Geçici koruma, silahlı çatışma, yaygın şiddet, insan hakları ihlalleri ve doğal afet ortamlarından kısa sürede, kitlesel olarak kaçıp gelen kişilere, öncesinde bireysel mülteci statüsü belirleme işlemine tabi tutulmaksızın sağlanan koruma biçimidir. Evrensel olarak kabul görmüş bir tanımı bulunmamakla beraber, bireysel incelemenin mümkün olmadığı, kitlesel ve ani göç hareketlerinde kalıcı çözüm bulunana kadar, koruma sağlamak ve temel insan haklarını güvence altına alabilmek için kullanılan görece yeni bir düzenleme ve kavramdır. Uluslararası hukuk alanında Cenevre Sözleşmesi mültecilere sağlanması gereken temel hakların korunması açısından önemli bir kaynak iken günümüzde kullanımı ve önemi her geçen gün artan geçici koruma ile ilgili hukuki bir boşluk bulunmaktadır. Uluslararası mülteci rejiminin aksine tanımı, kuralları, koşulları evrensel olarak uluslararası hukukta belirlenmemiş yeni bir koruma türü olarak geçici korumaya dair devletlerin yükümlülükleri ve koruma sahiplerine sağlanacak haklar bakımından net bir düzenleme bulunmamakta, her devlet kendi politika ve uygulamalarını oluşturmaktadır.
Öncül örnekleri bulunmakla beraber, iki milyondan fazla insanı yerinden ederek, Avrupa'da yaşanan en büyük zorunlu kitlesel göç dalgalarından birine sebep olan Yugoslavya iç savaşı sonrasında Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komisyonu'nun (BMMYK) çağrısı ile sığınmacıların bireysel başvuru ve değerlendirme sonrası sığındıkları ülkelerde kalışını öngören sığınma politikaları yerine, süreci hızlandıracak geçici çözüm arayışında ortaya çıkmıştır. Avrupa devletlerinin uygulamaları geçici korumadan yararlananların nitelikleri, hak ve yükümlülükleri ile geçici korumanın süresi ve sona erme koşulları bakımından ciddi farklılıklar göstermiştir. Örnekleri ve hukuki temelleri AB hukukunda bulunan geçici korumaya dair bölgesel anlamda ilk önemli düzenleme, 20 Temmuz 2001 tarihinde kabul edilen Geçici Koruma Direktifi olmuştur. Mevcut sığınma sisteminin ani ve kitlesel göç altında ihtiyaca cevap veremediği durumlarda, olağanüstü durum uygulaması olarak üye devletler için yükümlülük doğurmayan bu direktif, geçici korumadan yararlanabilecek kişileri, haklarını, geçici korumanın süresi ve son bulmasını düzenlemekle birlikte bugüne kadar uygulanamamıştır.
Geçici koruma kitlesel göç hareketlerine yanıt verebilmek amacı ile olağanüstü ve acil durumlarda sığınmacıların geri gönderilmeden (non-refoulement) korunduğu, temel ve acil ihtiyaçlarının karşılandığı bir koruma biçimi olarak devletlerin yükümlülüklerini belirlerken, belirli bir zaman ile sınırlı olması ve Cenevre Sözleşmesi'nde öngörülen mülteci haklarının tamamını kapsamaması bakımından eleştirilmektedir. Öte yandan, kitlesel sığınma talepleri ve akınlar karşısında açık bir düzenleme barındırmayan Cenevre Sözleşmesi'nin mülteci tanımından daha geniş bir kitleye sığınma hakkı sağlaması açısından sözleşmeyi tamamladığı yönünde görüşler de mevcuttur.
YAZAR
Zeynep Özde Ateşok
