Hakikatin/özün reddiyesi olarak nihilizm, her türlü otoritenin, soyutlamanın, yargı ifadelerinin, gerçeklik söylemlerinin ve tüm ayrımların şiddetle yadsınması gerektiğini savunan akımdır. Türkçe hiççilik olarak karşılanabilecek olan nihilizm, varlık anlamında hiçbir şeye işaret etmeyip var olmama durumunu niteleyen Latince "nihil" (hiç) kavramından gelmektedir.
Nihilizm düşünce tarihinde Yunanlı filozof Gorgias'ın (ö. MÖ 375); hiçbir şey yoktur, bir şey varsa bile bilinemez, bilinse bile başkalarına aktarılamaz şeklindeki çıkarımına kadar geri götürülebilir. 19. yüzyılda Rusya'da genellikle genç entelektüeller arasında taraftar bulmasına rağmen özellikle etik ve metafizik bağlamda nihilizm akımının en önemli teorisyeni F. Nietzsche'dir (ö. 1900). Düşünüre göre dünyaya ilişkin ahlaki yorum, aklın kategorilerine duyulan inanç ortadan kaybolmuş ve Tanrı ölmüştür. Doğal olarak her türlü hakikat tekelciliğinin ve ahlakın temeli de ortadan kalmıştır.
Metafizikte nihilizm, bir yönüyle Tanrı tanımazlık ile özdeşleşmektedir, bir diğer yönüyle Tanrı inancının çöküşü ile ortaya çıkan anlamsızlık ve insan yaşamının bir değeri olmadığı duygusunu ifade etmektedir. Nihilizm açısından varlık; amaç, birlik, gaye, gerçeklik gibi kavramlar tarafından yorumlanabilir değildir. Bunun farkındalığı oluştuğu zaman değersizlik hissi bıçak gibi saplanır. Çünkü bunların hepsi kabullerdir veya bizim tarafımızdan eklenen şeylerdir, anlam fazlalıklarıdır ve bunlar çekilince de dünyanın anlam içermediği görünecektir. Bu durumda yapılması gereken yabancı bir dünyaya düşme tehlikesine rağmen ısrarla yürümektir. Tedavi etmek veya edilmek yozlaşmaktır. Şikayet ettiğimiz bir şeyler varsa onun ortadan kalkmasına katkı sunmak gereklilik, onu koruma ve yaşatma arzusu hastalıktır.
Bilgide gerçek ve nesnel bir doğru olamayacağını, bilenebilir olan hiçbir şeyin mevcut bulunmadığını, doğru bilgi diye bir şeyin savunulamayacağını, doğru ve nesnel bilginin sadece bir yanılsamadan ibaret olduğunu savunan görüştür.
Ahlakta, herhangi bir norm veya değer ölçüsünün akli zeminde haklı kılınamayacağını ve felsefi olarak gerekçelendirilemeyeceğini savunan bir akım olarak nihilizm; değerlerin toplumsal koşullanmadan başka bir şey olmadığını iddia eden bir öğretidir. Evrensel ahlak yasalarının olamayacağı gibi doğru eylem olarak ifade edilebilecek herhangi bir ölçüt de söz konusu değildir.
Politikada otoritenin zorbalığı ve her türlü örgütsel yapının tahakküm olduğunu ifade eden, egemen birey ve doğal olan haricinde her türlü sınırlamanın olmaması gerektiğini söyleyen akım olarak karşımıza çıkar.
YAZAR
M. Hanefi Macit
