Kinaye nedir? Söz sanatı kinaye ne demek ve örnekleri neler?
Bir olayı, duyguyu, düşünceyi ya da hayali dili kullanarak bir başkasına aktarmaya dayalı sanat dalına edebiyat adı verilmektedir. Meydana getirilen bir edebi eserde bazen anlamı güçlendirmek, bazen ifadeyi zenginleştirmek bazen de az kelime kullanarak çok şey anlatmak gibi gayeler ile söz sanatlarına başvurulmaktadır. En genel tabiriyle söylenmek isteneni daha çarpıcı bir şekilde ifade etmek için kullanılan söz sanatları eserler sıklıkla kullanılmaktadır. Ayrıntılar içeriğimizin devamında…
Çeşitli amaç ve nedenlerle kullanılan söz sanatları kendi içinde mecaza dayalı söz sanatları, anlamaya dayalı söz sanatları, söze dayalı söz sanatları ve düşünceye dayalı söz sanatları olmak üzere 4 ana gruba ayrılmaktadır. Peki, mecaza dayalı bir söz sanatı olan kinaye örnekleri nelerdir? İşte, kinaye sanatı hakkında bilinmesi gereken tüm detaylar…
Kinaye Nedir?
Bir edebi eserde çoğu zaman benzetme amacı gütmeden bir kelimenin hem düz hem de mecaz anlamına denk gelecek şekilde kullanılmasına kinaye ya da bir diğer ifadeyle değinmece adı verilmektedir. Kinaye sanatında kullanılan bir sözcük her ne kadar gerçek ve mecaz olmak üzere iki anlamda kullanılsa da öne çıkması gereken mana o sözcüğün mecaz anlamıdır.
Kelime anlamı olarak bir fikri ya da düşünceyi üstü kapalı bir şekilde ifade etmek manasına gelen kinaye sanatına özellikle Türkçe deyimlerde sıkça rastlamak mümkündür. Kullanılan kelimenin gerçek anlamının dışında kullanılıyor olması sebebiyle mecaza dayalı söz sanatları ailesi içinde yer alan kinaye sanatında, sözün muhatabını incitmeden zarif bir tavırla alaya alma da vardır.
Kinaye Örnekleri
Bir önceki ara başlığımızda mecaza dayalı bir söz sanatı olan kinaye sanatının tanımını yapmıştık. Şimdi gelin hep birlikte bu sanatın örneklerini hep birlikte inceleyelim:
Örnek: 1
Ben toprak oldum yoluna
Sen aşırı gözetirsin
Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın?
Yukarıdaki şiirde kullanılan “taş bağırlı” öbeği acımasız, vicdansız biri anlamlara gelmektedir. Her ne kadar gerçek anlamda, dağların üzerinde taşlar bulunuyor olsa da burada anlatılmak istenen o ifadenin mecaz anlamı olan acımasızlıktır. Söylenilmek istenen şeyin mecaz olması sebebiyle, bu şiirde kinaye sanatı kullanılmıştır.
Örnek 2:
Dadaloğlu’m der ki belim büküldü,
Gözümün cevheri yere döküldü.
Yukarıda vermiş olduğumuz örnekte kullanılan belim büküldü deyimi, mecaz anlamda kullanılmıştır. Her ne kadar bir insanın gerçek anlamda da gerek yaşlılıktan gerekse de bir sağlık sorunundan beli bükülebilse de bu dizelerde verilmek istenen anlam o değildir. Burada kullanılan belim büküldü deyimi, çekilen sıkıntıları ve o sıkıntıların kişi üzerinde yarattığı psikolojik tahribatı mecaz olarak ifade etmektedir.
Örnek 3:
Aşağıda vermiş olduğumuz atasözleri ve deyimlerde de kinaye sanatı kullanılmıştır.
Bir balığın kokmaya başlaması gerçekten baş kısmından başlıyor olsa da burada anlatılmak istenen bu deyimin gerçek anlamı değil mecaz anlamıdır. Bu deyimde mecaz yoluyla anlatılmak istenen şey, bir yöneticinin görevini layığıyla yapamamasının, toplum içinde düzeni bozacağını belirtmektedir.
Örnek 4:
Altın elementi gerçekten de sahip olduğu birtakım kimyasal ve fiziksel özellikler sebebiyle pas tutmamaktadır ancak bu deyimde belirtilmek istenen bu değil; bu deyimin mecaz anlamıdır. Bu deyimde kullanılan mecaz ise onurlu, temiz ve dürüst insanlara hiç kimsenin leke süremeyeceği ve iftira atamayacağıdır. Bu deyimin gerçek anlamdan ziyade mecaz anlamda kullanıyor olması, bize burada bir kinaye sanatı kullanıldığı göstermektedir.
