Milli Muharip Uçak'ta 2028'e kadar motor tamam… 

Havacılık sektörü Covid-19 sonrası ilk fiziki buluşmasını geçen yıl Dubai Airshow’da gerçekleştirmişti. Londra’daki fuar ise küresel en büyük ikinci buluşma noktası oldu. Ancak yenilik anlamında Dubai Airshow sonrası pek fazla gelişmeden bahsetmek mümkün değil. Büyük üreticiler cephesindeki en önemli gelişme olarak salgın sonrası hızla yükselen havayolu trafiğine cevap verebilmek için imalat hatlarını güçlendirme adımlarından bahsedilebilir. Ama salgın etkisi hem üretim tarafında hem de fuarda ciddi anlamda hissediliyor. Referans alınan 2016 Farnborough Airshow rakamlarını yakalamak ise oldukça zor. Zira 2016’de 192 milyar dolarlık anlaşmaya karşılık bu yılki rakamın ancak 67.5 milyar dolar seviyesinde olacağı tahmin ediliyor.

Fuarda ciddi anlamda enerji düşüklüğü ve motivasyon kaybı söz konusu. Bazı katılımcılara nedenini sorduğumda aldığım cevaplar ilginçti. Birincisi fuar katılım için şirketler geç karar vermişler. İkincisi yeterli bütçe ayırmamışlar. Üçüncüsü ise fuar hizmetleri ve tanıtımlar konusunda kalifiye personel eksikliği. Avrupa havalimanlarındaki personel sorununun Farnborough Airshow’u da etkilediğini söyleyebilirim. Hatta kendim de benzer sorunu yaşadım. Fuara gelmeden önce kayıt yaptırdım, ama giriş kartımı alacak yeri bulma konusunda danışmalarda görevli hiçbir personelin bilgisi yoktu. Hiç kimse yardımcı olamadı. Durum o kadar vahimdi.

TÜRKİYE VE TUSAŞ İÇİN FARKLI BİR FUAR

Fuar için Türk Hava Yolları ile İstanbul Havalimanı’ndan yola çıktığımda uçakta Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) Genel Müdürü Prof. Dr. Temel Kotil’den detayları aldım.

TUSAŞ Farnborough Airshow’da platform hava araçları ve statik alandaki şasesiyle adeta gövde gösterisi yaptı diyebilirim. Kotil, yabancı basın mensuplarıyla yaptığı toplantıda da çok sayıda projeyi aynı anda yürüttüklerini söyledi. Ancak en fazla soru Turkish Fighter (TFX) Milli Muharip Uçak (MMU) için geldi. Yabancı basın mensupları Türkiye’nin bu proje için şimdiye kadar ne kadar para harcadığını ve toplam bütçenin ne kadar olduğunu sordular. Temel Bey, “Yeterince paramız var. Devletimiz tüm desteğiyle arkamızda, ancak rakamlar üzerinden konuşmadan ziyade ürünlerimizi konuşmak daha doğru olacaktır.” cevabını verdi.

ÇOK PROJEYLE GELEN SİNERJİ

MMU’nun kendisi kadar motoru da yabancı basının en fazla merak edilen konusu oldu. Yerli, milli motor için Türkiye’nin çalışmalarını anlatan Kotil şu cevabı verdi: “2028’e kadar prototiplerde kullanacağımız GE'den tedarik ettiğimiz motorlarımız hazır. Öte yandan 2028’e kadar da iştirakimiz olan TR Motor şirketimiz yerli motoru geliştirmiş olacak. TR Motor ön tasarımı hazırladı. Yazılım, software konusunda iyiyiz. Genç mühendislerimiz donanımlı altyapımızla başarılara imza atıyorlar. Hızlı üretim konusunda oldukça iyiyiz. Hürkuş ve onun tecrübesiyle kısa sürede geliştirdiğimiz Hürjet ile ciddi birikim elde ettik. Jet eğitim uçağımız Hürjet’te yeni tasarım teknikleri kullanıyoruz. Bu birikimle de MMU’yu hızla geliştiriyoruz. Ayrıca 1.4 mach süpersonik Hürjet rakip firmaların uçaklarından daha hızlı. Biz 5 yılda torborup uçağımız Hürkuş’tan 1.4 mach jet geliştirdik. Bu çalışmalarımızla da 1.8 mach hızdaki MMU’ya yapmış olacağız. Aynı anda çok projeyi yürütüyor olmak zor ama aynı zamanda da çok iyi sinerji oluşturuyor. Mesela Gökbey helikopter için geliştirip kullandığımız tam boy statik testini Hürjet de kullandık. Gökbey’i bu yıl sonu Jandarma’ya teslim edeceğiz ve yerli motoru da TEI tarafından geliştirildi. Yakında teslim alacağız.”

TUSAŞ TÜM ÜRÜNLERİNİ SERGİLEDİ

Türkiye’den 16 şirketin katıldığı fuarda açık, statik alanda TUSAŞ’ın platform hava araçları; Atak, Gökbey, Hürkuş, Hürjet, Anka, Aksungur, MMU ve Şimşek sergilendi. Ayrıca TUSAŞ’ın şalesinde iç mekanda ise MMU’nun simülatörü ziyaretçilerini ağırladı. Platform araçlarıyla Londra’da dünya havacılığına COVİD sonrası bir kez daha kendini gösteren TUSAŞ'ı çok sayıda yabancı ziyaret etti. İkili anlaşmalar ve görüşmeler yapıldı. Potansiyel iş birlikleri için de önemli gelişmeler kaydedildiğini öğrendim.

Ayrıca fuarda TUSAŞ’ın eğitim ve hafif taarruz uçağı Hürkuş ile Atak helikopteri gösteri uçuşları yaptı. Önceki fuarlara göre gösteri uçuşu yapan hava aracı sayısının azlığı TUSAŞ ürünleri için önemli bir avantaj oldu. Çok daha fazla ön plana çıkıp, kendilerini gösterme imkan buldular. Fakat bu yıl fuarda gösteri uçuşlarının da zayıf. Fuar yönetimi temkinli davranıp başta bizim Hürkuş ve Atak helikopteri olmak üzere tüm gösteri uçuş yapanların hareketlerini kısıtlamış. Hürkuş'un test pilotu Murat Özpala, gösteri uçuşlarında hareketlerinin çok kısıtlandığına işaret etti, ama en gösterişli ve cazibeli uçuşu da Hürkuş yaptı dersem yanlış olmaz.

16 ŞİRKET İLE LONDRA ÇIKARMASI

Farnborough Airshow’a en etkin katılımı yapan TUSAŞ ile birlikte salonlarda ise Roketsan, TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş (TEI), SAHA İSTANBUL, Alp Havacılık, CES İleri Kompozit ve Savunma Teknolojileri, Savunma ve Havacılık Sanayi İhracatçıları Birliği (SSI), Turbomak Garanti Kompozit HMS Makine, Logo Sky Merkad, OSTİM Savunma ve Havacılık Kümelenmesi, Repkon,Transvaro ve Havelsan yer aldı. Ayrıca Türk Hava Yolları da geniş bir kadroyla fuarda yer aldı. THY Yönetim Kurulu ve İcra Komitesi Başkanı Ahmet Bolat’ın son anda rahatsızlığı sebebiyle katılamadığı fuarda Yönetim Kurulu üyesi Dr. Melih Şükrü Ecertaş, genel müdür yardımcıları Levent Konukçu, Ahmet Olmuştur ve Turhan Özen çeşitli şirketlerle görüşmeler yapıp, anlaşmalara imza attılar.

4 YIL ARADAN SONRA FUAR

Dünyanın en önemli havacılık ve savunma fuarlarından Farnborough Airshow, 4 yıl önce 2018’te yapılmıştı. 2019’da Paris Airshow’dan bu yana da Avrupa’da böyle bir etkinliğe COVİD-19 izin vermedi. Ancak sektörün geriye dönüşünün önemli işaretlerinden olan fuarda milyarlarca dolarlık anlaşmalara imza atılıyor. Fuara 96 ülkeden 80 binden fazla ziyaretçi katılması bekleniliyor. ABD’li uçak üreticisi Boeing, sertifikasyon süreçleri devam eden geniş gövdeli 777X ve dar gövdeli 737 MAX 10 ile katıldı. Boeing 777 gösteri uçuşu yaptı. Airbus ise geniş gövdede A350-900, dar gövde de ise THY’nin yakından ilgilendiği A220-300 ile yer adı. Ayrıca Airbus 350 ile gösteri uçuşu yaptı.

Farnborough Airshow'dan notlara devam edeceğim...