyor raporda: “Rusya dahil bazı ülkeler, bölgede ABD’nin güvenliğini tehdit edecek şekilde nüfuzları yayma girişiminde bulunuyorlar. Hükümet birimleri bölge ülkelerini kötü niyetli devletlerin yardım tekliflerinden uzak tutmak için çalışmalar yaptılar.”

Ocak ayında yayınlanan 72 sayfalık rapordaki bu ayrıntı dikkatten kaçmıştı. Ancak İngilizce yayın yapan Brasil Wire sitesinde haber olmuş. Haberin ekran görüntüsü geçen gün Twitter’da Sputnik V hesabından paylaşılınca uluslararası medyanın da dikkatini çekti. Sputnik V mesajında “Hayat kurtarmak için ülkelerin birlikte çalışması gerektiğine inanıyoruz. Aşıları karalamak etik dışıdır ve hayatlara mal olur” deniliyordu.

Brasil Wire haberinde Trump yönetiminin Latin Amerika’daki elçiliklerinde konuşlu sağlık ataşeleri üzerinden Rusya’nın girişimlerini ve ayrıca Küba’dan bölge ülkelerine tıbbi yardımı engellediği de belirtiliyordu.

Brezilya Kovid 19’dan 282 bin can kaybıyla ABD’den sonra ikinci durumda olmasa, şu sıra ülkeyi saran mutant virüs Dünya Sağlık Örgütü’nce başlı başına global tehdit sayılmasa, Trump-Bolsonaro ikilisinin dahli bu kadar hayati olmayabilirdi. Şu ana kadar nüfusun ancak yüzde 2.3’ü aşılanabildi.

Bolsonaro en baştan beri salgını hafife almış, kendisi iki kez enfekte olduğu halde Sinovac aşısına da cephe almıştı. CoronaVac aşılarını sipariş eden Sao Paulo eyaletinin valisi ve Bolsonaro’nun siyasi rakibi Joao Doria’ydı. Bolsonaro “Brezilya Çin aşısının deney hayvanı değildir. Aşının yan etkileri yüzünden timsaha ya da sakallı kadınlara dönüşebiliriz” diye alay ediyordu. Niyeti ülkeyi sadece AstraZeneca aşısına bağımlı kılmaktı.

Ama Trump gideli beri köprülerin altından çok sular aktı. Brezilya geçen hafta 10 milyon doz Sputnik V almak üzere anlaşma yaptı. Yetmedi, Çin’den daha fazla miktarda tedarik için kolları sıvadı. Meşakkatli bir diplomasi söz konusu. Brezilya Sağlık Bakanlığı'ndan Çin Büyükelçiliği'ne mektup yazılarak Sinopharm aşısı talep edildi.

Brezilya İletişim Bakanı Fabio Faria geçen ay Pekin’e giderek Huawei yetkilileriyle bir araya geldi. Brezilya’nın 5G ağını geliştirme projesini görüşüyorlardı ve bakan telekomünikasyonla pek ilgisi olmayan bir ricayı iletti; “Bu seyahati fırsat bilip aşı istedim” diye açıklama yaptı. İki hafta sonra da Brezilya milyarlarca dolarlık ihale şartnamesini açıkladı. Nokia ve Ericsson’un yanı sıra Huawei’ye de katılım izni çıkmıştı.

Oysa daha kısa süre öncesine kadar Trump’ın “Çinlilerin casusluk ağı” kampanyasının etkisiyle Bolsonaro Huawei’ye geçit vermiyordu. Geçen Trump kendisine, Huawei’yle anlaşmaması karşılığında 1 milyar dolarlık ticaret avantajı sözü vermiş ve iki lider anlaşma imzalamıştı. Yakın zamanda Çin’den Brezilya’ya milyonlarca doz aşı gitti, on milyonlarca doz siparişi verildi ve ayrıca Brezilya’da CoronaVac üretimi de planlanıyor. Huawei’nin ihaleye girmesiyle ilintisi var mı, net değil. Ama zamanlama manidar.