Bozuk tuvaletler acil iniş yaptırıyor
Hatta bazı uçaklarda tuvalet önünde kuyruklar bile oluşur. Özellikle ikram sonrası ve yolculuğun sonuna doğru bu daha sık görülür. Yolcular kısa uçuşlarda tuvaleti fazla kullanmasalar da uzun yolculuklarda ziyaret etmeyeni yok gibidir. Boeing 737 ve Airbus A320 ailesi gibi dar gövde uçaklarda 3 veya 4, A380, 747-8, A330 ve 777 gibi geniş gövde uçaklarda ise 10 ila 20 arasında tuvalet bulunur.
Uçaklarda yolcu başına kaç tuvalet olacağı hususunda şu ana kadar koyulmuş uluslararası bir kural yok. Tuvalet konusuna dünya havacılık sektörü; uçak üreticileri ve havayolları, yolcu konforu açısından bakıyorlar. Uçuş emniyeti ve güvenliği kapsamında görülmediğinden bir uçakta yolcu başına kaç tuvalet olması gerektiği konusunda müeyyidesi olan bir karar da bulunmuyor. Ancak bir uçakta tüm tuvaletler kullanım dışı olursa, o uçağın acil olarak, en yakın meydana inmesi gerekiyor. Tuvalet sistemi arızalı uçakların uçabilmesi, sefere konması ise şirket kurallarına ve havayollarının yolcularına verdiği değerle ilgili bir durum.
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) gibi düzenleyici kuruluşların uçaklarda yolcu başına kaç tuvalet olması gerektiği, kaçı arızalı olunca o uçağın sefere çıkamayacağı konusunda bir düzenlemesi bulunmuyor. Bir çok şirket tuvaletlerin sayısını, alanının büyüklüğünü ve kaç arızalı tuvaletle uçuş yapabileceğini yolcu konforu kapsamında ele alıyor.
THY arızalı tuvaletle uçmuyor
Türk Hava Yollarında (THY) uçak tuvaletlerinin yüzde 50’si arızalı olması halinde, o uçak sefere çıkamıyor. Bu kararın alınmasının da ilginç bir hikayesi var. Benim ve Habertürk Airport’taki ekibimin yaşadığı epeyce de tecrübe söz konusu. Tabi siz THY’nin böyle bir kararı neler yaşandıktan sonra aldığını merak ediyorsunuz. Bu kararın ardında bugün THY’deki çoğu personelin de bilmediği ilginç bir hikaye var. Yurtiçinde yeni bir hattın açılışına THY yöneticileriyle birlikte, Ankara’dan Ulaştırma ve diğer bakanlıklardan da üst düzey katılım oluyor. Toplam 3 tuvaleti bulunan dar gövdeli uçakla yapılan hat açılışında, ekonomi yolcularının kullandığı arkadaki 2 tuvalet kullanım dışı oluyor. Mecburen ekonomi yolcuları, business bölümdeki tek tuvaleti kullanmaya başlıyor ve önünde kuyruk oluşuyor. Bu esnada Ankara’nın üst düzeyine ve THY yöneticilerine, kabin personeli ikram servisi yapmaya çalışınca tuhaf bir durum oluşuyor. Ve bu karar alınıyor.
Bazı havayollarının, tuvalet arızasının, uçakların uçuşunu engelleyen belli şirket kuralları bulunuyor. Genel uygulama olarak business’ta 1, ekonomi bölümünde 2 tuvaletin arızalı olması halinde uçak seferden çekiliyor. Şirketlerin bu şartlarda müşterisine verdiği konforu yerine getiremeyeceği için birbirlerini taklit ederek veya hizmette yarış adına bu kuralları koyuyorlar. Yıllardır sektörü takip eden Güntay Şimşek olarak bana sorarsanız, bu işe uluslararası düzenleyici kuruluşların bir standart getirmesi gerektiğini söylerim. Ya da uçakta, tuvalet kuyruğunda yolcular arasında çıkacak bir kavganın, tartışmanın uçuş güvenliğini tehlikeye soktuğunu görmemiz gerekecek. Böyle bir durumda ilgili kuruluşlar harekete geçip, kurallar koyacaktır.
Uçakta tuvaletler neden dar?
Uçak tuvaletine girdiğinizde göze çarpan ilk şey darlığıdır. Sağa sola dönmekte zorlanırsınız. Uçakların en önemli gelir kaynağı taşınabilen yolcu olduğu için şirketler uçaklara ne kadar koltuk sığdırılırsa o derece gelirlerini artırmayı hesap ederler. Bu sebeple uçak tuvaletlerine tahsis edilen alanlarda dar olarak tasarlanıyor. Diğer bir ifadeyle istenirse büyük alanlar da ayrılabilir. Dünyanın en büyük yolcu uçağı, çift katlı jumbo jet Airbus A380’nin first class bölümündeki tuvaletleri çok geniştir. Ama uçakta burayı kullanabilmek için ekonomi sınıfının yaklaşık 10-12 katı para ödemek gerekiyor. Business bölümdekiler de geniş, ama burası içinde ekonominin ortalama 6 katına yakın bir ödeme gerekiyor.
Öte yandan uçaktaki tuvaletler, yerdekilerine göre çok daha fazla komplike donanımlarla çalışırlar. Bazen uçakların tuvalet arızasından dolayı geri döndüğünü ya da en yakın limana iniş yaptığını duyarsınız. Uçak tuvaletlerinin çok özel çalışma sistemleri var ve sorun çıkınca uçağı indirtir. Gündelik uçuşlarda sık rastlanan bir durumdur.
Uçakta çok amaçlı kullanılıyor
Yerdeki tipik bir tuvalet düzenlemesinin aksine, havada 'çok amaçlı' olarak düşünülerek tasarlanmış olan tuvaletlerde, malum ihtiyaçlarını gidermenin yanı sıra, el, yüz yıkama, diş fırçalama, tıraş olma, makyaj yapma, kıyafet değiştirme, çocuk bakımı gibi tüm işlerin yapılabildiği bir alandır. Dolayısıyla yerdeki bir banyoda yapılan işler ve harcanan süre ile havada iki görevi birden üstlenen tuvaletlerin kıyaslanmasının doğru yapılması gerekiyor. Uçak tuvaletlerine önümüzdeki yıllarda daha geniş yer ayrılması ve banyo/tuvalet eşlemesinde özellikle ekonomi sınıfı için ihtiyaçları karşılayacak şekilde tasarlanması gerekiyor.
En büyük sorun temizlik
Uçak kabinlerinin terminallere göre daha temiz olduğunun altını çizeyim, birazcık rahatlayın. Buradan Türk Hava Yolları, Pegasus, Sunexpress, Onur, Atlas, Devlet Hava Meydanları İşletmesi, birçok meydanı işleten TAV, Sabiha Gökçen’de Malaysia Airports Holdings Berhad ve İstanbul Havalimanı’nı işleten İGA yetkilileri ve diğerleri kendilerine düşen dersleri çıkarabilir. Türkiye’de hiçbir havalimanımızın da istenen ölçüde temiz olduğu söylenemez. Uçakların en kirli noktası ise tuvaletler ve muslukları, evlerdekine göre 3 bin kat daha kirli. Dolayısıyla temiz olmayan ortamlarda fazla vakit geçirmeyin.
Uçakların ne kadar sıklıkla ve ne şekilde temizlenmesi gerektiğine dair maalesef düzenleyici kuruluşların bir kuralı yok. Bu tamamen havayollarına bırakılmış bir durum. Temizlik demek, maliyet anlamına geliyor ve uçaklar yeterince temizlenmiyor. Uçaklarda her yerin dezenfekte edildiği, derinlemesine temizlikler, en iyi ihtimalle ayda bir yapılabiliyor. Bu sebeple uçağın en kirli bölümü olan tuvaletlerin hijyeni için UV ışınımlarıyla otomatik dezenfektasyon üzerinde çalışmalar yapılıyor. Henüz uygulamaya geçilmedi, ama kızılötesi ışın teknolojisi sayesinde tuvalet, musluk, kurutma makinesi vb. hiçbir şeye temas edilmeksizin temizlik işlemi gerçekleşebilecek.
Uçaklardaki Su Sistemi
Uçaklarda iki adet su tankı bulunur. Bunlardan biri temiz, diğeri ise atık su tankıdır. Lavaboda elinizi yıkadığınız suyla çay veya kahve içtiğiniz su aynı sudur ve temizdir. Uçaklarda su sisteminin amacı, uçuş ekibi ve yolcular için kullanılacak temiz suyu tuvalet ve servis kabinlerine kadar ulaştırmaktır. Tanklardaki su sürekli olarak hava ile basınçlandırılarak kullanılır.
Günümüz uçaklarında, gündelik yaşantımızda evlerde, işyerlerinde kullandığımız sisteme göre farklı bir sifon sistemi var. Sifon için düğmeye bastığınızda devreye giren vakum sistemi, müthiş bir hızla her şeyi içine çekiyor. Böyle güçlü bir sistemin kullanılmasının önemi, en az suyla maksimum temizlik ve hijyeni sağlamaktır. Uçaklarda su tanklarına yüklenen suyun ortalama üçte biri tuvalette kullanılıyor. Sifona bastığınızda yaklaşık yarım metre küp hava, vakum sistemiyle emiliyor. Bu sistem çok güçlü bir çekim kuvvetine sahip olduğu için klozete attığınız her şeyi çekebilir. Zaman zaman bazı kazalara da sebep olabiliyor. Bu vakum sisteminin ivmelenmesinin, Formula 1 araçlarından bile daha yüksek olduğu düşünülerek kullanılması gerekir.
Uçak tuvaletlerin güvenlik açığı
Tuvaletler ayrıca kokpit ve kabin ekibinin en çok korktuğu yerdir. Özellikle pilotlar uçaktaki en büyük güvenlik problemi korkularının tuvalet olduğunu söylerler. Mesela uçak içine sokulan delici, kesici veya patlayıcı bir alet yolcuların içinde çıkarılıp bir plan yapılamayacağı için uçak tuvaletinde yalnızken hazırlanabilir. Ayrıca uçak kaçırma eylemlerinin hazırlandığı yer olarak da tuvaletler ön plana çıkıyor.
Bir başka korkutucu durum ise uçak tuvaletinde gizli sigara içmek isteyen yolculardan kaynaklanıyor. Dumana karşı hassas detektörlerin bulunduğu uçak tuvaletlerinde sigara içilmesi halinde alarmla ekipler anında uyarılır. Gizli içilen sigaraların çöpe atılması ise en büyük tehlikelerin başında geliyor.
Uçak tuvaletlerinin kapılarını dışardan herhangi bir yolcu açamazken, özel sistemi sayesinde kabin ekibi açabileceğini hatırlatmış olayım. Bu durum tamamen uçuş güvenliğiyle ilgilidir. Kabin ekibi şüphe duyduğu yolcuların tuvalette uzun süre kalması halinde duruma müdahale edebilirler.
