Bugün 17 Kasım Dünya Prematüre Günü... Onlar bizim minik kahramanlarımız... Zamanından önce doğan ve hala anne karnındaki sıcaklığa ihtiyaç duyan bebekler... Dünyada ve Türkiye’de tüm gebeliklerin ortalama yüzde 8-10'u maalesef erken doğumla sonuçlanır. Peki, erken doğum tam anlamıyla ne demek, bebeklerimizi tehdit ediyor mu? Erken doğum önlenebilir mi? Prematüre bebek bakımında nelere dikkat edilmeli? Minik canlar için hayati önem taşıyan bu konuyu Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Bilgi Gökcan, ile konuştuk. Op. Dr. Gökcan, 17 Kasım Dünya Prematüre Günü kapsamında merak edilenleri HABERTURK.COM'a anlattı. İşte o röportajın detayları...
Prematüre bebek ne demek, tanımlar mısınız?
Doğum belirtilerinin 36. gebelik haftası, halk arasında 8.5 ay dolmadan ortaya çıkmasına erken doğum tehlikesi adı veriliyor. Tıptaki adıyla preterm eylem sonucu tedaviye cevap vermeyen ve doğumun durdurulamadığı durumlarda doğan çocuğa da prematür; yani olgunlaşmamış bebek denilir.
Prematür bebekte organ sistemleri tam olarak olgunlaşmadığı için bebek doğumdan sonra anne karnı ortamı yaratılan yoğun bakıma alınır. Özellikle gelişmemiş akciğerler solunum sıkıntısı yaratır. Üzerine eklenen enfeksiyonlar da henüz vücut direnci tam gelişmemiş bebeğin ölümüne sebep olabilir.
Peki, prematür doğumun nedenleri nelerdir?
* İkiz, üçüz gibi çoğul gebelik: Tek bebeğin yaşamasına uygun rahim iki ve daha fazla bebeği 9 ay boyunca taşımak için yeterli gelmeyebilir. Zaman içinde büyüyen bebekler, rahimde kasılma ve ağrılara sebep olarak doğum eylemini başlatır.
* Halk arasında su ikizi olarak tanımlanan "polihidramnios": Özellikle diyabet; yani şeker hastası gebelerin bebeklerinin içinde yaşadığı suyun normalden fazla olmasıdır. Bu durum bazen bebeğin yutma borusunun doğuştan tıkalı oluşu sebebiyle de olabilir. Tıpkı çoğul gebelikler gibi kapladığı hacim fazlası sebebiyle ağrı ve kasılmalara neden olur.
* Genital sistem enfeksiyonları (B gurubu streptokoklar, trikomonas, bakteriyel vaginosis, klamidya, e.coli): Vajinal veya idrar yollarında bulunan bu mikrobik ajanlar, anne rahmine girerek bebeğin içinde bulunduğu keseyi patlatır ve suların dışarı akmasına neden olur. Erken suların gelmesi denen bu eylemi durdurmak anne sağlığı açısından zararlıdır. Anne rahmine ve bebeğin içinde bulunan bu suya geçen mikroplar bir süre sonra anne kanında çoğalmaya da başlayarak sepsis denen kan zehirlenmesi ile anne ve bebek ölümüne yol açabilir.
* Plasentanın önde gelmesi veya yerinden kopup ayrılması (plasenta previa- dekolman plasenta) kanama ve ardından ağrı başlatır.
* Sigara kullanımı
* Sosyo-ekonomik düzeyi düşük ailelerde beslenme yetersizliğine bağlı kilo alamama, kansızlık, ağır kaldırılan işlerde çalışma, yoğun stres de erken doğum eylemi başlatır.
* Rahimde doğuştan şekil bozuklukları (çift rahim, perdeli rahim, kalp rahim)
* Rahim ağzı kanseri sebebiyle, konizasyon denilen rahim ağzının önceden kesilip çıkartılma hikayesi
* İyi huylu tümörler olan rahimde büyümeye sebep olan, yer kaplayan miyomlar
* Önceki gebeliklerde ilk 3 ayda sürekli düşük yapma
* Gebelik sırasında karın içi ameliyat öyküsü (appendisit, yumurtalık kisti vb.)
* 18 yaş altı ve 40 yaş üstünde anne adayı olma
* Anne adayının boy uzunluğunun 150 cm’den kısa olması
* Evinde 1 yaşından küçük bebeği olan veya ikiden fazla çocuğu olanlar, eşinden ayrılmış olma durumu
* Uzun süren ateşli hastalıklar
* Çok sayıda kürtaj öyküsü yaşamış olma
Prematüre bir bebekte ne gibi problemler olur açıklar mısınız?
Bağışıklık sistemi, antikor geçişi ve organ gelişimi tam olmayan prematüre bebeklerde en sık görülenler problemler:
* Soluk alamama
* En sık görülen akciğer problemidir. Sürfaktan denen enzim yetersizliğinden olur. Surfaktan ilaç olarak verilir. Bir hafta içinde bebek solunum cihazından ayrılarak kendisi solumaya başlar
* Beyin hasarı
* Bebeğin anne karnında, doğum anında veya sonrasında beynine yeterince oksijen gitmemesiyle oluşan kalıcı beyin hasarıdır. Erken dönemde bulgu vermez. Bebeğin gelişimi takip edilerek hasar miktarı anlaşılır. Tedavisi yoktur.
* Kalp damarının açık kalması
* Aortla ve akciğer atardamarları arasındaki bağlantıyı sağlayan bu damar prematüre bebekte kapanmaz ve kalbin iş yükü artar. Bu damarın kapanması için ilaçlar verilir. Yüzde 85’i ilaçla, yüzde 15’i ameliyatla kapanabilmektedir.
* Bağırsak delinmesi
* Gelişmeyen bağırsaklar enfeksiyona açık hale gelir. Bağırsak dokusu zarar görür ve delinir. Antibiyotik, mide sondası ve serum tedavisi ile düzelmeyen bebekler ameliyat edilir.
* Görme bozukluğu (Retinoplasti)
* Retinadaki damarlar gelişmediği için bebeğe tedavi için verilen oksijen gözdeki damarların anormal gelişmesine neden olur. Hafif vakalar tedavi gerektirmez. İleri vakalar ameliyat gerektirir.
* İşitme kaybı
* Enfeksiyonlar
* Kansızlık
Prematüre bebek bakımı oldukça önemli bir konu. Bu konu hakkında neler söylemek istersiniz?
Bebek yoğun bakım ünitesi olmayan hastanelerde erken doğan bebekleri nakletmek için transport kuvözlerinin donanımlı olması gerekmektedir. Ülkemizde yoğun bakım ünitelerinde dünya standartlarında hizmet verilmektedir. Prematüre bebekler gerekli donanımın olduğu ünitelerde, özel eğitimli, yoğun bakım hemşiresi ve yoğun bakım hekimi tarafından izlenmektedir.
Prematüre doğumların önlenmesi için yapılabilecek şeyler var mı?
Anne adayının erken doğumu anlaması her zaman mümkün olmayabilir. Avuç içi karın üzerine konduğunda, avucun altında rahmin toplanıyor olması kasılma belirtisidir. Bu belirti saatte 4 ve ya daha fazla olduğunda hastaneye gidilmelidir. Kanama, ağrı ve suların gelmesi en net belirtidir.
İlk incelemede doktor rahim açıklığının olup olmadığını el ile muayene eder. Suların gelip gelmediği spekulum denen aletle rahim ağzı görüntülenerek, gözle tespit edilir. NST denen alete bağlanılıp ağrıların gerçek mi yalancı mı olduğu anlaşılır. Ultrasonla bebeğin rahim içi duruşu, rahim ağzının boyu, bebeğin içinde yaşadığı su miktarı, plasentanın yeri incelenir.
Prematür doğum eylemi başladığına karar verildiği an gebe hastaneye yatırılır. Suları gelmişse antibiyotik tedavisi ve akciğer geliştirici iğneler yapılır. Serum bağlanarak sıvı desteği verilir. Anne kanında ölçümler yapılarak mikrobun anneyi etkileme oranına göre takip süresi devam eder. Anne kanında mikrop artarsa, ateş yükselir, bebeğin suları biterse doğum yaptırılır. Doğum şekli bebeğin beyin kanaması olmaması için sezaryendir.
Ağrılar başlamışsa, ağrı durdurucu serumlar ve ilaçlar yapılır. Akciğer geliştirici iğne tedaviye eklenir. Rahim ağzı açıklığı ve silinmesi belli bir oranı geçerse doğum gerçekleştirilir. Kanama ile gelen gebede plasenta kopması da varsa doğum durdurulmaya çalışılmaz. Doğum hemen gerçekleştirilmezse anne ve bebek hayatını kaybedebilir.
Prematüre bebek sahibi olan aileler genellikle endişeli oluyorlar. Bu ailelere ne tür tavsiyelerde bulunmak istersiniz?
Prematüre bebek sahibi olan ailelerin öncelikle sabırlı olması ve yoğun bakım ekibine güvenerek işlerini kolaylaştırması gerekmektedir. Suçlayıcı ve yıkıcı davranışlar yerine, yapıcı-onarıcı davranışlarla aile, bebek ve ekip arasında doğru bir iletişim kurulmalıdır.
17 Kasım Dünya Prematüre Günü kapsamında kuşkusuz ki toplumların farkındalığının artırılması sağlanmaya çalışılıyor. Bu anlamda biz neler yapabiliriz?
17 Kasım, Dünya prematüre günü bu konuda farkındalığı sağlamak için önemli bir gündür. Öncelikle prematüre doğum sebeplerini azaltmaya çalışmak gerekir. Bunun için toplumun bu konuda bilinçlenmesi gerekir. Bu konu da biz hekimlere görevler düşüyor. Bunun yanı sıra yoğun bakım ünitelerinin altyapı ve personel eğitimi ile güçlendirmek doğru olacaktır.
