Boeing'den THY'ye 'en uzun uçuş' teklifi
Günümüzde gökyüzünün en tekonlojik uçağı olarak öne çıkan kompozit gövdeli Boeing 787-9 Dreamliner uçakları kısa süre önce Türk Hava Yollarının (THY) filosuna girmeye başladı. Haftasonu da 787’lerinin TC-LLD tescilli 4’ncüsünü ABD’de teslim alıp Türkiye’ye getirdik. Boeing’in geniş gövdeli uçaklarını ürettiği Seattle’daki Everett fabrikasında THY Basın Müşaviri Yayha Üstün’ün Boeing Türkiye ve Orta Asya Satış Direktörü Serdar Gürz’den teslim aldığı uçakla İstanbul’a uçtuk.
TK 6882 sefer sayılı uçuşumuzda, 10 bin 110 km’lik Seattle-İstanbul mesafesini 11 saat 20 dakikada tamamladık. Uçağın ön tarafında 23 özel yolcusuyla dönündüğümüz için THY konfigrasyonlu 787’yi havada yakından inceleme, test etme şansım da oldu. Şu an yaklaşık 900 adet uçak serviste ve değişik şirketlerin 787’leriyle de uçtum. Ayrıca koltuksuz bir 787 ile uçmuşluğum da var.
Filoya katılan yeni modeli değerlendiren THY Basın Müşaviri Yahya Üstün, ‘Dünyanın en genç filosuna sahip olan havayolu şirketi olarak, en teknolojik modellerle, dünyada uçulamayan yeni hatlarda büyümeye devam edeceklerini’ belirtti.
Dreamliner 787’nin fabrika çıkışı ve test uçuşlarını hariç tutarsak yolculu uçuşa hazır son haline ilk defa, ilk müşterisi Japon All Nippon Airways’e (ANA) teslim edilirken Ağustos 2011’de Seattle’da görmüştüm. Uçağın geç teslimi sebebiyle Japonlar biraz gergin, Boeing çalışanları ise mutlu idi.
Bir yıl sonra 787 içinde koltuklar olmadan, salon salomaj haliyle ve mühendislerle dünya tanıtım turuna çıktı. Ben de bu uçakla Temmuz 2012’de Moskova Vnukovo Havalimanı’nda İstanbul’a ilk uçuşumu yaptım. THY’nin 787’sine dair de epeyce şey anlatacağım, ama önce Boeing’in THY’ye önerdiği ‘en uzun hatlar’ için en yeni modeli 777X uçaklarına bir göz atalım.
THY’nin uçmak isteyip de uygun model bulamadığından erteleme durumunda kaldığı ve arayışına devam ettiği Sidney, Mexico City gibi hatlar var. THY Yönetim Kurulu Başkanı İlker Aycı da zaman zaman bu konuya gündeme getiriyor. Hatta IATA’nın 2 yıl önce Sidney’deki Genel Kurulu’nda da bu hatta uçmak için çalışmaları olduğunu konuşmuştuk.
Seattle’da Boeing Ticari Pazarlama Başkan Yardımcısı Darren Hulst’ın bize yaptığı sunumda, THY için en uzun hatlarda ideal uçağın 777X olduğunu, yolcu ve kargo kapasitesinden hiçbir şekilde feragat etmeden bu hatlarda en verimli şekilde seferler yapabileceğine dikkat çekti. İkibinden fazla sipariş alan 777 ailesinin yeni üyesine benzer bir modelin hali hazırda olmadığını ifade eden Hulst, Sidney gibi uzun, Mexico City gibi yüksek rakımda ve sıcak havanın hakim olduğu noktalara THY’nin 777X’ler sayesinde uçabileceğine işaret etti. Bu açıdan 777X’lerin rakipsiz, 787 ve 777 modellerini aynı kokpit ekibinin kullanıyor olmasının da ayrı bir avantaj olduğu vurgusunu yaptı.
Dokunmatik ekranlı ilk kokpit
Boeing’in yeni modeli 777X’ler aynı zamanda dünyanın en büyük uçak motoru General Electric GE9X ile havalanacak. Motorda çıkan sorunlar sebebiyle teslimatları 4-5 aylık bir süre gecikeceği, fakat ilk müşterisiyle takvime uygun şekilde 2020’de buluşacağı belirtiliyor. Rakibi Airbus 350-1000’lere göre daha fazla yolcu kapasitesi sunan ve daha uzun menzile uçan 777X’ler dünyanın ilk dokunmatik ekranlı kokpitine sahip. 777-300ER modeline göre de operasyon ücretlerinde %12, koltuk başı maliyetlerde ise %16 daha düşük verimlilik sunuyor. Yakıt sarfiyatı %16, gürültü sevyesi %15 ve karbon salınımı ise %30 daha düşük olacak.
En Uzun ve Katlanır Kanat
Boeing, karbon fiber ve en uzun kanatlı 777X modeli, havalimanlarında terminallere yanaşmasında problem oluşturmaması ve Airbus A380’ler gibi herhangi bir değişikliğe neden olmaması için ‘katlanır kanat’ şeklinde tasarlandı. İki ayrı model olarak; 777-8 ve 777-9 geliştirilen uçağın piyasaya tanıtılan ilk modeli 777-9’un gövdesi THY’nin de kullandığı 777-300ER’dan 3 metre daha uzatılıp 77 metreye çıkarıldı. Koltuk kapasitesi de iki sınıfta 426 kadar yükseltildi. Menzili 14 bin 75 kilometre olan 777-9’un rakibi konumundaki Airbus A350-1000’e göre yüzde 12 daha fazla yakıt tasarrufu sunacağı açıklandı.
Diğer küçük modeli 777-8 ise 70 metre uzunluğunda, iki sınıfta 384 yolcu kapasiteli olan uçak 16 bin 110 kilometre menzile sahip olacak. Liste fiyatları ise 400 milyon doların üzerinde.
Darren Hulst, önümüzdeki on yılda geniş gövdeli, uzun menzilli uçak pazarının 2 puan daha büyüyerek payının %19’a çıkacağını, tüm uçak filolalarında ise kırılmalar yaşanacağına dikkat çekerek, 787 ve 777X’lerin gelecekteki önemine vurgu yaptı.
THY ve İstanbul Pazarı Büyütüyor
Darren Hulst, dünyada büyüme ortalamasının %4,6 olduğunu, ancak Avrupa bölgesinin 2019'da yüzde 6.4 büyüyeceğinin altını çizerek, bu etkili büyümede en büyük katkıyı THY ve İstanbul Havalimanı’nın sağlayacağını ifade etti.
Bakalım Boeing'in uzun menzilli önerisine THY nasıl bir cevap verecek? Bazı havayollarının uzun hatlar için özel tasarlattığı benzer modellerle yolcu ve kargo kapasitesinden ödün vererek seferler düzenlemek istemeyen milli havayolu, uzun hatlar için Boeing ve Airbus geliştirdiği modeller üzerinde araştırmalarına devam ediyor.
Kompozit 787 nasıl bir uçak?
Bir tür plastik diyebileceğimiz karbon fiberden (kompozit) üretilen dünyanın ilk yolcu uçağının gövdesinin tamamına yakını, uçağın ise %52’si bu malzemden. Kompozit malzeme sebebiyle de dünyanın en geniş pencerelerine sahip, 787-8/9/10 olmak üzere 3 tipte model geliştirildi. Uçak hafifledi, bakım aralıkları uzadı, maliyetler düştü. Yakıtta ciddi tasarruf sağlandı. Yeni kanat tasarımı, yeni motorlar ve kullanılan elektrik sistmeleriyle uçağın verimliliği arttı.
THY’nin filosuna yeni katılan ve yolcu kapasitesi iki sınıfta 300 olan 787-9 model uçaklarla milli havayolu, uzun hatlarda dünyada yeni noktalarına daha verimli uçabilme kabiliyetine kavuşacak.
Yolcu kapasitesi 250-350 arasında değişen 787 ailesi, 777’ler göre yolcusu az uzun hatlarda rekabetçi olması ve verimli uçuş için tasarlanmış. Uzun hatlarda 350 üzeri yolcu kapasitesiyle hizmet için de 777 ailesi devreye giriyor. Boeing yetkilileri 787’lerin aile olması sebebiyle çok popüler olduğunu, rakibi Airbus’ın A350 ile A330 modellerinden bu sebeple çok daha fazla sattığını belirttiler.
THY’nin dördüncü 787’si filo içinde 341'inci uçak olurken, Boeing’de bu modellerle küresel ölçekte 900 uçağa ulaşmış oldu. THY’ye teslim edilecek ve şu an üretim hattında olan 6’ncı 787, Boeing’in de 899’ncu uçağı olacak.
Seattle’da Boeing’in iki önemli üretim merkezinden birisi olan Everett’taki Paine Field Havaalanı'nında havalanan 14 bin 140 km menzile sahip B787-9 ile İstanbul’a keyifle, direkt uçuş gerçekleştirdik. Geniş kargo kapasitesi de sunan bu uçaklar, 40 kadar havayoluna yeni hatlarda karlı büyüme imkanı sağlıyor.
Yolcu 787'de yorulmayacak
Yaklaşık 300 milyon değerindeki 787’ler hem işletmeciler hem de yolcular için bir çok avantaj sunuyor. Daha geniş kabin içi bagaj alanları, 3 aşamalı olarak filtre edilmiş oksijeni bol hava ve kabin basıncı kompozit gövde sebebiyle 6 bin feet seviyesine düşürüldüğü için yolcuya yormayan bir seyahat deneyimi sunuyor.
Kabin içi özel ışıklandırma sistemi ekonomi sınıfının en ferah uçuş deneyimini sağlıyor. Bu modelde ilk kez business sınıfında emniyet kemerine ek olarak bir de omuz kemeri yer alıyor. Ekstra geniş pencerelere sahip geniş gövdeli uçak, karartılabilir LED pencere (elektrokromik) sistemleri ile de kabine giren ışık üzerinde daha fazla kontrole imkân tanıyor. Işığı filtreleme, daha iyi hava basıncı ve daha fazla nem oluşturma kabiliyetleri ile birlikte Dreamliner, yolcuların daha az kuruluk hissetmelerine yardımcı olurken, uçuş yorgunluklarını azaltmalarına da olanak sağlıyor. Ayrıca, yolculara daha sessiz bir uçuş deneyimi yaşatmak için motorlar, sistem ve ekipmanların tamamı titreşim izolasyonu özelliği ile tasarlanmış bulunuyor.
THY’nin 2018’de 25’i kesin, 5’i opsiyonlu olmak üzere anlaşma imzaladığı Boeing tarihinde en hızlı satışı yapılan çift koridorlu B787-9’lar bu sene Haziran ayında filoya girmeye başladı. Bu yıl 6’ya ulaşacak 787’lerin geriye kalanı ise 2023 yılına kadar peyder peyder teslim alınacak.
Bugüne kadar 84 farklı havayolu 1.441 adet 787 sipariş verdi. Bunların 2011’den bu yana yaklaşık 900 adedi teslim edildi.
***
737 MAX Üretiliyor, Koyacak Yer Bulunmuyor
Boeing yaklaşık 6 milyar dolar civarında bir zarar ettiği 737MAX uçaklarının bir yandan da üretimine devam ediyor. Bir Boeing yetkilisi, aylık 57 adetlik üretimin 42 adet seviyesine çekildiğini, ancak uçaklar müşterilere teslim edilmediği için koyacak yer bulmakta zorluk yaşadıklarını söyledi. Boeing’deki 737 MAX beklentisi ise uçakların Eylül-Ekim gibi yeniden gökyüzüyle buluşacağı yolunda.
THY’nin 787’sini teslim almak için Boeing’in geniş gövdeli uçaklarının son montajının yapıldığı Everett fabrikasında ilginç bir gözlemim oldu. Asıl gözlemi Boeing’in dar gövdeli uçaklarını yaptığ Renton fabrikasında yapmak gerekiyordu, ancak bizim programımızda orası yoktu. Gözlemim şu; Boeing yönetimi ve çalışanları 737 MAX nedeniyle oluşan moral bozukluğunu, rakipleri Airbus’a açık ara üstün olduklarını söyledikleri geniş koridorlu uçaklarıyla gideriyorlar. Motivasyonu geniş gövdeyle sağlıyorlar. Dar gövde ise morak bozukluğu anlamına geliyor.
Boeing Türkiye Genel Müdürü ve Ülke Temsilcisi Ayşem Sargın:
“Türkiye, Boeing’in stratejik büyüme ülkesi”
“Boeing, Türkiye ile 70 yılı aşkın bir süreye yayılan köklü ortaklığına büyük değer vermektedir. Küresel havacılık sanayiine muazzam katkıda bulunma potansiyeli olduğunu gördüğümüz Türkiye, Boeing’in stratejik büyüme ülkeleri arasında yer almaktadır. Türkiye’nin önemli coğrafi konumu, Türk Hava Yolları’nın rotalarını genişletmekteki güçlü stratejisi ve yeni İstanbul Havalimanı, Türkiye’nin havacılıkta küresel bir oyuncu olarak yükselmesine büyük katkı sağlamaktadır. Türkiye, Boeing için sadece güçlü büyüme potansiyeline sahip bir pazar değil, aynı zamanda sanayi, teknoloji, hizmet ve kalifiye işgücü ile sahip olduğu potansiyelden dolayı değerli bir kaynak ülke konumundadır. “Boeing Türkiye Milli Havacılık Planı”na ilham kaynağı olmuştur.’
1945’ten günümüze Boeing ve Türkiye
1945 İlk DC-3, THY (Türk Hava Yolları) filosuna katıldı.
1968 Boeing THY’nin ilk yeni DC-9 uçağının teslimatını gerçekleştirdi.
1970 THY, ilk Boeing uçağı olan Boeing 707 uçağını satın aldı.
1972 Boeing THY’nin ilk yeni DC-10 uçağının teslimatını gerçekleştirdi.
1974 Boeing, THY’nin ilk 727 uçağını teslim etti.
1991 Boeing THY’nin ilk 737 teslimatını gerçekleştirdi.
1997 THY, 26 adet Boeing 737-800 siparişi verdi.
1998 THY, Boeing Yeni Nesil 737–800 uçaklarının ilk altısını teslim aldı.
1999 Boeing, Ankara Ofisi’ni açtı.
2000 TUSAŞ, Yeni Nesil Boeing 737 uçakları için uçuş güvertesi ve kanat uçları üretmeye başladı.
2002 Pegasus Havayolları, kıvrık kanat uçlarına sahip ilk Boeing 737-800 uçağını teslim aldı.
THY, kıvrık kanat uçları üretimi için “Yetkili Uygulama Merkezi” olarak belirlendi.
2004 THY, 15 kesin ve 8 adet opsiyonel Yeni Nesil 737-800 siparişi verdi.
Türkiye, Barış Kartalı projesi kapsamında, dört adet AEW&C uçağı için sipariş verdi.
2005 THY, opsiyon hakkını kullanarak 8 adet Yeni Nesil Boeing 737–800 daha sipariş etti.
2006 THY’nin 100. uçağı bir 737-800 oldu. 777-300ER uçakları, kiralama yoluyla ilk kez THY filosuna katıldı.
2009 THY, 5 adet 777-300ER siparişi verdi.
SunExpress, 6 adet 737-800 siparişi verdi.
2010 THY, 20 adet Yeni Nesil 737 uçağı siparişi verdi. THY satın aldığı ilk 777-300ER’i teslim aldı.
2012 THY, liste fiyatı 4,7 milyar dolar 15 adet 777-300ER uçağı sipariş etti.
2013 THY, 6,9 milyar dolar değerinde 50 adet 737 MAX ve 20 adet Yeni Nesil 737 uçağı için sipariş verdi. Ayrıca 5 adet ilave 777-300ER siparişi tamamladı.
THY ,Boeing’den 100. doğrudan teslim uçağını 737-800’i teslim aldı.
Boeing, İstanbul’da yeni ofisini açtı.
2014 SunExpress, tarihindeki rekor siparişi açıkladı. Değeri 3,9 milyar dolardan fazla olan 15 adet 737 MAX ve 25 adet Yeni Nesil 737.
Boeing, THY iştiraki TCI Kabin İçi Sistemleri A.Ş. tarafından üretilmiş olan uçak mutfakları ile donatılmış ilk ticari uçağın teslimatını gerçekleştirdi.
2015 Boeing, Türk Silahlı Kuvvetleri’ne dördüncü ve son Barış Kartalı AEW&C uçağını teslim etti.
2016 Boeing, Türkiye’ye rekor sayıda teslimat gerçekleştirdi:
6 adet geniş gövde 777-300ER ve 20 adet 737-800.
THY’nin 100’üncü ve Boeing’in 6.000’inci Yeni Nesil 737 uçağının teslimatı gerçekleşti.
6 adet CH-47F Chinook helikopterin ilki Türkiye’ye teslim edildi.
2017 Boeing, Türk sanayisinin küresel havacılık tedarik zincirindeki payını artırmak için Boeing Türkiye Havacılık Sanayii Geliştirme Programı’nı başlattı.
2018 Türk Hava Yolları, 25+5 opsiyonlu 787-9 Dreamliner siparişi verdi.
Boeing’in Türkiye’deki ilk Mühendislik ve Teknoloji Merkezi İstanbul’da açıldı.
2019 Boeing, 787-9 Dreamliner uçakları THY’ye teslim edilmeye başladı.
