Muhasebe Ve Finansal Raporlama Standartları nedir?
Finansal bilgiler ile finansal raporların düzenlenmesine rehberlik eden kavram, ilke, yöntem ve kurallar bütünüdür. Bu standartlar, finansal raporlarda sunum birliği sağlamakta ve ortak 'işletme dili' oluşturmaktadır.
Standartların amacı, bilgi kullanıcılarının işletmeyle ilgili doğru karar alabilmeleri için faydalı bilgilerin gerçeğe uygun olarak sunulmasını sağlamaktır. Gerçeğe uygun sunum ise işletmelere ait faydalı finansal bilgilerin ihtiyaca uygunluk, doğruluk, güvenilirlik, karşılaştırılabilirlik, anlaşılabilirlik, doğrulanabilirlik, zamanında sunum ve gerçeğe uygunluk gibi nitelikleri taşıması ve finansal tabloların ortak standartlara göre hazırlanmasıyla mümkündür. Finansal tabloların standartlar dikkate alınmadan hazırlanması, tabloların geçerliliği, şeffaflığı ve gerçeğe uygunluğu üzerinde şüphe ve yanlış karar alma riskini doğurur.
Finansal tabloların standartlara uygun olması, uygulamada işletmelerin finansal durum ve finansal performanslarının, şirket, dönem, sektör, ülke veya ülkelerarası düzeyde şeffaf olarak karşılaştırılabilmesine imkan sağlar.
Ayrıca, standartlara uygun finansal raporlama, mikro/makro ölçekte çeşitli ilave faydalar da sağlar. Bu faydalara örnek olarak; bilgi kullanıcıları arasındaki güvensizliğin azaltılması, gerçeğe uygun güvenilir bilgi boşluğunun doldurulması, şeffaflık ve karşılaştırılabilirliğin artması, hedeflere ulaşma, sürdürülebilirlik, kurumsal yönetim/iyi yönetim/kurumsal risk yönetiminin etkinleşmesi, yatırımcıların/kreditörlerin uluslararası risk ve belirsizliklerinin küçülmesi, uluslararası yatırım/sermaye ve ticaret hacminin büyümesi, ekonomik bütünleşme seviyesi ve uluslararası piyasalardan kredi/fon temin imkanını artırması, uzun dönem finansal istikrara katkı, ekonomide güven, verimlilik ve etkinliği artırması, ortak muhasebe dilinin uluslararası raporlama maliyetlerini azaltması, işletme denetim zaman ve maliyetinin düşmesi, hesap verilebilirliğin artması verilebilir.
Dünyada Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları "kural temelli (bazlı)" ve "ilke temelli" olmak üzere ikiye ayrılır. ABD Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri (USGAAP) kural temelli, "Uluslararası Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları (UMS/UFRS)" ise ilke temellidir. Bu standartlar arasında kavramsal açıdan, tanım ve yaklaşım açısından büyük farklılık mevcuttur. İlke temellide gerçeğe uygunluk ağırlıklı olup, gerçek duruma yönelik yorumların da eklenebileceği ilke bazlı temel prensipler söz konusu iken, diğerinde yorum gerektirmeyen, vergi temelli, katı/kesin hükümler ve kurallar söz konusudur. Ülkemizde kural bazlı standartlara örnek, USGAAP ışığında hazırlanan ve 1994'te Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğiyle (MSUGT) yürürlüğe giren vergi temelli Tekdüzen Muhasebe Sistemi ve Tekdüzen Hesap Planı (THP) uygulamasıdır.
Küreselleşme, teknolojik gelişme, sınırların kalkması, uluslararası sermaye/yatırım/rekabet/ticari faaliyetlerdeki artış, gelişen dünya ticareti paralelinde her ülkeye farklı raporlama, küresel muhasebe skandalları, hileli finansal raporlama, Sarbanes-Oxley Yasası vb sebebiyle, dünyada ortak bir raporlama diline duyulan ihtiyaç çok artırmıştır. Norwalk Mutabakatıyla uluslararası standart yapıcı kurumlar (FASB-IASB) ve standartlar arasında uyumlaştırma/yakınsama süreçleri yaşanmıştır. Neticede, bağımsız düzenleyici bir kurul olan Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulunca (IASB) yayınlanan ilke temelli UMS/UFRS'ler, "küresel standartlar seti" olarak kabul görmüştür.
UMS/UFRS'nin amacı, muhasebe/finansal raporlamada ortak değerleme/sınıflama ölçüleri ve normları getirerek, küresel işletme dili oluşturmak ve şirketlerin uluslararası karşılaştırılabilirliğini, finansal raporların şeffaf ve anlaşılır olmasını sağlamaktır. Bu standartlar 2001'e kadar Uluslararası Muhasebe Standartları (UMS-IAS), 2001'den sonra da Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS-IFRS) adıyla yayımlanmıştır.
Türkiye'de ise Türk Ticaret Kanunu (TTK), sermaye şirketlerine ait finansal tabloların Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) tarafından yayınlanacak UMS/UFRS uyumlu Türkiye Muhasebe/Finansal Raporlama Standartlarına (TMS/TFRS) uygun olarak düzenlenmesini öngörmüştür. Böylece, TMS/TFRS'yle ilke bazlı, gerçeğe uygun, karşılaştırılabilir küresel ortak standartlar ülkemiz uygulamasında da yerini bulmuştur. TFRS/TMS, UMS/UFRS setinin birebir Türkçe tercümeleridir. Aralarında fark bulunmamakta ve birbirleriyle aynı anlamda kullanılmaktadır. 2020 itibarıyla, Türkiye dahil UMS/UFRS'yi kabul edip uygulayan 166 ülke vardır.
KGK, 2011'de 660 sayılı KHK'yla kurulan ve muhasebe/finansal raporlama standartlarıyla ilgili konuları tek çatı altında toplayan, kamu tüzel kişiliğini haiz, idari özerkliğe sahip yetkili üst kurumdur. "İhtiyaca/gerçeğe uygun mali tabloların hazırlanmasına yönelik UMS/UFRS'yle uyumlu, TMS/TFRS'leri yayımlamak ve uygulamaya dair düzenlemeler yapmak" da KGK'nın görevleri arasındadır. KGK, IASB ile yaptığı lisans anlaşmasıyla 2020 yılı itibarıyla, Kavramsal Çerçeve, 25 TMS,16 TFRS, 4 TMS ve 15 TFRS yorumuyla BOBİFRS ve taslak KÜMİFRS'ni yayınlamıştır.
Türkiye Muhasebe/Finansal Raporlama Standartları (TMS/TFRS) Seti, finansal raporlamaya ilişkin Kavramsal Çerçeve ile TMS, TFRS ve yorumlardan oluşmaktadır.
TMS/TFRS ile hazırlanacak finansal tablolar ve bu tablolarda yer alacak asgari kalemler de belirlenmiştir. Söz konusu tablolar, aşağıda verildiği gibidir:
Finansal durum tablosu (bilanço), işletmenin belli bir tarihteki finansal durumunu (varlıklar, yükümlülükler, öz kaynaklar) gösterir. Finansal performans tablosu, işletmenin raporlama dönemindeki finansal performansını (gelirler, giderler, kar-zarar) gösterir. Nakit akış tablosu, nakit hasılat yaratan ana faaliyetler ile asli/yatırım/finansman faaliyetlerinden doğan nakit akışlarını gösterir. Öz kaynak değişim tablosu, işletmenin öz kaynak kalemlerinin dönem başı/dönem sonu bakiyesi, dönem içi öz kaynak kalemlerindeki değişimleri ve nedenlerini gösterir.
Dipnotlar, işletme hakkında bilgi, finansal tabloların standartlarla tam uyumluluk beyanı ve uygulanan önemli muhasebe politikalarının özeti ile tablo kalemlerine ilişkin ek açıklamaları kapsar. Konsolide finansal tablolar, ana ortaklık ve bağlı ortaklıklarını tek bir işletmeymiş gibi raporlayan tablolardır. Konsolide olmayan finansal tablolar ise sadece ana ortaklığın finansal durum ve performansını gösteren tablolardır.
TMS/TFRS ile finansal tabloların hazırlanmasında kullanılan yeni değerleme ölçütleri getirilmiştir. Net gerçekleşebilir değer, kullanım/ifa değeri, geri kazanılabilir tutar, stok/dönüştürme/satın alma maliyeti, defter değeri, amortismana tabi tutar, itfa edilmiş/tahmini maliyet, cari/işletmeye özgü/gerçeğe uygun değer, satış maliyetleri düşürülmüş gerçeğe uygun değer, borçlanma maliyetleri, değer, şeklinde belirlenen bu değerleme ölçüleri ilgili standartlar kapsamında, işletmelerin faaliyet alanlarına uygun olarak kullanılmaktadır.
Belirtilen Finansal Tabloların Hazırlanması sorumluluğu, şirket yönetimlerine aittir.
Kamu Yararını İlgilendiren Kuruluşlar (KAYİK), finansal raporlamalarını tam set TMS/TFRS'ye göre yapmakta ve SPK, BDDK, Hazine ve Maliye Bakanlığı (Sigortacılık Sektörü) düzenlemelerine ve bağımsız denetime tabi bulunmaktadırlar. KAYİK'lere örnek olarak halka açık şirketler, yatırım/kolektif yatırım/ipotek finansmanı/bağımsız denetim/gayrimenkul değerleme/derecelendirme/merkezi takas/veri depolama/merkezi saklama/konut/varlık finansmanı/ödeme/elektronik para/kıymetli maden aracı kuruluşları, bankalar, sigorta, reasürans/emeklilik/finansal kiralama/faktöring/finansman/varlık yönetim/finansal holding/ kıymetli maden/portföy yönetim/varlık kiralama şirketleri verilebilir.
KGK-Büyük ve Orta Boy İşletmeler için Finansal Raporlama (BOBİFRS) Standartları; 2017'de yayımlanmıştır. Bağımsız denetime tabi olup zorunlu/ihtiyari olarak TMS/TFRS uygulamayan işletmelerce uyulacak raporlama çerçevesidir. BOBİFRS, işletmelerin gerçeğe/ihtiyaca uygun ve karşılaştırılabilir bilgi sunması amacıyla oluşturulmuştur. TMS/TFRS'den sadeleştirilen BOBİ'ler, ihtiyacına/yapısına uygunluk 27 Bölüm (standart), dipnotlar ve finansal tablo formatlarından oluşur.
KGK-Küçük ve Mikro İşletmeler İçin Finansal Raporlama (KÜMİFRS) Standartları; (FRS 105 referans alınarak) 2019'da taslak olarak yayınlanmış, 2021 ve sonrası dönemlerde uygulanmak üzere kamuoyu görüşüne sunulmuştur. KÜMİFRS, bağımsız denetime tabi olmayan ve TFRS ile BOBİFRS dışındaki işletmelerin finansal tablolarını hazırlarken uyacakları gerçeğe uygun sunumu hedefleyen standartlar olup, düzenlenecek finansal tablolar; finansal durum/kar-zarar tabloları ile dipnotlardan oluşmaktadır. Uygulayıcılara az maliyetli olacak şekilde tasarlanmıştır. 22 bölüm, tablo formatları ve terimler sözlüğünden oluşmaktadır.
KGK-Faizsiz Finans Muhasebe Standartları (FFMS); 2019'da KGK tarafından, faizsiz finans kuruluşları ve bilgi kullanıcılarının ihtiyaçlarını karşılamak, faizsiz finans sektörüne farkındalığı artırmak faizsiz finansal işlemlerini geliştirmek ve faizsiz finansal işlemlerin kalitesini yükseltmek amacıyla yayınlanmıştır. İslami Finans Kuruluşları Muhasebe ve Denetim Kuruluşunca (AAOIFI) çıkarılan FFMS'ler Türkçeye çevrilerek, kavramsal çerçeve standartlarının ilk kez uygulanışına yönelik Faizsiz Finans Muhasebe Rehberi ve 22 Faizsiz Finans Muhasebe Standardı yayımlanmıştır.
YAZAR
Tamer Aksoy
