Evde yemek yapmanın çevreye etkisi nedir?
Gıda israfı, sera gazı emisyonunun yaklaşık %10'undan sorumlu tutuluyor. Çöpe giden her bir yiyecek, kıymetli arazilerin ve su kaynaklarının bir hiç için kullanılması demek..
Pazardan olgun bir muz almanın ya da mangal sezonu açıldığında ateşte bir şeyler pişirmenin dünyayı etkileyebileceğini hayal etmek biraz zor. Ancak önemsiz görünen bu tüketim eylemleri kolektif şekilde bir araya geldiklerinde, kutupların dondurucu buzullarından Amazonların bereketli ormanlarına kadar çevremizi etkileyen birtakım olumsuz etkileri beraberinde getiriyor. Evet, bir parça et pişirmenin dünya ormanlarını nasıl etkilediğini anlamakta zorlanabilirsiniz ama tüm bu yükün altında kalanın tabiat ana olduğunu anlamak zor değil.
Yediklerimiz dünyayı nasıl şekillendiriyor?
Gerçek şu ki, dünya atmosferine salınan siyah karbon emisyonun çoğu, özellikle de kömür, odun ve hayvan tezeğinin kullanıldığı verimsiz pişirme yöntemlerinden kaynaklanıyor. İnsanoğlunun besinleri pişirme metotları, atmosfere sera gazı, karbondioksit ve kısa ömürlü çevre kirleticiler olarak bilinen bileşenlerden yayıyor. Nihayetinde, bu bileşenler, iklim değişikliği gibi yıkıcı çevresel etkilerin gittikçe daha da hızlanarak artmasına sebep oluyor. Örneğin bu verimsiz pişirme yöntemleri özelikle kutuplardaki deniz buzullarının erime hızına negatif yönde katkıda bulunuyor. Ayrıca odunla yemek pişirmek için hazırlanan yakıtların yaklaşık %34’ünün sürdürülebilir olmadığı biliniyor – ki bu durum da ormanların yıkım hızını arttırıyor.
Mesele yalnızca insanların yemeklerini günlük ya da haftalık olarak nasıl pişirdikleri değil. İnsanların gıdayı yemesi, tüketme biçimi ve hatta satın alması bile israf dolu bir süreç. Çünkü dünya genelinde tüketim amacıyla üretilen gıdaların yaklaşık %40’ı tamamen ziyan oluyor. BM Çevre Programı (UNEP)’na göre, yalnızca 2019 yılında, tüketicilere satılan yaklaşık 931 milyon ton gıda ürünü çöpe gitti. İsraf, dünya çapında gittikçe artan gıda krizi korkusunun altta yatan en büyük sebeplerinden; aynı zamanda da hem büyük bir para ve kaynak israfı hem de ciddi bir sera gazı sebebi.
“Gıda kaybı ve israfı, sera gazı emisyonunun yaklaşık %10’undan sorumlu tutuluyor. Çöpe giden her bir yiyecek, kıymetli arazilerin ve su kaynaklarının bir hiç için kullanılması demek,” diyor UNEP yöneticilerinden Inger Anderson.
Küçük adımlarla gezegeni kurtarmak
Tüm bunlar kulağa biraz kasvetli geliyor. Yine de gittikçe şiddetlenen iklim değişikliği ve gıda israfı gibi problemlerle mücadele etmede tüketicilerin yapabilecekleri bir şeyler olduğunu unutmamak gerekiyor. “Gıda kaybına ve israfına ciddi bir darbe indirmek hem iklim değişikliğini yavaşlatacak hem de doğayı koruyup gıda güvencesini arttıracak. Acilen eyleme geçmeyi gerektiren ciddi bir noktadayız artık,” diyor Anderson.
Tüketiciler olarak israfsız mutfak uygulamalarına ilişkin yolları benimseyebilir, yemek pişirmenin daha basit yollarını bulabilir ya da hem lezzetli olup hem de sürdürülebilir ve çevre dostu gıdalara yönelebiliriz. Örneğin büyük, kapsamlı fırınlar kullanmak yerine, mikrodalga ya da airfryer gibi daha küçük çapta araçları tercih edebilirsiniz. Bu gereçler, aşırı enerji ya da elektrik ihtiyacı olmadan, makul derecede yüksek ısılarda yemek pişirmek için gayet yeterli.
Dahası, kilerinizi organize ederken ve yiyeceklerinizi depolarken cam kavanoz ya da sert plastik kaplar gibi geri dönüştürülebilir kaplar kullanabilirsiniz. Hatta mümkünse eğer, yiyeceklerinizi buzdolabında muhafaza ederken plastik içerikli ürünler yerine, plastik içermeyen balmumu ambalaj kağıtları ya da geri dönüştürebilir kâğıt ürünler tercih edebilirsiniz.
Mutfakta sıfır israf ve sürdürülebilirlik için birkaç ipucu
Biraz fark yaratmak ve yeşil dünyanın korunmasına biraz da olsun katkıda bulunmak isteyenlerden misiniz?
O halde yemek yaparken şu basit ama etkili çevre dostu önlemleri almayı deneyebilirsiniz:
Klozetin içine tuvalet kağıdı dahil hiçbir yabancı madde atmayın. Kağıt bazlı da olsa yabancı maddelerin klozetten atılması için fazladan su kullanılması gerekir. Ayrıca bu maddeler kanalizasyon sistemlerini kirletip tıkayarak atıkların borulardan geçişini de engeller ve denize atıldıklarında çevreyi kirletirler.
Klozetin içine zararı olmadığını düşünülerek saç, tüy, kağıt, sigara izmariti gibi ufak tefek çöplerin atılması yaygın bir davranıştır. Ancak bu atıkların gönderilmesi için gereksiz yere sifon çekilir. Her bir sifon çekilişinde 8-10 litre su harcanır. Gerekmedikçe sifon çekmeyin ve çöpleri klozete değil çöp kovasına atın, çöpkovanız yoksa hemen edinin.
Sifonun içine suyla dolu bir pet şişe koyun. Şişenin altı kısmına bir miktar toprak koyarak dibe batmasını sağlayın. Sifonu her çektiğinizde pet şişenin kapladığı hacim kadar suyu daha az kullanmış olacaksınız. Bir sifon çekilişinde 2-4 litre ve yılda 2 ton su tasarrufu yapabilirsiniz.
Bulaşıkları bulaşık makinesinde yıkayın ve yerleştirmeden önce sudan geçirmek yerine kağıt mendille atıkları temizleyin. Elle yıkayarak 100 litre suyu israf ettiğimizi unutmayın ve bulaşık makinenizi de suyu, elektriği az kullanan enerji tasarruflu markalardan satın alın.
Bulaşık makinesini sadece tamamen doldurduğunuz zaman çalıştırın. Bulaşık makineleri, pek çok markada, her bir çalıştırmada makinenin tam dolu olduğunda harcadığı su ve deterjanı kullanır. Bir başka deyişle, bulaşık makineniz yarı yarıya doluyken de tam doluyken de aynı miktarda su kullanır ve her defasında boş kısımlar için kullandığı su israfa dönüşür.
Daireye gelen su vanasını kısık tutun. Bu vana genelde sonuna kadar açıktır ve eve giren suyu kısıtlamadığınızda musluklarla miktarı ayarlamanız gerekir. Vanalar yarısına kadar kısarak ayarlandığında bile daireye yeterince su gelecektir ve evin musluklarına fazladan suyun geçmesine izin vermemiş olacaksınız.
Çamaşır makinenizi de az su kullanan programda kullanın. Normal bir ailede haftada ortalama 4 kez çamaşır makinesi çalıştırılır. Bunu azaltmak da mümkündür. Haftada sadece 1 kez daha az çamaşır makinesini çalıştırmaya özen gösterin. Çamaşır makinesini tasarruf modunda çalıştırın ve ön yıkama yapmayın.
Mutfak lavabosuna atık yağ, çöp ve benzeri yabancı maddeler dökmeyin. Bu tür ürünler hem atık borularına hem kanalizasyona zarar verir, hem de çevre kirliliğine neden olur. Atık yağ için toplama merkezlerini kullanın. Lavabonun içine çöp atılmasına izin vermeyin, tıkanıklığa neden olabilecek her türlü atıktan kaçının.
Banyo, mutfak ve klozetlerde su kaçağı olmadığından emin olun. Klozet musluğu ve sifonlar kadar banyo, duş ve mutfak musluklarını da sık sık kontrol edin. Bu kaçaklar, damlatma dahi olsa çok fazla miktarda suyun israf olmasına neden olur. Tek bir damlatan musluğun 24 saatte 300 litre suyu boşa harcadığını unutmayın.
Daha kısa duş alın. Küveti doldurursanız normal duşun iki katı kadar fazla su harcarsınız. 5 dakikalık bir duşta akan su miktarı 90-120 litredir. 4 kişilik bir ailede her birey duş süresini bir dakika kısalttığında yılda 120 ton su tasarrufu yapılabilir. Ayrıca duş sırasında saçlarınızı ve vücudunuzu sabunlarken suyu kapatın.
Tıraş olurken ve elinizi sabunlarken de suyu kapatmayı unutmayın ve suyun boşa akmasına izin vermeyin. Bunun için sensörlü musluk armatürleri kullanarak hem suyu kontrol edebilir hem de daha kolay kapatabilirsiniz. Ayrıca çevirmeli armatürlere oranla daha az su damlatma ihtimali taşırlar.
Diş fırçalarken musluktan suyu akıtmak yerine bir bardak su kullanın. Bir insan dişlerini fırçalarken ağzını çalkalamak için 1 bardaktan daha az su kullanır. Ancak bu sırada musluktan akan su miktarı bunun kat be kat fazlasıdır. Banyoda bulunduracağınız bir bardak su diş fırçalama için yeterlidir.
Duş başlığınızı su kontrolü yapabilen modellerden seçerek önemli miktarda su tasarrufu yapabilirsiniz. Su miktarını iki kademeli ayarlayan bu başlıklar akan su miktarını azaltır. 5 dakikalık bir duş 90-120 litre su harcarken tasarruflu duş başlıklarında bu miktar yarı yarıya, 45-60 litreye kadar düşürülebilir.
Sifon sisteminizi ve suyla çalışan tüm makinelerinizi tasarruflu olan ürünlerle değiştirin. İki kademeli sifonlar, az ve sıvı atık için az su ve çok ve katı atık için bunun iki katı kadar su kullanır. Bu sayede her iki sıvı atık da bir sifon su kullanılır. Çamaşır ve bulaşık makinelerinde de tasarruflu modellerde suyu ve elektriği daha az kullanmak mümkündür. Tasarruf özelliği sunmayan ve fazladan su harcayan markaları satın almayın.
Sebze ve meyveleri yıkarken suyun gereksiz akmasına izin vermeyin. Mutfakta gıda ürünlerini yıkarken plastik kap veya bir leğeni suyla doldurun, meyve ve sebzeleri bu suyun içinde yıkayın. Bu sayede tek bir domatesi yıkamak için kullandığınız suyun çok daha azına tüm bir öğünde kullandığınız meyve ve sebzeleri yıkamış olacaksınız.
Çocukların banyoda akan suyla oynamasına izin vermeyin. Banyoda küveti doldurmak ya da el yıkarken suyla oynamak gibi davranışlardan kaçınmalarına dikkat edin. Çevre bilincini küçük yaşta aşılayın ve çocuklarınıza suyun ne kadar değerli olduğunu, israf edilmemesi gerektiğini öğretin. Akan her bir damla suyun değerini bilerek büyümeleri gelecekte suyu kullanma davranışlarında çok etkili olacaktır.
20 saniye boyunca el yıkarken suyu açık bırakmayın. El yıkarken şu pratik yöntemi uygulayabilirsiniz: Boş bir sıvı sabun şişesinin içerisine temiz su doldurun. Bir de sıvı sabununuz olsun. Sabunlamanın başında musluğu açmak yerine bu şişedeki su ile ellerinizi ıslatın ve daha sonra sabun alıp ellerinizi köpürtün. Musluğu sadece elinizi sabunlama işiniz bittiğinde durulama için açın.
Evdeki tüm musluklarının altına plastik kap veya leğen koyun. Bu musluklardan akan suyu biriktirin. Balkon yıkamak, çiçekleri sulamak gibi evin çeşitli yerlerinde fazla su harcayan işlerde bu biriktirdiğiniz suyu kullanın.
Bahçe sulamasında yağmur suyunu kullanın. Yağmur suyu biriktirecek depolama sistemlerini kurarak evdeki pek çok ihtiyacı da deponuzdan karşılayabilirsiniz.
Su faturanızı kontrol edin. Her ay kullandığınız su miktarını, bir önceki ay ile karşılaştırın. Bu sayede farkında olmadığınız su kaçaklarını yakalayabileceğiniz gibi aylık su tüketim miktarınız için de bir hedef belirleyebilirsiniz. Su tüketiminizi ölçün ve her ay bu miktarın altında kullanmaya çalışın.
Sıcaktan soğuğa ve soğuktan sıcağa geçişte termosifon ve kombilerin sıcaklığı ayarlamak için harcadığı bir enerji süresi vardır. Musluktan akan suyun ısınması veya soğumasını beklerken akmasına izin vermeyin. Muslukların sıcaklık ayarını gerekmedikçe değiştirmeyin, sıcak su borularını yalıtkan malzemeyle kaplayın.
Tencerede makarna ya da sebze haşladığınızda bu suyun önemli bir miktarı kalır ve genelde dökülür. Bu suyu dökmek yerine çorba yaparken kullanın. Bu sayede sebzenin suyunu da değerlendirmiş olacaksınız.
Su tasarrufu cihazları kullanın. Vanalara ve musluklara takılan bu cihazlar borulardan geçen su miktarını kontrol eder, kullanımı sizin istediğiniz şekilde sınırlar ve gereksiz kullanıma izin vermez. Bu sayede su tasarrufu yaparken daha az su faturası ödemiş olursunuz.
Gider ve gelen su borularında kaçak olup olmadığını kontrol ettirin. Siz farkında olmadan bu borularda oluşabilecek sızıntılar önemli miktarda suyu dışarı veriyor olabilir. Gider borularında sorun olduğunu anlamak daha kolay olsa da gelen su borularının sızdırdığını ve suyun duvarlardan ve boşluklardan akıp gittiğini fark etmiyor olabilirsiniz.