Çatalhöyük’ten Mayalara: Kayıp medeniyetler ve yarım kalmış hikayeleri!

İnsanlık tarihi boyunca sayısız medeniyet yükselip düşmüştür, ancak bazıları ardında çözülemeyen sırlar ve gizemler bırakmıştır. Dünyanın dört bir yanında, kimileri dev taş heykeller, kimileri eşsiz yapılar ve karmaşık şehirler inşa eden bu kayıp medeniyetler, bugün bile tarihin karanlık sayfalarında birer muamma olarak varlıklarını sürdürmektedir.

Giriş: 13.11.2024 - 08:30 Güncelleme: 14.11.2024 - 09:13

Çatalhöyük'ten Mayalara: Kayıp medeniyetler

İnsanlık tarihinin başlangıcından bu yana pek çok büyük medeniyet inşa edilmiş, gelişmiş ve zamanla yok olmuştur. Bazı medeniyetlerin yükselişleri ve çöküşleri tarihçiler tarafından belgelenmiş ve takip edilebilmiştir. Ancak bazı medeniyetler aniden ortadan kaybolmuş, geriye yalnızca ipuçları ve gizemler bırakmıştır. Bu medeniyetlerden bazıları, ardında çeşitli teoriler bırakacak kadar iz bırakmış olsa da, kimileri hala çözülmeyi bekleyen sırlarla doludur. İşte tarihe damga vurmuş ve gizemli şekilde yok olan bazı kayıp medeniyetler...

Yucatan Yarımadası, günümüz Guatemala, Belize ve Meksika'nın bazı bölgelerini kapsayan Maya İmparatorluğu, döneminin en güçlü medeniyetlerinden biriydi. Mühendislik alanında gelişmişlikleri ve karmaşık matematiksel bilgileriyle tanınan Maya halkı, M.Ö. 900 civarında büyük bir düşüş yaşayarak terk edilmiş şehirlerle anılır hale geldi.

Arkeologlar, Maya'nın düşüşüne savaşların yanı sıra iklim değişikliklerinin neden olduğu kıtlığın da katkıda bulunabileceğini düşünmektedir. Büyük şehirlere olan göçle kaynakların azalması da bu çöküşün sebeplerinden biri olabilir.

REKLAM

Dünyanın diğer bir ucunda, günümüz Kamboçya topraklarında genişlemiş olan Khmer İmparatorluğu vardı. İmparatorluğun en büyük şehirlerinden biri olan Angkor, karmaşık yollar ve kanallar ağına sahip olup, yaklaşık bir milyon kişilik bir nüfusu barındırıyordu.

1000 ve 1200 yılları arasında zirvede olan Khmer İmparatorluğu'nun çöküş sebebi ise hala tam olarak bilinmiyor. Savaş ve çevresel felaketler bu medeniyetin düşüşü için öne sürülen başlıca teoriler arasında yer alıyor.

İndus veya Harappa medeniyeti, tarihin en geniş topraklarına yayılmış ve en kalabalık medeniyetlerinden biriydi. Günümüz Hindistan, Pakistan ve Afganistan’ın bazı bölgelerini kapsayan bu medeniyet yaklaşık 5 milyon nüfusa sahipti. M.Ö. 3000 yıl önce aniden ortadan kaybolan bu medeniyetin düşüş sebebi hakkında kesin bilgi bulunmamakla birlikte, iklim değişikliklerinin yol açtığı kuraklık ve kıtlık en büyük etkenlerden biri olarak kabul ediliyor.

Paskalya Adası’nın dev taş heykelleri (moai) ile ünlü olan Polinezya uygarlığı, yaklaşık M.S. 700 yılında bu adaya yerleşmiştir. Denizcilikteki başarıları ve gelişmiş yetenekleriyle tanınan bu halk, zamanla adanın doğal kaynaklarının tükenmesiyle büyük bir gerileme yaşamıştır. Kaynakların azalması, hastalıklar ve olası diğer etkenlerin de bu medeniyetin çöküşünde rol oynadığı düşünülmektedir.

Modern Türkiye'nin güneyinde bulunan Çatalhöyük, dünyanın en eski şehirlerinden biridir. 9000-7000 yıl önce gelişen bu medeniyet, hiyerarşik yapısıyla dikkat çekmektedir.

Evlerin birbirine bitişik yapıldığı ve çatıdan girişlerin olduğu Çatalhöyük’te, insanlar, günlük yaşam ve ritüeller hakkında zengin bir miras bırakmıştır. Ancak bu medeniyet de ani bir şekilde ortadan kaybolmuştur ve geriye yalnızca tahminler bırakmıştır.

700 yılı civarında başlayıp, Avrupa sömürgeciliğiyle sona eren bu medeniyet, Amerika’nın güneydoğusunda ve orta bölgelerinde yayılmış bir tarım medeniyetiydi. En büyük şehirlerinden biri olan Cahokia, günümüz Illinois eyaletinin Collinsville şehrine yakındı.

Yaklaşık 40.000 kişiyi barındıran bu şehir, büyük bir merkezi alan, toprak piramitler ve Stonehenge benzeri ahşap yapılardan oluşuyordu. Mississippi halkının çöküş sebebi tam olarak bilinmese de, çevresel bozulma, kıtlık ve yetersiz hijyen koşulları gibi nedenler öne sürülmektedir.

Olmekler, zamanında tamamen unutulmuş ve ancak 19. yüzyılda yeniden keşfedilmiş bir medeniyettir. Meksika ve Orta Amerika’nın çeşitli bölgelerinde hakimiyet kuran Olmekler, Maya ve Aztekler gibi daha sonraki uygarlıkların temelini atmıştır.

1600 M.Ö. ve 350 M.Ö. arasında gelişen bu medeniyet, karmaşık taş yapılar ve etkileyici tapınaklar inşa etmişti. Ancak M.Ö. 3. yüzyılda şehirlerin bir anda terk edilmesi ve harabelere dönüşmesiyle Olmek medeniyeti gizemli bir şekilde tarihe karıştı.

Kaynak: Brittanica, Atlas Obscura