Dünyada kıdem tazminatı nasıl uygulanıyor?

Bugün de İzmir Ekonomi Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Doçent Dr. Alp Limoncuoğlu’nun Ankara Sanayi Odası’nın (ASO) yayın organı ASO MEDYA’da 2010 yılında yayımlanan değerli makalesinden yararlanarak, dünyadaki kıdem tazminatı uygulamalarına bakacağız.

Her ülkenin kendine özgü kıdem tazminatı uygulaması bulunuyor.

Bazı ülkelerde kıdem tazminatı konusunda yasal düzenleme bulunmamakla birlikte, toplu iş sözleşmeleriyle veya mahkeme kararlarıyla fiilen kıdem tazminatı uygulanıyor.

Yunanistan başta olmak üzere bazı ülkelerde beyaz yakalılar ile mavi yakalı çalışanlar arasında ayrım yapılırken, kimi ülkede kıdem tazminatı müessesesi zayıf görünmekle birlikte ihbar tazminatı ve işsizlik sigortasıyla destekleniyor.

TÜRKİYE’DE KIDEM TAZMİNATI KOŞULLARI

Dünyadaki örneklere geçmeden önce Türkiye’de kıdem tazminatı uygulamasını özetlemekte fayda bulunuyor. Türkiye’de kıdem tazminatına hak kazanabilmek için, aynı işverene bağlı işyerlerinde en az bir yıl çalışmak gerekiyor.

Kıdem tazminatı işverenin işçiyi işten çıkartması, emeklilik, ölüm veya yaş dışındaki emeklilik koşullarının yerine getirilmesi halinde ödeniyor. Ayrıca, evlenen kadınlar ve askere giden erkekler, o güne kadar çalıştıkları süreye ilişkin tazminatlarını alabiliyor.

Kıdem tazminatı brüt ücret üzerinden hesaplanmakla birlikte, bir yıl için ödenen tazminat tutarı 2019 yılı rakamlarıyla 6 bin 17 liralık tavanı aşamıyor.

Şimdi gelelim dünyadaki kıdem tazminatı uygulamalarına. Ülke adlarının yanında parantez içinde yer alan rakamlar, insan kaynakları danışmanlık şirketi Mercer tarafından 40 yaşında, beyaz yakalı, 10 yıldır aynı işverenle çalışmakta olan ve yıllık 30 bin euro ücret kazanan kişiler için yapılan hesaplamalara dayanmaktadır.

Türkiye için benzer bir hesap yapacak olursak, 10 yıldır aynı işte çalışan ve brüt ücreti 6 bin 17 liranın üzerinde olan bir kişinin 2019 yılı için 9 bin 200 euro kıdem tazminatı alabildiğini söyleyebiliriz.

FRANSA (5.000 euro)

Belirsiz süreli sözleşmelerde, en az bir yıllık çalışma geçmişi olması şartı ile hizmet akdinin işçiden kaynaklanan bir ağır hata hali dışında feshi durumunda, kıdem tazminatı ödeniyor. Kıdem tazminatının miktarı; çalışanın hizmet akdinin kişisel sebeplerle sona erdirilmesi halinde, kişiye her yıl karşılığında aylık ücretinin onda biri kıdem tazminatı olarak ödeniyor. Kıdemi 10 yılı aşan işçiye, 10 yılın üzerindeki her sene için, aylık ücretin 15’te 1’i oranında ek ödeme yapılıyor.

Hizmet akdinin ekonomik sebeplerle feshinde her yıl karşılığında aylık ücretinin 10’da 2’si oranında kıdem tazminatı veriliyor. On yıldan fazla hizmeti olanlara, 10 yılın üzerindeki her yıl için ayrıca 15’te 1’i oranında ilave yapılıyor.

İNGİLTERE (4.250 euro)

İşten çıkarma tazminatına hak kazanabilmek için işyerinde en az iki yıl çalışmak ve işten çıkarmanın kanunen belirlenmiş şartlarda gerçekleşmesi gerekiyor. İşten çıkarma tazminatının miktarı yaşa, hizmet süresine ve işçinin normal haftalık ücretine göre hesaplanıyor. Her bir yıllık hizmete karşılık tazminat miktarı 41 yaşından küçük olmayan çalışanlar için 1,5 haftalık; 22-41 yaş arasındakiler için 1 haftalık; 22 yaşından küçükler için yarım haftalık ücret tutarında hesaplanıyor.

Kıdem tazminatı hesabında en fazla 20 yıllık çalışma geçmişi dikkate alınıyor. Aynı işverene bağlı olarak 20 yıldan fazla çalışmaların sadece 20 yıllık kısmı hesaba katılıyor. Haftalık azami kıdem tazminatı miktarı konusunda da tavan uygulanıyor.

ABD (6.250 euro)

Kıdem tazminatı yasayla değil, işçi ve işveren arasında imzalanan sözleşmelerle belirleniyor. Federal çalışanlara ise kıdem tazminatı yasayla veriliyor. Buna göre, işçinin 10 yıla kadar olan çalışmaları için her bir yıl karşılığı bir haftalık temel ücreti; 10 yılı aşan çalışmaları için ise her yıl için iki haftalık temel ücreti tutarında kıdem tazminatı ödeniyor. 40 yaşın üzerindeki çalışanların temel kıdem tazminatı ödenekleri her bir yıllık çalışma dönemi için yüzde 10 artırılıyor. İşçiler, toplamda bir yıllık ücretinden daha fazla kıdem tazminatı alamıyor.

HOLLANDA (Asgari 2.500 euro)

Kıdem tazminatı ile ilgili yasal düzenleme yok. Ancak, iş güvencesi kapsamında mahkeme kararlarıyla kıdem tazminatı ödeniyor.

DANİMARKA (Hak kazanamıyor)

Kıdem tazminatı, genel olarak toplu iş sözleşmeleri ile; beyaz yakalılar için ise kanunla düzenleniyor. ILO’ya göre, uygulamada Danimarka’da 20 yıllık çalışan için ortalama 1,5 aylık ücret kıdem tazminatı olarak ödeniyor. Beyaz yakalılarda ise 12 yıl için 1; 15 yıl için 2; 18 yıl hizmet için 3 aylık ücret tutarında ödeme yapılıyor.

İSPANYA (Hukuka aykırı fesihte 37.500 euro, geçerli fesihte 16.600 euro)

İş akdi geçerli bir sebeple feshedilen işçiye her bir yıl için 20 günlük ücreti tazminat olarak ödeniyor. Toplam tazminat tutarı, 12 aylık ücreti aşamıyor. İş akdi hukuka aykırı olarak feshedilen işçiye, her yıl için 45 günlük ücret tutarında tazminat ödeniyor ve bu şekilde ödenen tazminat tutarı işçinin 42 aylık ücretine kadar çıkabiliyor. Belirli süreli iş sözleşmelerinde ise her yıl için 8 günlük ücret tutarında tazminat ödeniyor.

ALMANYA (Ekonomik gerekçeyle fesihte 12.500 euro)

Kıdem tazminatı, 10’dan fazla işçinin çalıştığı işyerlerinde uygulanıyor. Bu işyerlerinde işçinin ekonomik nedenlerle işten çıkartılması için işyeri konseyinin görüşünün alınması gerekiyor. Kıdem tazminatı 12 aylık ücret ile sınırlı olmakla birlikte, çalışma süresi ve işçinin yaşına göre artırılabiliyor. Buna göre, 50 yaşındaki işçiye, en az 15 yıllık çalışma geçmişi olması halinde 15 aylık; 55 yaş ve 20 yıllık çalışma geçmişi olması halinde 18 aylık ücrete kadar tazminat ödeniyor. Toplu işten çıkarmada, 5’ten fazla işçi çalıştırılan iş yerlerinde her bir yıl için yarım aylık ücret tutarında tazminat veriliyor.

YUNANİSTAN (12.500 euro)

Beyaz yakalı çalışanlar için kıdem tazminatı miktarı şöyle:

2 aydan 1 yıla kadar çalışanlara 1 aylık

1 - 4 yıl çalışanlara 2 aylık

4 - 6 yıl çalışanlara 3 aylık

6 - 8 yıl çalışanlara 4 aylık

8-10 yıl çalışanlara 5 aylık

Sonraki her yıl için ilave bir aylık

28 yılı aşan çalışmalarda 24 aylık ücret.

Mavi yakalı çalışanlar için kıdem tazminatı miktarı:

2 aydan 1 yıla kadar çalışanlara 5 günlük

1 - 2 yıl çalışanlara 7 günlük

2 – 5 yıl çalışanlara 15 günlük

5 – 10 yıl çalışanlara 30 günlük

10 – 15 yıl çalışanlara 60 günlük

15 – 20 yıl çalışanlara 100 günlük

20 – 25 yıl çalışanlara 120 günlük

25 – 30 yıl çalışanlara 145 günlük

30 yıldan fazla çalışanlara azami 165 günlük ücret.

İSVİÇRE (Hak kazanamıyor)

Mevzuatta sadece 50 yaşından büyük olup, aynı işverenle 20 yıldan fazla süre ile çalışanlara tazminat ödeniyor. Toplam tazminat tutarı, 2 aylık ücretten az olmamak üzere taraflarca belirleniyor. Taraflar anlaşamazsa mahkemeler 8 aya kadar tazminata karar verebiliyor. Taraflar kendi aralarında 8 aydan daha fazla ücret üzerinde de anlaşabiliyor.

BELÇİKA (2000 euro)

Zorunlu kıdem tazminatına ilişkin bir yasal düzenleme yok. Kıdem tazminatı toplu sözleşmelerle belirleniyor. Toplu işten çıkartmalarda 4 ay boyunca işçinin net ücreti ile işsizlik maaşı arasındaki farkın yarısı ödeniyor.

İTALYA (25.000 euro)

Kıdem tazminatı uygulamasının en geniş olduğu ülkelerden biri olan İtalya’da işçiler istifa ettiklerinde ve belirli süreli sözleşmede de tazminat alabiliyor. İşverenler her ay için işçi ücretinin yüzde 7.4’ünü keserek fonda topluyor. Bu paranın yüzde 0.5’i garanti fonuna aktarılıyor. İşçi işten çıkartıldığında, fonda toplanan para kanunda belirtilen değerleme oranıyla nemalanmış olarak ödeniyor. Değerleme oranı, yıllık enflasyona yüzde 1.5 ilave edilerek belirleniyor. Çalışanlar isterlerse, işveren nezdinde biriken parayı, bu amaçla kurulmuş fonlara aktararak bireysel emeklilik sistemindeki gibi değerlendirebiliyor.

AVUSTURYA (5.280 euro)

Kıdem tazminatı fonuna işverence işçinin aylık ücretinin yüzde 1.5377’si oranında kesinti yapılıyor. İşçi, iş akdi kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde sona ermediği takdirde fonda biriken paraya dokunamıyor. İşçi ne zaman kıdem tazminatı almaya hak kazanacak şekilde işten ayrılırsa veya emekli olursa parayı çekebiliyor.

JAPONYA (22.500 euro)

Zorunlu kıdem tazminatı uygulaması bulunmuyor. Ancak, tüm şirketler iş akdinin sonunda “emeklilik ödeneği” adı altında ödeme yapıyor. İstifa eden işçiye 5 yıl için 1.7 aylık; 20 yıl için 14.8 aylık ücreti tutarında tazminat ödeniyor. İş akdini işveren feshederse 5 yıl için 3.4 aylık, 20 yıl için 18.8 aylık ücret tutarında tazminat veriliyor.

GÜNEY KORE (25.000 euro)

Bir yıl çalışma karşılığı 30 günlük ücret ödeniyor. İşçi istifa etse de işveren haklı bir nedenle işten atsa da işçi kıdem tazminatına hak kazanıyor. Beş ve daha az işçi çalıştıran işyerlerinde kıdem tazminatı zorunlu değil.

HİNDİSTAN (5.161 euro)

İkili tazminat sistemi uygulanıyor. 50 kişiden fazla işçisi olan iş yerlerinde “İşgücü azaltma tazminatı” adı verilen sistem uygulanıyor. Kendi isteğiyle ayrılanlar kıdem tazminatı alamıyor. Her yıl için yarım aylık ücret tutarında tazminat ödeniyor.

Diğer iş yerlerinde ise bir şirkette kesintisiz 5 yıl hizmet gören çalışana her yıl için 15 günlük ücret tutarında ikramiye ödeniyor.

ARJANTİN (25.000 euro)

İşçinin haklı nedenle istifası veya işverenin haklı bir neden olmadan işten atması durumunda her yıl için bir aylık ücret tutarında tazminat ödeniyor. İşverenin zorunlu nedenlerle işçi çıkarması durumunda yarım aylık ücret tutarında ödeme yapılıyor. Kayıt dışı çalıştırılan işçilere kıdem tazminatı artırımlı olarak uygulanıyor.

BREZİLYA (25.000 – 35.000 euro)

İşveren, çalışanların maaşının her ay yüzde 8.5’ini, işçi adına açılan hesaba yatırıyor. Hesaplarda biriken para devlet bankası tarafından, enflasyon + yüzde 3 getiriyle değerlendiriliyor. İşçinin hizmet akdinin haklı olmayan bir sebeple feshi halinde, işçi hesaptaki parayı, nemasıyla birlikte çekiyor. İşçiyi haksız bir nedenle işten atan işveren ayrıca, hesapta biriken paranın yüzde 40’ı oranında işçiye, yüzde 10’u oranında devlete tazminat ödüyor. İşçi haklı bir nedenle işten atıldığında parayı hemen çekerse sadece anaparayı alabiliyor.