Tek tanrı inancı, kutsal kitap, kutsal toprak, seçilmiş ve seçkin kılınmış bir millet ve Mesih düşüncesi gibi temel esaslar üzerine kurulu bir dindir.
Bugün dünyada 14 milyon civarında Yahudi bulunmaktadır. Bunlardan çoğu İsrail ve Amerika'da yaşamaktadır. Yahudi tarihi, Hz. İbrahim'le başlatılmaktadır. Bu sebeple de Hz. İbrahim, Yahudi geleneğinde "Ulu Ata" olarak bilinmektedir. Tevrat'a göre Hz. İbrahim, Keldanilerin Ur kentinde (bugünkü Irak'ın güneyi) doğmuş, daha sonra Harran'a (Urfa) göç etmiştir. Hz. İbrahim, Harran'da iken Tanrı, Kenan ülkesini Hz. İbrahim'in soyuna vereceğini vadederek ona Filistin topraklarına gitmesini emretmiştir. Hz. İbrahim'in İsmail ve İshak adında çocukları olmuş ve bunlar sırasıyla Arapların ve Yahudilerin atası olmuştur. Yahudilere göre bu çocuklardan İshak, Tanrı tarafından ilahi misyonu devam ettirmek üzere seçilmiştir.
Yahudi tarihinde Hz. İbrahim, İshak ve Yakup "İbrani Ataları" olarak bilinmektedir. İshak'ı takiben Yakup, ardından da Yusuf bu geleneği devam ettirmiştir. Hz. Yusuf zamanında İsrailoğulları, Filistin topraklarını bırakarak Mısır'a yerleşmişlerdir. Bu dönemde İsrailoğullarının Mısır'daki durumu çok iyi olmasına rağmen onun vefatı sonrasında durumları kötüleşmiş ve onlar zamanla köle durumuna düşmüşlerdir. İsrailoğulları Hz. Musa'nın önderliğinde Mısır'dan çıkmışlardır. Yeşu zamanında Filistin topraklarını ele geçiren İsrailoğulları, en ihtişamlı günlerini Davud ve Süleyman döneminde yaşamışlardır. Süleyman döneminde Kudüs'te bir Mabed inşa edilmiştir. Süleyman'ın ölümünden sonra İsrailoğulları kuzeyde İsrail, güneyde Yehuda olmak üzere iki krallığa bölünmüştür. İsrail Krallığı, MÖ 722 yılında Asurlular tarafından, Yehuda Krallığı da MÖ 586 yılında Babilliler tarafından yıkılmıştır. Geleneksel Yahudi inanışına göre kuzeydeki İsrailoğulları, diğer halklarla karışarak tarih sahnesinden silinmiştir. Yehuda Krallığı vatandaşları ise Babil'e (bugünkü Irak) sürgüne gönderilmiştir. Pers kralı Kirus'un Babillileri yenmesi üzerine MÖ 538 yılında Yahudilerin Filistin topraklarına dönmelerine izin verilmiştir. Sürgünden dönen Yahudiler, Kudüs'te II. Mabed'i inşa etmişlerdir. MS 70 yılında Roma kralı Titus, Kudüs'ü yerle bir ederek bu Mabed'i yıkmış ve Yahudileri sürgüne göndermiştir. O vakitten sonra Mabed bir daha yapılamamıştır.
Yahudi inanç esasları, Philo'dan (ö. 50) itibaren farklı Yahudi düşünürler tarafından listeler halinde düzenlenmiştir. Listelerin hem sayısında hem de içeriğinde farklılıklar gözlemlenmektedir. İman esasları listesinin en meşhuru İbn Meymun'a (Maimonides, ö. 1204) aittir. On üç maddeden oluşan İbn Meymun'un Yahudi iman esasları listesindeki öncelikli maddeler; Allah'ın varlığı, birliği, hiçbir şeye muhtaç olmaması ve cismaniyetten uzak olmasıdır. Bunun dışında peygamberliğin hak oluşu, Hz. Musa'nın en büyük peygamber olması, ödül-cezanın hak oluşu, Mesih'in geleceği ve ölülerin diriltileceğine dair inançlar da bu listede yer almaktadır.
Yahudiliğin bir diğer özelliği kutsal bir kitaba sahip olmasıdır. Tanah olarak adlandırılan bu kitap Tora, Neviim ve Ketuvim bölümlerinden oluşmaktadır. Tora, Arapça Tevrat olarak ifade edilen Yahudi kutsal kitap külliyatının en kutsal ve en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Geleneksel Yahudi inancına göre Tevrat, Hz. Musa'ya Sina Dağı'nda verilmiş ve değişmeden günümüze kadar ulaşmıştır. Hz. Musa'ya verilen Tevrat'a Yazılı Tevrat, Mişna ve Gemara'ya (Talmud) ise Sözlü Tevrat denilmektedir. Yahudilikte Tevrat gibi Talmud da vahiy mahsulü kabul edilmektedir.
Kutsal toprak inancı da Yahudiliğin önemli özelliklerinden birisidir. Bu inanca göre Tanrı, Mısır Irmağı'ndan Fırat'a kadar olan bütün toprakları İbrahim ve soyuna vadetmiştir (Tekvin, 12:7; 15:18-21; 17:8). Bu nedenle Yahudiler bu toprakların gerçek sahibinin kendileri olduğunu iddia etmektedir. Bu geniş toprak vaadi içerisinde bilhassa Filistin toprakları ve Kudüs özel bir öneme sahiptir. Zira Yahudilikteki birçok emir ve yasak sadece bu topraklarda uygulanabilmektedir. Ayrıca Kudüs'te bulunan ve Yahudilerin kıblesi hükmünde olan Süleyman Mabedi de bu topraklarda yer almaktadır.
Seçilmişlik düşüncesi, Yahudiliğin ön plana çıkan bir diğer özelliğidir. Buna göre Yahudiler Tanrı tarafından seçilmiş özel bir millettir. Onlar, kendilerinin sadece dini açıdan değil etnik açıdan da seçildiğini düşünmektedir. Nitekim Tevrat'ta Tanrı, İsrailoğullarını "öz halkı" olarak gördüğünü ifade etmektedir. Tevrat'ta "Bana ait olmanız için sizi öbür halklardan ayrı tuttum (Levililer, 20:26)", "Siz Tanrı'nız Rab için kutsal bir halksınız. Tanrı'nız Rab öz halkı olmanız için yeryüzündeki bütün halkların arasından sizi seçti (Tesniye, 7:6)", "Tanrı'nız Rab, sizi övgüde, ünde, onurda yarattığı bütün uluslardan üstün kılacağını, verdiği söz uyarınca kendisi için kutsal bir halk olacağınızı açıkladı (Tesniye, 26:19)" ifadeleriyle Yahudilerin seçilmişliğine işaret edilmektedir. Bu sebeple Yahudi düşüncesinde insanlar, Yahudiler ve diğerleri olarak ayrılmaktadır.
Yahudiliğin öne çıkan özelliklerinden birisi de Mesih düşüncesidir. Yahudiler, Mesih'in bir gün mutlaka geleceğine, Yahudileri dünyanın dört bir tarafından İsrail'e getireceğine ve bir Yahudi krallığı kuracağına inanmaktadırlar. Yahudilere göre Mesih, Davud soyundan gelecektir. Mesih, geldiğinde dünyanın şerli krallıklarıyla savaşacak ve hepsini dize getirecektir. Bu süreçte Gog ve Magog da İsrail topraklarına saldıracak ve Tanrı'nın yardımıyla hepsi yok edilecektir. Mesih'in Filistin topraklarında Yahudi krallığını kurmasından sonra bütün dünya Yahudilere biat edecektir. Yahudi dini literatüründe ahir zamanda ortaya çıkacak Armilus adlı bir karakterden de bahsedilmektedir. İslami kaynaklardaki Deccal'e tekabül eden Armilus'un, Mesih tarafından öldürüleceği düşünülmektedir.
Yahudilik, müntesiplerine belirli dini kurallar ve sorumluluklar yüklemektedir. Bu çerçevede Yahudilikte 613 emir ve yasak vardır. Bunlardan 248'i emir, 365'i yasaktır. Bu emir ve yasaklar, Tevrat'taki farklı pasajlara dayandırılmaktadır. Bunlar arasında hem Tanrı'nın varlığını kabul etmek gibi çok temel esaslar hem de bayramlarda sevinçli olmak gibi hükümler bulunmaktadır. On Emir ise Yahudi emir ve yasaklar listesinin en önemlisidir. Sina Dağı'nda Hz. Musa'ya verilen On Emir, Tevrat'ta şu şekilde yer almaktadır (Çıkış, 20:1-17):
Benden başka Tanrı'n olmayacak; Kendine yukarıda gökyüzünde, aşağıda yeryüzünde ya da yer altındaki sularda yaşayan herhangi bir canlıya benzer put yapmayacaksın; Tanrı'n Rabb'in adını boş yere ağzına almayacaksın; Şabat Günü'nü kutsal sayarak hatırlayacaksın; Anne ve babana saygı göstereceksin; Öldürmeyeceksin; Zina etmeyeceksin; Çalmayacaksın; Komşuna karşı yalan yere tanıklık etmeyeceksin; Komşunun evine, karısına, erkek ve kadın kölesine, öküzüne, eşeğine, hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin.
Yahudilerin, başkalarını Yahudi yapmak, Yahudiliğe davet etmek gibi bir gündemleri bulunmamaktadır.
YAZAR
Yasin Meral
