Hatırlama, problem çözme, karar almayı da içine alan düşünce süreçlerinin çocukluktan ergenlik ve yetişkinliğe kadar yapılanmasını konu edinen alandır. Dikkat, bellek ve düşünme ile birlikte, duyusal bilgiyi işlemeyi, muhakeme yapmayı, analiz etmeyi, karşılaştırma yapmayı ve sebep-sonuç ilişkilerini anlayabilmeyi de içeren yetiler, bilişsel beceri olarak tanımlanır. Diğer tüm beceriler gibi bilişsel beceri gelişiminin de en hızlı olduğu dönem çocukluk olduğundan, bilişsel gelişim denilince çocukluk dönemindeki bilişsel ilerleme anlaşılsa da gelişim yaşam boyu bilişsel becerilerde görülen tüm değişim süreçlerini kapsar.
Bilişsel gelişim alanının ortaya çıkmasında, Jean Piaget'nin Bilişsel Gelişim Kuramı önemli rol oynamıştır. Kuramında Jean Piaget temel olarak bilişsel becerilerin gelişimine ve özellikle bebeklik ve çocukluk dönemlerindeki bilişsel gelişime dört ana evrede bakar: 1-Duyusal motor dönem (0-2 yaş); 2-İşlem öncesi dönem (2-5/6 yaş); 3-Somut işlemler dönemi (6/7-11/12 yaşlar); ve 4-Soyut işlemler dönemi (11/12 ve sonrası). Piaget'ye göre, bilişsel beceriler çocuğun pasif bir alıcı olarak uyarana maruz kalması sonucu değil, çocuğun bir araştırmacı gibi çevresiyle aktif olarak kurduğu ilişki sürecinde gelişir. Gelişimi evreler halinde ele alan diğer kuramlar gibi Bilişsel Gelişim Kuramı da aşamaların evrensel olduğunu önermektedir. Piaget'ye göre, bilişsel gelişim sürecinde kazanılan beceriler farklı kültürlerde benzerdir fakat bu becerilerin gelişim hızları kültüre göre farklılık gösterebilir, biraz daha erken veya daha geç kazanılabilir.
Piaget'nin kuramı, bilişsel gelişimin düşünülmesi ve çalışılması bakımından çok önemli bir öncü rol oynasa da güncel araştırmalar, kuramda önerilen bilişsel becerilerin kazanıldığı yaş dönemlerine dair savların geçerli olmadığını, pek çok bilişsel becerinin kuramda önerilene göre daha erken yaşlarda edinildiğini göstermektedir. Bilişsel becerilerin hangi yaşlarda edinildiğine dair bilgimiz, teknolojideki gelişime bağlı olarak sinirbilim ve psikoloji araştırmalarında kullanılan ölçme ve değerlendirme araçlarının ilerlemesiyle değişmektedir.
Piaget'ye göre bilişsel gelişim ve bilişsel psikoloji, esas olarak zihinlerimizin dış dünyayı gerçeğe uygun şekilde temsil etmeye nasıl başladığı ile ilgilidir. Bugünkü yaklaşım ise daha ziyade, zihinsel temsillere verdiğimiz dikkat, onları nasıl hatırlayıp kullanıma soktuğumuza ve problem çözmede onlardan nasıl yararlandığımıza odaklanmaktadır. Bunun için kullanılan genel terim, bilgi işlemedir. Güncel bilimsel çalışmalarda, bilişsel becerilerin gelişiminde yaşa bağlı değişimin incelenmesi önemli yer teşkil etse de gelişimin belli gelişim evrelerden ziyade bir süreç içerisinde olduğu düşünülmektedir.
YAZAR
Ayşe Bilge Selçuk
