Enagrup enflasyonu doğru ölçüyor mu?

En önemli sorunumuz ekonomik sıkıntı, enflasyon, hayat pahalılığı...

Ancak bunu ölçmede tartışmamız bitmiyor. Enflasyon rakamlarından bahsediyorum.

TÜİK rakamlarına birçok kesim inanmıyor. Hissettiğimiz enflasyon başka.

Son zamanlarda bu tartışmayı alevlendiren bir şey daha var. O da alternatif enflasyon ölçümü yapan Enagrup.

TÜİK geçen ay enflasyonu % 61, Enagrup % 142 buldu.

Arada uçurum var. Doğal olarak tartışmalar daha da alevlendi.

MUHALEFET ENAGRUP’A İNANIYOR

Muhalefet Enagrup rakamlarının daha doğru olduğunu söyleyerek meseleyi politik bir tartışma haline getirdi.

Doğal olarak muhalefet ve iktidar medyasında kıyasıya bir kavga başladı.

Konu artık teknik bir tartışma olmaktan çıkıp, politik bir mesele haline geldi.

Şimdi Enagrup’un rakamları yanlış dendiğinde muhalefet, TÜİK rakamları doğru değil dendiğinde, iktidar çevresi ateş püskürüyor.

Hatırlarsanız TÜİK tartışmaları esnasında kuruma gitmiş ve haklarındaki tüm iddiaları sormuşum.

27 Aralık 2021’de iki günlük yazı dizi hazırlamıştım.

Şimdi de Enagrup’a gelerek projenin yöneticisi Prof. Dr. Veysel Ulusoy ve ekibiyle görüştüm.

Gelmeden önce istatistik uzmanları, ekonomistler, finans, enflasyon ölçümü konusunda uzman kişilerle görüştüm, onların Enagrup hakkındaki eleştiri ve görüşlerini aldım.

Sitelerini detaylı inceledim ve Veysel Ulusoy’un verdiği röportajları okudum.

Sorularımı hazırlayarak projenin yönetildiği Yeditepe Üniversitesi içindeki görüşme yerine gittim.

Yaklaşık 1.5 saat sürdü görüşmemiz. Sıkı bir röportaj oldu. Tümünü kayıt altına aldık.

Bunu özetleyerek iki bölüm halinde sizlere aktarıyorum.

ENAGRUP BİR DOKTORA TEZİ, BİR ORGANİZASYON DEĞİL

Doğrusu tartışmalara bakarak, büyük bir ekibin, bir merkezde harıl harıl çalışırken bulacağımı zannettim.

Ancak iki doktora öğrencisi ve Prof. Veysel Ulusoy ile üniversitenin küçük bir odasında buluştuk. Tüm çalışmalar burada yapılıyor. Fiziksel mekanları mütevazi olsa da çalışmalarının etkisi büyük.

Veysel Ulusoy, Türkiye’nin yurt dışına gönderdiği parlak öğrencilerden biriydi gençliğinde. Amerika’da iyi eğitimlerden geçtikten sonra ülkesine döndü. Şimdi Yeditepe Üniversitesi'nde hocalık ve yöneticilik yapıyor.

Doktora öğrencilerinden birine tez konusu olarak verdiği bir proje ile başladı her şey.

- Enagrup nasıl doğdu?

- Bundan 6-7 yıl önce tam da böyle bir masada, Harvard Üniversitesi’nden Alberto Cavallo’nun makalesinin tartışılmasıyla başladı her şey. Cavallo Arjantin ve bazı Latin Amerika hükümetlerinin enflasyonu doğru yansıtmadığı için alternatif bir sistemle oradaki enflasyonu günlük ölçen bir tez geliştirdi. İşte biz de bunun aynısını, hatta daha da gelişmişini Türkiye için uyguladık. Serkan Gençer, 6-7 yıldır bu proje üzerinde çalışan doktora öğrencimiz.

- Yani Enagrup’un enflasyon ölçümü bir doktora tezi çalışması, organizasyon ya da bir ekip çalışması değil?

- Evet bir doktora tezi bu.

- Kaç kişilik bir ekip çalışıyor bu projede?

- Aktif olarak 3-4 kişiyiz. Ama asıl işi Serkan ve bilgisayarı yapıyor.

- Aslında TÜİK ölçümü 300 kişi ile yapınca bu işi, biraz kalabalık bir ekip bekledim doğrusu. Peki bütçeniz nedir?

- Bütçemiz maaşlarımız. Bu çalışmanın bütçesi yok. Arkasında çok yabancı fon arayan oldu ama bulamadılar.

Bugün Türkiye’nin en çok tartıştığı konulardan biri olan enflasyon ölçümünde taraf haline gelen Enagrup, enflasyon rakamlarının bir doktora tezi sonucu olmasına doğrusu şaşırdım. Ancak doğru sonuç bulmalarına engel değil tabii bu.

Bu ölçüm tek bir dizüstü bilgisayarda yapılıyor. Üzerinde çok çalışıldığı hırpalanmış ve yer yer kırılmış kısımlarından anlaşılıyor.

Genç ve çalışkan akademisyen Serkan Gençer enflasyonu ölçmek için bir program yazmış. 7 yıldır bunu sürekli geliştiriyor. Kullandıkları teknik yöntemin ne olduğunu, 23 Aralık 2020 tarihinde hakemli bir dergide bilimsel olarak yayınladıkları bir makalede kamuoyu ile paylaştılar.

ENAGRUP NASIL ÖLÇÜYOR ENFLASYONU?

Enagrup, TÜİK’in enflasyon ölçümünde belirlediği 409 ürünün aynısını baz alıyor ve aynı ağırlık ölçümünü kullanıyor. Alt kırılımlarını kendisi yapıyor.

TÜİK bu ürünlerin fiyatlarını almak için 81 ilde, 225 ilçede, 300 kişiyle sahaya inip market, pazar dolaşarak fiyat topluyor, zincir marketlerin kasa barkot çıkışlarını alıyor ve web taraması da yapıyor.

Enagrup ise ürün fiyatlarını sadece web üzerinden topluyor.

Bunun için yaklaşık 80 web sitesi tespit edilmiş. Bunların tüm Türkiye’yi temsil ettiğini düşünüyorlar.

Listenin tamamını almak istedim ancak doktora tezi ve patent sorunu nedeniyle verilmedi. En azından ekranda görmek istedim, tamamını değil, bir bölümünü bilgisayar üzerinde gösterdiler.

Bu kısa bakış esnasında şunu gördüm: Migros’un tüm ülkedeki şubelerinden veri alınırken, ŞOK, A101 gibi zincir marketler tek bir şube ile bulunuyor. BİM (web sitesi bulunmuyor) ve Carrefour sistemde yok. Bunların neden olmadığını sordum. İstatistik olarak sonucu etkilemediğini söylediler.

Sanırım kafa karıştıran ve ölçümde hata olma ihtimalini düşündüren konulardan biri burada başlıyor.

Büyük zincir maketlerin ülke genelindeki dağılımına uygun sayıda örnek şubeler seçilmesi gerektiğini söylüyor uzmanlar.

ÖLÇME SİSTEMİNDEKİ DİĞER EKSİKLER

Bunun yanı sıra ülkede sebze ve meyve satışının % 60’nın yapıldığı semt pazarlarından da fiyat alınmıyor. Bakkallar, ücra şehirlerdeki marketler ya da web sitesi olmayan alışveriş yerleri de sisteme girilmiyor.

Tüm veri internetten çekiliyor. Ancak sigara, alkollü içecek, eğitim, sağlık gibi hizmet ve ürünlerin fiyatlarının internetten alınması mümkün değil.

- Bunlar sorun yaratmıyor mu?

- Hayır. Biz ürün fiyatlarının % 81’ini webden, % 19’nu TÜİK’ten alıyoruz.

- Bu biraz karışıklığa neden olmaz mı?

- Hayır olmaz. Bunların büyük kısmı devletin ‘yönetilen yönlendirilen’ fiyatlarıdır. Devlet belirliyor bunlara yapılacak zamları. Bu fiyatlar enflasyona etki etmez, enflasyondan etkilenir.

- Siz enflasyonu TÜİK’ten yarım saat önce açıklıyorsunuz. Ürünlerin % 19’unu TÜİK’ten aldığınıza göre, henüz bu fiyatlar açıklanmadan siz enflasyonu açıklamış oluyorsunuz. Bu eksiklik değil mi?

- Süper sordunuz. 3 aylık ortalamadan gidiyoruz. İstatistiklerde vardır bu. Sorun da çıkarmaz.

- Ama 3 aylık ortalama, bu ayki enflasyonu tam yansıtır mı?

- Zaten yıl sonunu itibariyle toplam enflasyonda her şey ortaya çıkıyor. Biz de geriye doğru dönüp rakamları düzeltiyoruz.

- Yani siz yıl sonuna geldiğinizde toplam enflasyonu görüp, sonra geri dönüp aylık enflasyon rakamlarını mı değiştiriyorsunuz? Yani Mart ayında açıkladığınız % 142’lik rakam tam doğru değil mi?

- İstatistikte 3 ay, 5 ay ortalaması derler, gerçek popülasyonu temsil eder, çok küçük oynamalar yapar. Ne zaman etki eder? % 2’lik enflasyon % 10’a sıçramışsa etkisi olur. Ama kararlı gidiyor 3 aylık ortalamalar, trendi değiştirmiyor. Burada bir sorun yok.

- Ülkedeki sebze meyve alışverişinin % 60’ı pazar yerleri ve küçük manavlardan yapılıyor. Bu veriler sizde yok ve bunların olmaması sonuçları etkilemiyor mu?

- Hayır bizi etkilemiyor. Zaten TÜİK’in verilerine göre Maraş’ta domatesin fiyatı İstanbul’dan farklı ama enflasyon oranı aynı. Pazar yeriyle marketlerdeki enflasyon da aynıdır. Büyük sayılara baktığımızda pazardaki, bakkaldaki enflasyon ile Migros'taki enflasyon oranı aynıdır.

- Kira fiyatları üzerinde bir tartışma var. Siz yeni ev kiralarını baz alıyorsunuz ama TÜİK eski kiracı ve yeni kiracıyı birlikte alıyor.

- Evet biz yeni ev kirasını baz alıyoruz. Öyle almak zorundayız. Web sitesinin gereği böyle. Eksiklik diyebilirsiniz. Kabul ediyorum. Ama % 142 içinde o kadar önemli bir oran değil bu.

- Gramaj ve kalite artışından kaynaklanan fiyat artışlarını yansıtıyor musunuz ölçüme?

- Bu artışları görüyoruz ama buraya koyamıyoruz. Buradaki fiyat artışı ya da düşüşü de “Büyük Sayılar Kanunu’na” göre sonucu etkilemiyor.

- Sonuç olarak siz % 142, TÜİK % 61 açıkladı enflasyonu. Nasıl bu kadar uçuk fark olabilir?

- Benim ciddi şüphelerim var. Ancak TÜİK’i kurumsal olarak eleştirmek istemem. Onlar da gelecek bulunduğumuz yere. TÜİK bizden 3 ay geriden geliyor. Devletler böyle konularda rakam açıklamakta cimridirler. Olabilir zaman zaman. Ama bu kadar olmaması gerekir. Hepimizin cebini etkiledi. Fakirleştik.

YARIN:

ENAGRUP ne kadar şeffaf?

Rakamları değiştirme ihtimali yok mu?

Denetleniyor mu?

Veysel Ulusoy hükümet karşıtı mı?

Siyasete girmeyi düşünüyor mu?