1965 yılında Erzurum'un Oltu İlçesinde doğdu. İlköğrenimini Oltu İlçesine bağlı Çanakpınar Köyü'nde, ortaokul ve lise öğrenimini Erzurum İmam Hatip Lisesi'nde tamamladı. 1983 yılında İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü'nde lisans eğitimine başladı ve buradan 1987 yılında mezun oldu. Karadeniz Teknik Üniversitesi'nde İktisat alanında yüksek lisans yaptı. 1988 yılında Sakarya Valiliği'nde kaymakam adayı olarak göreve başladı. Bolu'nun Gölyaka ve İsparta'nın Sütçüler İlçelerinde Kaymakam Vekilliği görevlerinde bulunduktan sonra, yurtdışı stajı kapsamında bir yıl İngiltere'de eğitim gördü. 1991 yılında Trabzon'un Dernekpazarı İlçesi'ne Kaymakam olarak atandı. Daha sonra, ikişer yıl süre ile Ordu'nun Kabataş İlçesi Kaymakamlığı ve Tunceli Vali Yardımcılığı görevlerini yürüttü.
1999 yılında İçişleri Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı Şube Müdürü olarak atandı ve sonrasında İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü Daire Başkanı olarak görev yaptı.
2001-2003 yılları arasında Turizm Bakanlığı'nda Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü ve Bakan Müşavirliği görevlerinde bulundu.
30 Ocak 2003 tarihinde Batman Valisi olarak atandı.
14 Eylül 2004 tarihinde Diyarbakır Valisi olarak atandı.
8 Eylül 2007 tarihinde atandığı Başbakanlık Müsteşarlığı görevini 25 Aralık 2013 tarihine kadar yürüttü.
26 Aralık 2013 tarihinde 61. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti'nde İçişleri Bakanı olarak atandı.
7 Haziran 2015 günü yapılacak olan 25. Dönem Millet Vekili Genel Seçimleri için mevzuat gereği 6 Mart 2015 tarihinde İçişleri Bakanlığı görevinden istifa etti.
Evli ve iki çocuk babası olan Efkan Ala iyi derecede İngilizce bilmektedir.
