Havalimanındaki yerli mermer, ithal granit tartışması sarpa sarıyor

Dünyanın merakla beklediği İstanbul’un 3. Havalimanını görkemli bir törenle açtık. Adını da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ‘İstanbul Havalimanı’ olarak açıkladı. İsim tartışması bitti, ama havalimanındaki, ‘ithal granit, yerli mermer’ tartışması bitecek gibi görünmüyor. Bir yerlerde yanlış yapıyoruz, ama nerede?

“3. Havalimanında neden yerli mermer kullanılmıyor?” Baskısının olduğu dönemde, ithal granit yerine yerli mermer kullanılması için proje değişikliğine gidildiği açıklanmıştı. Hatta yerli doğal taşlarda radyasyon olması sebebiyle tercih edilmediği şeklinde bir savunma yapılmıştı. Havalimanı açılışı sonrasındada tartışmalar devam ettiği için İstanbul Maden İhracatçıları Birliği (İMİB) Başkanı Aydın Dinçer ile biraya geldim. Konuyu kapatacağımı sanıyordum, ama gerçek tartışmanın pimini çekmişim. Çünkü Dinçer’den aldığım bilgilerin tartışmalı olduğunu ifade eden alanında etkin isimlerden mesajlar aldım. Bunlardan birisi de Cengiz Hasman.

Doğal taş sektöründe uzun yıllar çalışmış, ülkemiz mermerleri üzerine birçok çalışması, akademik makalesi ve projesi olan Cengiz Hasman’ın dikkat çeken ve tartışmalara, hatta bu konuda kafası karışık olan herkese katkı sunacağına inandığım yazısını aynen aktarıyorum:

Granit ve mermer aynı kefeye konamaz!

“İstanbul Havalimanı’nda kullanılan doğal taşlarla ilgili “3. Havalimanının yerli mermer ve ithal granit tartışması ne oldu?” başlıklı yazınızı okudum.

Her ne kadar mermer sevdalısı olsam da granite yazınızda haksızlık yapıldığını düşünüyorum. Çünkü ülkemizde kimin elinde hangi taş varsa, hangi taşı çıkartıyorsa ya da pazarlıyorsa ona göre en iyi taş o taş oluyor.

Her ne kadar bilinmese de özellikle sönmüş volkanik dağlarımızın olduğu bölgeler başta olmak üzere birçok yerde yerli granit vardır ve hali hazırda çıkarılıp işlenerek birçok iş kolunda ve proje de kullanılmaktadır. Yani granit sadece ithal değildir. Bu sebeple de sırf ülkemizde mermer daha popüler bir konuma sahip diye granite üvey evlat muamelesi yapılmamalıdır. Ülkemizde de kalitesi orta ve orta üzeri olan çok değerli granit taşlar bulunmaktadır. Hatta yerli granitimiz bu muamele yüzünden “beta gri” ve “nero gaska” ya benzediği için direkt bu isimlerle sanki ithalmiş gibi satılıyor. Çünkü insanımız graniti bilmiyor ve doğal taş pazarlaması yapanların yanlış yönlendirmesi yüzünden de granite uzak duruyor.

Granit ile mermer bırakın ülkemizi dünyanın hiç bir yerinde aynı kefeye konularak kıyaslanmaz. Bu kıyaslamayı sadece duygusal sebeplerden dolayı mermer üreticileri ve pazarlayanlar yapar.

Elmastan sonraki en sert taş

Dünyada doğal taşlar sertliklerine göre derecelendirilir ve birimi Mohs’dur.

Dünyanın en sert doğal taşı olan “elmas” baz alınarak diğer tüm taşlar bir sıraya konulur. “elmas” 10 Mohs sertliğe sahiptir. Granit de en kalitelisi ve en kalitesizi dikkate alındığında 4 Mohs ile 8/9 Mohs sertliğe kadar ulaşır.

Dünyada “elmas”tan sonraki en sert taşlar grubuna giren ender taşlardan birisi de işte bu volkanik taşlar olan garantilerdir. Mermerin en serti 4 Mohs’u bulmaz.

Yani en kalitesiz granit en kaliteli mermerden daha sert ve dayanıklıdır.

İnşaat ve yapı işinde doğal taş kullanılacaksa genelde 3 özellik aranır; Sert ve dayanıklılık, güzel görünüm (cezbedici doğal desenler), kolay işlenebilecek ve montajlanabilecek nitelik.

Sertlik derecesi olan Mohs’un yüksek olması dayanıklılık için en önemli olmazsa olmazlardandır. Ülkemizde yapı işlerinde sıklıkla kullanılan diğer taşlar traverten ve limra gibi taşlardır. Özellikle traverten çok sık kullanılır. Anıtkabir bu taşlarla döşenmiştir. Her sene ciddi bakım ve tamir masrafı çıkarır. Delikli yapısı sebebiyle daha kırılgandır. Delikler genellikle macunlama denilen teknikle kapatılır. Uzun vadede ciddi bakım masrafları çıkarır.

Mermerin de bakım ve onarımı çok masraflıdır. Sertliği azdır. Granit kadar iyi cila tutmaz. Ortalama her 2 ile 5 sene de bir bakım ve cila ister. Bağlantı yerlerinden çatlar. Asit etkisine karşı çok çok zayıftır. Mesela bir mermer mutfak tezgâhına limon suyu akıtsanız yüzeyinde bozulmalar olur. Dış mekânda asit yağmurlarına karşı dayanıksızdır kılcal çatlağı çoktur.

Granitte radyasyon olur mu?

Bir kez cila aldı mı, neredeyse bir asır cila istemeden kalabilir. Çok serttir. Kılcal çatlak bulundurmaz. Asit ve baza karşı çok etkilidir. Üzerine bırakın limon sirke dökülmesini ortalama 6-8 cm kalınlığında ki bir granite karşı roket patlatsanız (rpg-7) zor kırarsınız. İyi montaj halinde bağlantı yerlerinden asla sökülmez, ayrılmaz, çatlama yapmaz. Mısır Piramitleri de binlerce yıl önce granit bloklardan yapılmıştır.

Her granit söylendiği gibi radyasyon taşımaz. Yüzlerce granit cinsinden bildiğim kadarıyla sadece 4 çeşidinde dikkate alınacak seviyede radyasyon tespit edilmiştir. Zaten bu türlerde başka sanayi dallarında ve başka amaçlarla kullanıldığı için isteseniz de yapı işlerinde kullanmak için alamazsınız. Piyasada da bulamazsınız, ocaktan çıkmadan satılır.

Mermerin granite göre artıları

- Bazı cinsleri hariç genel olarak mermer granitten daha ucuzdur, yerli kaynaklarla temini daha kolaydır.

- Mermer granite oranla daha kolay işlenir. Sertliğinden dolayı granitin işlenmesi, şekillendirilmesi daha zordur. Bu sebeple özellikle mermere çok daha kolay işlenebilen oyma, gravür, kabartma, desenleme vs. gibi uygulamalar, granite çok zor yapılır. Sadece belirli sınırlar içerisinde üzerinde çalışılabilir.

- Mermer kaynakları ülkemizde granite göre daha erişilebilir coğrafi konumlardadır. Bu sebeple maliyeti daha düşüktür ve ayrıca daha çok bulunur. Yerli granitin ise çıkartma maliyetleri daha yüksektir. Bunun sebebi granit ülkemizde genellikle yüksek bölgelerden bulunur ve çıkartmak için teknolojik alt yapı gerektirir.

- Mermer birim ağırlık olarak granite göre daha hafiftir.

- Mermer kolay cila alır, ama özellikle dış mekânda cilası granite oranla çok daha çabuk aşınır.

Ülkemizdeki maden işletmeleri de yakın dönemde granitin önemini ve değerini anlayıp, bu işe yatırım yapmaya ve granit çıkartmaya başladılar. Bir zamanlar Çin’e ihraç ettiğimiz her 3 konteyner mermer karşılığında, 1 konteyner granit alıyorduk. Doğal taşları doğru tanıyıp, ihtiyaçlara ve imkanlara göre doğu şekilde kullanmak önemlidir. Yanlış şekilde kıyaslamak fayda sağlamaz. Şu silgiler yeterli olur sanırım:

- Traverten onlarca yıl dayanır. (Ülkemizde ki mezar yapım taşlarının %30 -35’i travertendir.)

- Mermer yüzlerce yıl dayanır. (Osmanlı camilerinde çok kullanılmıştır.)

- Granit binlerce yıl dayanır. (Mısır piramitleri gibi.)

Havalimanına altın yerine gümüş kullanılmış

İstanbul Havalimanı’nda granit yerine mermer kullanılması üzücü bir hadise. Dünya çapında bir projede, granit yerine mermer kullanılması, eşinize doğum günü hediyesi olarak altın yerine gümüş gerdanlık almak gibi bir şeydir. İlgililer mahalle baskısına boyun eğmek zorunda kalmışlar. Her sene o mermerlerin bakımı için milyonlarca lirayı gene yurtdışına yollayacağız. Çünkü mermer bakım ürünlerinin de maalesef iyisini biz değil, Batılılar yapıyor.

Hatta yeri gelecek, bakım yapmak yerine yenisini takalım diyecekler. Siz de duyacak ve göreceksiniz.”

Yerli mermer ithal granitten pahalıya gelecek

Cengiz Hasman’ın notları bu kadar. Şimdi gelelim benim notlarıma. Anlaşılan, “İstanbul Havalimanı’nda neden ithal granit kullanılıyor?” tartışmaları gündeme geldiğinde ne sektörden, ne de havalimanından aklı başında birisi konuyu kamuoyuna doğru izah etmişti. Havalimanı yetkilileri de yerli/yabancı tartışmasın parçası olmak istemişlerdi. Ama katma değerli iş yapmayan mermerciler ise gereğinde fazla gürültü çıkarmışlar. Büyük projede yanlış iş yaptırmışlar. İthal granit yerine, elimizde bolca bulunan, ama tercih edilmemesi gereken yerli mermerler 3. Havalimanında kullanılmış.

Mehmet Torun’un Torium AVM’nin zemininden neden mermerleri söktürdüğünü şimdi daha iyi anlıyorum. Çünkü bizim doğal taş sektörü işini doğru yapmıyor. Taşları bile niteliklerine göre doğru tanımlayıp, pazarlayamıyor. Halbuki 3. Havalimanında yerli mermer değil, yeterli üretim varsa yerli granit kullanılması gerekiyordu. Ama her iki tarafta, işin başında ve tartışmaları gündeme geldiğinde bile üzerlerine düşeni yapmamış. Yerli doğal taşları savunanların bilgisizliği ya da bilinçli çarpıtmalarıyla, havalimanında yerli mermer kullanılmış. Havalimanı daha tam olarak hizmete girmeden döşenen mermerlerden değişmesi gerekenler olduğunun da altını çizeyim.

Şimdi her sene yurtdışından getirilecek ithal kimyasal ürünlerle havalimanındaki mermerle bakım yapılması gerekecek. Radyasyon tartışılırken, kimyasallar unutulacak. Kısa bir süre sonra bazı bölümler değişim isteyecek, çabuk deforme olacak, estetik kaygılar ve görünümde sorunlar da ortaya çıkacak. Bakalım astarı yüzünden kaç kat pahalı olacak…