Truman Doktrini Ve Marshall Yardımı nedir?

ABD Başkanı Harry Truman'ın (ö. 1972) 2. Dünya Savaşı sonrasında Avrupalı müttefiklerin savaş yaralarını sardığı bir dönemde Sovyetlerin jeopolitik etki alanını sınırlandırmak için 12 Mart 1947'de Kongre'de açıkladığı dış politika doktrinidir. Bu doktrin Türkiye ve Yunanistan'ı da kapsayacak biçimde 3 Temmuz 1948'de yürürlüğe sokulan Marshall Yardımı ile daha da genişletilmiştir. 

Truman doktrini İkinci Dünya Savaşı bittikten hemen sonra ABD ile birlikte Almanlara karşı zafer kazanan Sovyet ordularının Doğu Avrupa'da uydu rejimler kurduğu bir dönemde açıklanmıştır. Savaştan askeri ve ekonomik olarak bitkin çıkan Fransa ve Britanya'nın elinde tuttukları sömürgelerde anti-kolonyal ve milliyetçi ayaklanmalar şiddetlenirken, Vietnam ve Kore gibi Uzakdoğu Asya ülkelerindeki bağımsızlık savaşları emperyalizm karşıtı SSCB'nin etkisine girmiş gözükmektedir. ABD ise müttefiklerine göre savaştan ekonomik ve askeri açılardan daha iyi bir durumda çıkmış ve hiçbir zaman kolonileşme yarışına girmeyerek ulusların kendi kaderini tayin hakkını savunduğu için müttefiklerince SSCB'ye karşı daha dengeli bir alternatif olarak görünmektedir.

24 Şubat 1947'de Britanya, Türkiye ve Yunanistan'ı kastederek "sıcak hat" dediği bölgedeki etki politikasından çekildiğini ABD'ye iki notayla bildirmiştir. Bu sırada, Sovyet ordusu Romanya ve Bulgaristan'ı işgal etmiş, Yunanistan'daki iç savaşı ise komünistlerin kazanma ihtimali belirmiştir. Bu durumda Türkiye ve özellikle de Boğazlar olası bir Sovyet kuşatması altına girmiş gibi gözükmektedir. Bu iki ülkenin kaybedilmesi durumunda bağımsızlıklarını yeni kazanan ve siyasi olarak henüz dengeye kavuşamamış olan Ortadoğu'nun Sovyet etkisi altına girmesi ve Sovyet donanmasının da Akdeniz'e inme tehlikesi söz konusudur. Truman "Eğer Yunanistan ve Türkiye [komünist bir ihtilalle] düşecek olursa, bunun şok dalgaları Ortadoğu ve Avrupa'yı sallayacaktır," demiştir. Bu sebeple bu iki ülkeye 400 milyon dolarlık askeri ve ekonomik yardım yapılması ve askeri ve sivil danışmanlar gönderilmesi kararı alınmıştır. 

Truman Doktrini'nin ardından ilan edilen Marshall yardımı Temmuz 1947'de General George Marshall'ın (ö. 1959)Harvard Üniversitesi'nde açıkladığı ve 16 ülkeyi kapsayan bir ekonomik yardım planıdır. 12 milyar 731 milyon dolar tutarındaki yardımdan Türkiye 137 milyon dolarlık bir pay almıştır. Bu kaynak Türkiye'de gerek 1945 sonrası geri dönülen çok partili hayata gerekse de ekonomik kalkınma ve büyüme sürecine ivme katacaktır. 

YAZAR

E. Fuat Keyman