Diplomasi nedir?

Diplomasi, egemen ülkeler arasındaki sorunlara çözüm bulmak için yürütülen müzakere sanatı ile onun yöntem ve araçlarına bir bütün olarak verilen isimdir. Diplomasi bir devletin başka bir devlet veya uluslararası örgüt ile elçilik heyetleri üzerinden kurduğu ilişkileri içermekle birlikte günümüz dünyasında aldığı biçimler zamanın ruhu ve teknolojisine göre çeşitlenmiş ve zenginleşmiştir.

Diplomasi öncelikle iktidarın yapısı ve kullanımıyla yakından ilişkilidir. Literatürde iktidar en geniş anlamıyla "bir aktörün diğerine normalde yapmayacakları bir eylemi yaptırma kapasitesi" olarak tanımlanmaktadır. İktidar başkalarının istek ve davranışlarını etkileme gücü ise diplomasi de o gücü kullanma zanaatıdır. Uzmanlar genelde kaynağını iktidardan alan diplomasiyi sert ve yumuşak güç olarak ikiye ayırmaktadır. Sert Güce (Hard Power) dayanan diplomasi, askeri ve ekonomik kapasite gibi somut bir güç uygulanmasına dayanırken, yumuşak güç kültürel zenginlik, özgürlükçü siyasi rejim gibi unsurlar içeren ikna kabiliyetine dayanmaktadır.

Sert Güce dayalı en önemli diplomasi olan güç/ganbot diplomasisi genelde devletlerin birbirlerini askeri güç kullanmakla tehdit ederek yürüttükleri diplomasi olup 19. yüzyılda emperyalist ülkelerin askeri açıdan güçsüz olan ülkelere karşı yürüttüğü ve bugün artık yaygın olmayan bir diplomasi biçimidir. Güç diplomasisi topyekûn savaş yanı sıra boykot, abluka, ambargo, savaş tehdidi, nükleer tehdit, soğuk savaş ve vekalet savaşı gibi biçimlere de bürünmektedir. Güce dayalı diplomasinin diğer bir ayağı ekonomik olup ülkeler arası ticaret veya karşılıklı iş birliği gibi iktisadi alanlarda ortaya çıkmaktadır. Dünya Ticaret Örgütü gibi kurumlar bu konuda önemli bir rol oynamaktadır. Ekonomik diplomasi bir siyasi amaca dayanarak ekonomik değerlerin araçsallaştırıldığı diplomasidir. Literatürde altı sıklıkla çizildiği üzere her ekonomik iktidar her zaman askeri gücün bir parçası olmakla birlikte ekonomik diplomasi ve güç diplomasisi genelde birlikte yürütülmektedir.

Yumuşak Güç (Soft Power) ise çıkarları çatışan devletlerin birbirlerini askeri, siyasi veya ekonomik müdahale yollarıyla değil diplomasi ve ikna yöntemleriyle etkilemeye çalışmasıdır. Bu bağlamda 20. yüzyılda önem kazanan "Kamuoyu Diplomasisi" ya da 21. yüzyılda ortaya çıkan "Dijital Diplomasi"den bahsetmek gerekmektedir. Basılı medya ya da lobicilik gibi faaliyetleri merkezine alan kamuoyu diplomasisi bugün devlet başkanlarının dahi etkin biçimde kullandığı iletişim teknolojilerine önem veren bir yapıya doğru evrilmektedir. Ancak bu durum elbette konvansiyonel metotların öneminin azaldığı anlamına da gelmemektedir. Kırım Harbi (1854-1856) ile diplomasi alanında telgraf teknolojisinin girmesinin ardından yeni teknolojiler daima diplomasinin bir parçası olmuştur. Soğuk savaş ortamında gelişen telefon diplomasisi, özellikle ABD ve SSCB devlet başkanları arasında 1963'te kurulan ve 1974 Kıbrıs Barış Harekatı zamanında da kullanılan kırmızı telefon bugün özellikle uluslararası kamuoyunun etkilenmek istendiği durumlarda yerini internete ve sosyal medya uygulamalarına bırakmıştır. Son olarak kültürel diplomasiyi de yumuşak güç diplomasileri bağlamında değerlendirmek mümkündür. Bu diplomasi yöntemi eğitim, staj, dil öğrenme imkanları üzerinden eğitim, bilim ve sanatın olanaklarını kullanarak bir ülkenin imajını ve diplomatik propagandasını yerleştirmeye katkı sunmaktadır.

Genel diplomasi usullerinde önemli kırılma noktalarından birisi de 20. yüzyılda kabul edilen Açık Diplomasi ilkesidir. I. Dünya Savaşı'na dek kapalı diplomasi ağının vazgeçilmez olması gerek bu savaşta yaşanan kayıpların gerekse de 2. Dünya Savaşı'na giden sürecin önemli sebeplerinden birisi olarak görülmüştür. Bu sebeple diplomasinin uluslararası kurumlar aracılığıyla açık bir biçimde yürütülmesine karar verilmiş, bu durum önce Wilson İlkeleri ve Milletler Cemiyeti ile gündeme gelmiş, ardından da Birleşmiş Milletler kurucu antlaşmasında yer almıştır.