Suriyelilerin dönüşü için yanıt bekleyen sorular
“Suriyelileri dışarı atmak, Afganları içeri almamak!” CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, mültecilere karşı artan hoşnutsuzluğu seçim kampanyası konusu ederek Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı baskı altına almak istiyor. İktidara gelmeleri halinde iki yıl içinde Türkiye'deki 3 milyondan fazla Suriyeliyi evlerine göndereceklerine söz veriyor ve mültecilerin geri dönüş bedelini Avrupa'nın ödemesi gerektiğini söylüyor.
En başta söyleyeyim Suriyelilerin evlerine geri dönmesini ben de istiyorum. Ama bu konuda CHP lideri Kılıçdaroğlu ve hatta iktidarın dersine çok iyi çalışması gerekiyor. Zira ülkesini terk eden Suriyelilerin geri döndüklerinde oturacakları evleri yok. Lübnan, Ürdün, Irak, Türkiye ve Avrupa’ya göç etmiş olan tüm Suriyelilerin evlerine geri dönüş süreci en az 10 yıl sürer. Ve bu çok maliyetli bir iş. 57 milyar dolarlık üst yapı çalışmasına ihtiyaç var. Bu rakam ve süre de herkesin sulh içinde anlaşması durumunda, yani en iyi ihtimal için geçerli.
EZBER BOZAN SORULAR
Geri dönüş için çok sayıda soruya yanıt bulmak gerekli. Mesela kimliği olmayan, hem rejimden hem de PYD’den kaçan 360 bin Kürt nereye ve hangi koşullarda dönecek. Geri döndüklerinde PYD gasp ettiği mallarını geri verecek mi? Mesela rejim Kürtlere kimlik verecek mi? Sünni Arap Suriyeliler geri döndüğünde Şam’da hiçbir şey olmamış gibi yaşayabilecek mi? İsyan edip kaçtıkları veya savaş süresince taraf oldukları için faili meçhul cinayetlere kurban gitmemeleri nasıl sağlanır? Baas işkence merkezlerindekilerin hayatları nasıl garantiye alınır? Diyelim ki hepsini çözdünüz, gasp edilen evlerini, mallarını nasıl geri alacaklar? Ya da Baas rejimlerinin iyi bildiği tehcir uygulamalarına maruz kalmamaları nasıl sağlanacak?
Türkmenler, yıllardır Suriye’nin en az Kürtler kadar hor gördüğü, Osmanlı bakiyesi dediği bir toplum. Şimdi sormak lazım. Ülkedeki her ayaklanmada Türkiye’den destek görebilirler gerekçesi ile ilk darbeyi yiyen Türkmenler nasıl cesaret edecek ülkelerine, evlerine dönmeye… Evini yerini yurdunu terk eden Nusayri on binlerce insan var. Bunlar bir daha cesaret edip Sünni Araplarla birlikte yaşayabilecek mi? Ülkeyi terk etmek zorunda kalan, Aşuri, Keldani, Nasturi ve Ermenilere, “Hadi gelin Mezopotamya’nın renkli çocukları evlerinize” mi diyeceksiniz? Evleri ve en kutsal kiliseleri yakılmış bu gruplara nasıl bir öneri ile Suriye’ye geri dönün denilecek?
Ezidiler, hangi psikoloji ile topraklarına dönecekler? Mesela kızı defalarca satılıp sonra başı kesilerek öldürülen bir Ezidi baba o şokla nasıl yaşamaya devam edecek? Evi “haram”, “şeytanın evi” diye önce malları yağmalanıp sonra Sünni Arap fanatikler tarafından ateşe verilen bir ailenin geri dönüş koşulları nasıl şekillenecek… Geri döndükten mesela 15 yıl sonra torununun hedef olmayacağını, köle pazarından satılmayacağını kim garanti edecek?
Radikal gruplar nasıl ıslah edilecek? Koyu Selefi gruplara “Hadi gel sen Selefiliği bırak senin dinin bu değil, sana başka bir yol haritası çizelim” mi denilecek? Suriye’de radikal gruplar içinde 700 bin silahlı militan var. En az 3 milyon insan bunların koşullarına endeksli yaşıyor. Bu 700 bin kişi nasıl ehlileştirilecek? 3 milyon insan nasıl normalleşecek?
Hadi bunların hepsi için bir çözüm buldunuz… Bakalım Esad ve Baas rejimi ülkesini terk etmek zorunda kalmış bunca Suriyeliyi kabul edecek mi? “Ey benim halkım evinize hoş geldiniz. Bir süreç yaşadık ama şimdi geri döndünüz. Artık helalleşelim” diyecek mi?
Ülkede büyük iş adamı statüsündeki 480 şirket sahibi, 18 bin civarında orta düzey iş insanı ve şirket sahibi elindeki avucundaki sermayesi ile başta Türkiye olmak üzere farklı ülkelere sığındı. Bunların ülkelerine geri dönüş zemini nasıl hazırlanacak? Mesela 3 fabrikasına İdlib’de HTŞ tarafından el konulan iş adamı hangi psikoloji ile fabrikalarının başına geçecek? Şam’da içinde kardeşi öldürülen fabrika sahibi fabrikasını nasıl devralacak?
Türkmenlerin, Kürtlerin, Sünni Arapların, Ezidilerin hak ve hukuku nasıl garantiye alınacak? Daha ülkemizde bile yeni anayasa için hazırlık yapamayan parti temsilcileri Suriye’de hangi anayasa güvencesi ile Suriyelileri bir arada tutmayı planlıyor…
AFGANLAR İÇİN DE ÖNERİ VAR MI?
“Görüşeceğiz... Çözeceğiz... Çözüm getireceğiz…” sözlerini sarf etmek için bence sayın Kılıçdaroğlu’nun Suriye dersini iyi çalışması gerekecek. Bir daha söyleyeyim: Taş yerinde ağırdır. Suriyelilerin evlerine dönmesi gerektiğini ben de düşünüyorum. Ama yukarıda sıraladığım tüm meselelere siyasi, sosyolojik, ekonomik çözüm önerileri getirerek. Aksi durumda bu kuru bir söylem olur…
İktidara ve muhalefete ise önerim şu: Suriye’de tren kaçtı ama şimdiden Afganistan çalışalım. Kapımıza her gün 5 bin mülteci dayanmaya başladı. Her gün bin civarında giriş var. 4 bini ise İran tarafından bekletiliyor. İran bir anda üzerimizde baskı oluşturabilir…
