Plastik uçak çağı
Boeing'in kısa bir süre önce gökyüzüyle buluşan plastik uçağı 787-9, bugüne kadar 388 sipariş aldı
HT CUMARTESİ / Güntay ŞİMŞEK
Jet motorla ilk defa 1949’da havalanan İngiliz Comet, aynı zamanda bu ilk uçuşuyla “jet çağı”nı başlatıyordu. LondraJohannesburg arasında saatte 800 km’ye ulaşarak jet çağının hız anlamına geldiği hafızalara işlenmiş oldu. Pervaneli uçaklardan, jet motorlulara geçişle havayolu ulaşımı oldukça süratli hale geldi ve hızla yükselmeye başladı. Kompozit (bir tür plastik) malzemeden imal edilen ilk uçak olan Boeing 787 ise işletme maliyetinde yüzde 10, yakıt maliyetinde yüzde 20 tasarruf sağlayacağını anons ederek ilk uçuşunu 15 Aralık 2009’da yaparak, “Plastik Uçak Çağı”nın kapısını araladı. Boeing’in araladığı bu kapıdan, 2013’te ise rakibi Airbus A350 ile geçti. Aşağıda okuyacağınız diğer üreticiler ve modelleri ise sırada. Havacılıkta yeni bir çağın kapısı aralanmış durumda, ancak 60 yıldır dikkate değer ölçüde değişmeyen uçakların hızları, ‘plastik uçak çağı’yla yine aynı kalıyor. Örneğin iki dev jumbo jetten A380, saatte 945 km, 747-8 ise saatte 988 km ile uçuyor. A350 de teknolojisini aldığı A380 gibi 945 km/s hızla yol alıyor. Plastik uçak 787-8’in seyir hızı saatte 954 km. Yani bu uçakların hızları 1949’da Comet’in ulaştığından çok fazla değil. Yeni çağın getirdiği en önemli unsur her alanda verimlilik oldu. Daha az yakıt tüketimi, daha az bakım ve operasyon maliyeti, daha çevreci, daha sessiz, non-stop daha uzun mesafe uçuş ve doğal olarak daha ucuz yolcu biletleri. Bu verimliliğe ulaşılmasında kullanılan iki ana unsur var: Uçakların imalatında kullanılan bir tür plastik olan kompozit materyaller ve plastik gövdeye uygun yeni jenerasyon uçak motorları. Yeni nesil uçakların neredeyse hepsi artık bu teknolojik gelişmelerle üretiliyor. Boeing’in rüya uçağı (Dreamliner 787) ile başlayan yeni devirde birçok büyük üretici, geleceğe uçacak hava araçlarının tasarımlarını belirledi. Hatta bazıları ilk uçuşlarını gerçekleştirdi. Türk Hava Yolları’nın ise henüz plastik gövdeli uçak siparişi yok. Hazırsanız ‘plastik uçak çağı’nın yeni modellerini tanımaya başlayalım.
BOEİNG ÖNCÜ OLDU
Kompozit materyaller uçak üretiminde uzun zamandan beri kullanılıyor. Ancak, yüzde 50’si kompozit malzemeden üretilen Dreamliner 787-8, bu çağın kapılarını, 2009’daki ilk uçuşunu yaparak açan ilk model oldu. Daha sonra 2011’de Japon All Nippon Airways bayrağı altında da ilk yolculu uçuşunu yaparak yeni dönemi resmen başlattı. Boeing 787-8, gövdesinde kullanılan yüzde 50 kompozit, yüzde 20 alüminyum ve diğer gelişmiş materyaller sayesinde, kendi sınıfındaki uçaklara göre çok daha hafif, daha çevre dostu ve en az yüzde 20 daha yakıt tasarruflu. Bu özellikleriyle işletme maliyetini önemli miktarda düşüren 787-8, aynı zamanda yolcuya da gökyüzünde büyük bir konfor sunuyor. Motorları oldukça sessiz. Perde yerine elektrikli jelle kademe kademe karartılan ve standart uçaklarınkinden yüzde 65 daha geniş olan pencereleri var. Kabin içi aydınlatması ise yolculara eşsiz bir uçuş deneyimi sunuyor. Bugüne kadar 498 adet sipariş alan ve 83’ü teslim edilen bu uçağın büyük abisi 787-9 ise kısa süre önce ilk uçuşunu yaptı. 787-9’un gövdesi 7878’den yaklaşık 6 metre daha uzun. Ve 3 sınıflı konfigürasyonda 280 yolcuyla 787-8’den yaklaşık 40 kişi daha fazla kapasiteli. Menzili de uzayan uçak, şu ana kadar 388 sipariş aldı. 2014’te ilk müşterisi Air New Zealand’a teslim edilmesi planlanıyor. 787-9’un, Airbus’ın kompozit uçak ailesi A350’nin en küçük mensubu A350800’e rakip olması bekleniyor. Boeing 787-10 ise 323 yolcu kapasitesiyle ailenin en büyük üyesi olacak.
A350 YENİLİK GETİRMİYOR
Boeing’in 787’sine rakip olan Airbus A350 ailesi 3 tip uçaktan oluşuyor. Bunların arasında ilk uçuşunu bu yılın haziran ayında yapan A350-900, 3 sınıflı konfigürasyonda 314 kişi kapasiteli. A350-800 ise 270 koltuklu ve ailenin en büyüğü A3501000 de 350 kişi kapasiteli olacak. Uçak gövdesinin toplam yüzde 70’i titanyum, alüminyum ve kompozit gibi yeni materyallerden oluşuyor. Bunun yüzde 53’ü ise kompozit. Öte yandan Airbus, A350 ailesini tasarlarken, Boeing gibi çığır açmak yerine, riske girmemek için dev jumbo Plastik uçak çağı jeti A380’in var olan teknolojisini çok fazla değiştirmedi ve 787’nin kompozit deneyimleriyle harmanlayarak A350’yi tasarladı. Dolayısıyla A350, kayda değer yeni bir teknoloji getirmiyor. Hatta 350’nin bazı sistemlerinde 787’de kullanılandan daha eski teknolojiler bulunuyor. Şu an Airbus, uçak için 35 müşteriden 682 adet sipariş aldı. İlk hizmete girecek uçak A350-900’ün 2014’ün ortalarında müşteriye teslim edilmesi planlanıyor. A350-800 2016’da A350-1000 de 2017’de hizmete girecek.
CSERİES’İN YÜZDE 46’SI KOMPOZİT
Gökyüzüyle 16 Eylül’de tanışan diğer plastik gövdeli uçak ise Kanadalı üretici Bombardier’ın CSeries’inden ilk modeli CS100 oldu. Tamamı ekonomi koltuklarıyla konfigüre edildiğinde 125 yolcu taşıyabilen CS100’ün yüzde 46’sı kompozit, yüzde 24’ü alüminyumlityum. Yeni nesil motorlarla donatılan CS100, aynı zamanda, genellikle iş jeti ve bölgesel jet üreten Bombardier’ın yolcu uçağı pazarında büyük bir hamle yapmasına katkı sağlayacak. Şu ana kadar 63 kesin sipariş aldı. 2014’te de hizmete girecek. Bu uçağın diğer bir varyantı 160 yolcu kapasiteli CS300 de henüz ilk uçuşunu yapmamasına rağmen 114 adet sipariş aldı. Bu siparişlerden 15 adedi 2011’de düzenlenen Dubai Air Show’da Atlasjet tarafından verildi.
ÇİN COMAC C919 İLE GELİYOR
Çinliler bu sefer oldukça ciddi geliyor, çünkü geliştirdikleri uçak şimdiden 400’e yakın sipariş aldı. Comac C919, 158-174 yolcu taşıma kapasiteli olacak. İlk uçuşunu 2015’te yapması düşünülen uçak, Airbus, Boeing gibi büyük üreticilerin hava araçlarıyla rekabet edecek. Comac, Asya-Pasifik pazarının büyük kısmına hükmetmeyi planlıyor. Kompozit malzemeler ve CFM’nin motorlarıyla donatılacak uçak yakıt tasarruflu olacak. Comac, bu uçaktan sonra 300-400 koltuk kapasiteli çift koridorlu ve çift motorlu C929 ve C939 adında iki model üretmeyi planlıyor.
Hafif uçuşa hazırlanın
* Brezilyalı üretici Embraer’in E2 ailesi, bu yıl lansmanı yapılan projelerden. Kanadı karbonfiber ve alüminyum gibi hafif malzemelerle tasarlanan uçak, Paris Air Show’da duyuruldu. Ejet ailesinin yeni nesli olacak E2, 3 üyeden oluşuyor. Bunlar, 2018’in ilk yarısında hizmete girecek 106 koltuklu E190-E2, 2019’da hizmete girecek 132 yolcu kapasiteli E195-E2 ve 2020’de hizmete girecek olan 88 koltuklu E175-E2. E2 ailesinde Pratt & Whitney’in gelişmiş dişli turbofan motorları kullanılacak. Böylece uçaklar oldukça yakıt tasarruflu ve sessiz bir gökyüzü sağlayacak. Uçağın yakıt tasarruflu ve çevre dostu olması için sadece motorlar değil aynı zamanda kanat tasarımı da büyük bir katkıda bulunuyor.
* Japon Mitsubishi Aircraft şirketinin ürettiği, 75-97 koltuk kapasiteli kompozit MRJ (Mitsubishi Bölgesel Jet) ilk uçuşunu 2011’de yapmayı planlıyordu. Ancak motor tedariğindeki sorunlar nedeniyle bu tarihi 2015’in ikinci çeyreğine çekmek zorunda kaldı. Şirket 112 koltuklu daha büyük bir model için çalışmalarını sürdürürken, MRJ uçaklarında tercih edilen motor Pratt Whitney PW1000 serisi oldu. Pratt&Whitney’in yeni motoru PW1100 uçakta yüzde 20 oranında yakıt tasarrufu sağlayacak. Bölgesel jetler arasında en geniş ekonomi sınıfı koltuğuna sahip MRJ, geleneksel ekonomi koltuğundan sıyrılan jet, ince ergonomik koltuk tasarımıyla yolcularını ağırlayacak. Böylece bacak boşluğunda kayda değer bir artış olacak. Aynı zamanda uçakta engelli yolcular için geniş kabin alanı ve lavabolar sağlanıyor.
* Rusya’nın Bombardier ve Embraer’in bölgesel jetlerine rakip olarak ürettiği 145 koltuk kapasiteli kompozit Sukhoi Superjet 130’u ve henüz proje aşamasında olan Japon Kawasaki YPX gibi birçok kompozit uçak konsepti bulunuyor. Türkiye’nin uçak yapma projeleri var, ama ‘Plastik Uçak Çağı’ ile bir ilgisi olup olmayacağını zaman gösterecek.
Rusya Irkut MS-21 ile yarışta
Batı dünyası tarafından çok ciddiye alınmasa da Rusya, önemli projeler peşinde. Yapısında yüzde 40-45 kompozit materyal içerecek MS-21 ailesi, üç varyanttan oluşuyor: tek sınıfta 162 koltuk kapasiteli MS-21-200, 198 koltuklu MS-21-300 ve 230 koltuklu MS-21-400. Bu uçak ailesinin motor ve avionik seçeneklerinden biri Rusya tarafından yapılıyor. Kabini Airbus A320’den 12 cm, 737’den de 28 cm daha geniş olacak. Geniş kabini sayesinde koridorlarda yolcular sıkışmadan hareket edebilecek. 2015-2016 gibi ilk uçuşunu yapacak olan MS-21200’ün 2017’de teslim edilmesi planlanıyor.
