En yoğun havalimanı liderliği ABD'den Çin'e geçti

Amerika ile ilişkilerimizin bu noktaya gelmesi müttefiklik kapsamında ele alındığında tahmini dahi zordu. Hatta iki ülke ilişkilerine iyi niyetle yaklaşanlar bugün geldiğimiz tabloyu tahayyül bile edemiyorlardı. ABD Başkanı Joe Biden’ın 1915 olaylarını "soykırım" olarak nitelemesi, "büyük felaket" ifadesiyle birlikte İstanbul yerine Konstantinopolis vurgusu yapması Türkiye’ye karşı gizli ajandanın somut dışa vurumu oldu. Bu son adımla anlaşıldı ki bizim ABD ile kaydedeceğimiz bir gelişme söz konusu değil.

İyi ki de ortak taarruz uçağı F-35 programından çıkmışız. İyi ki bize insansız hava aracı (İHA) vermemişler. İyi ki de Türkiye’nin ‘Patriot Hava Savunma Sistemi’ne en fazla ihtiyaç duyduğu zamanda hayır denmiş. Aksi halde savunma sanayimiz bugün geldiği yerde olmayacaktı. PKK’nın en büyük hamisinin ABD olduğunu anlamakta zorlanacaktık. Türkiye’nin F-35 programından çıkarıldığının açıklamasından önce bu uçaklarda çeşitli sorunlar söz konusuydu, ama son bir haftada başka sorunlar da ortaya çıktı. Hollanda F-35’leri yere indirdi. ABD’de konunun uzmanları F-35’leri teknik açıdan eleştirmeye devam etti. Son gelişme ise Türkiye’nin ortaklıktan çıkarılmasıyla F-35’lerin motorlarının yüzde 3 daha pahalılaşacağı. F-35 üretiminde yer alan Türk şirketlerinin üretim programından çıkarılmasının ise 2022 itibariyle sona ereceği belirtiliyor. Dolayısıyla F-35’lerin yüzde 3 pahalılaşacağı bilgisinin de önümüzdeki günlerde güncellenerek yukarı çekileceğini tahmin etmek zor değil.

F-35’lerdeki motor problemi sebebiyle maliyetler zaten artmıştı. Türkiye’nin programdan çıkarılmasıyla birlikte maliyet hesapları yeniden yapılacaktır. F-35 motor üreticisi Pratt & Whitney, Türkiye’nin programdan çıkarılmasının motor maliyetini yüzde 3 arttıracağına işaret ediyor.

Lockheed Martin’in ürettiği F-35 müşterek taarruz uçağının üç varyantında da kullanılan F-35 motoru için Türk şirketleri toplam 188 parça üretiyor. Hem de F-35’in tedarik zincirinde Türk şirketlerinin kalitesi defalarca övülmüş, tartışmalar gündeme geldiğinde de aynı kalitede ve maliyette tedarikçi bulmanın zorluğuna işaret edilmişti.

Türk şirketleri tarafından üretilen motor parçalarının bazıları ise kritik öneme sahip. Sadece düşük maliyet ve yüksek kalite sebebiyle değil, şirketlerimizin kritik malzeme tedarikindeki başarıları da dikkat çekmişti. Türkiye’nin programdan çıkarılmasıyla birlikte bu parçaların yüzde 75’inin ABD’deki yeni tedarikçiler tarafından üstlenilmesi için çalışmalar yapıldı. Geriye kalan parçaların ise çeşitli ülkelerde ürettirilmesi planlanıyor.

ABD’nin F-35’e ait kritik bilgileri, kaynak kodları, uçağı hükmedecek ve kullanımını özgünleştirecek yazılımları program ortaklarına vermeyeceği ortaya çıkınca Türkiye’de konunun uzmanları bunun nasıl çözülmesi gerektiğini tartışmışlardı.

Baykar Teknik Müdürü Selçuk Bayraktar da ABD’den tedarik edeceğimiz F-35’lerin içinde vakıf olamadığımız onlarca aviyonik, uçuş ve görev bilgisayarı bulunan bir sistem ile muhtemel kullanım kısıtları ve potansiyel ambargolara dikkat çekmişti. Geçen ay İngiltere, görünmezlik gibi teknik özelliklerinde ortaya çıkan sorunlar ve artan maliyetlerinden dolayı sipariş ettiği toplam 138 adet F-35'in 90 adedini iptal etmek için çalışmalara başladı.

ABD’nin Türkiye’ye yönelik yaklaşımları ise problemi kökten çözdü ve F-35 ortaklığını rafa kaldırdı. Başta ABD olmak üzere NATO’daki müttefik ülkelerini Türkiye’nin hava savunma sistemine katkı vermemeleri üzerine zorunlu olarak Rus S-400 hava savunma sistemi tedarikine gidildi. Bu adım ABD için F-35 programından Türkiye’nin çıkarılmasına iyi bir bahane oldu.

Kovid-19 sürecinde havayolları tarihinin en büyük zararını açıkladı. Yaklaşık 1 yıldır zarar eden havayolları aşının bulunmasının ardından bu yaz sezonundan çok umutlu. Özellikle ABD ve Çin gibi iç hat dinamikleri güçlü olan ülkeler hızlı bir şekilde toparlanmaya başladı. Artan rezervasyon talepleri bu yaz döneminde ekonomik açıdan yukarı doğru seyredecek bir ivmenin habercisi durumunda. Eğer bu yaz geçen yıldan daha kötü geçerse havayollarının durumu zorlaşacak. Birçok havayolu iflas edecek.

Salgının başlamasıyla ortalama 15 yıl geriye giden havacılık sektöründe havayolları ciddi zarar gördü. Ayakta kalmak için çok çaba sarf eden, devletlerden nakit yardımları alan olduğu gibi maziye karışanlar da söz konusu. Ancak Kovid-19 döneminde bazı havayolları da bir adım öne çıkmayı başardı. Gelirlerini az da olsa yukarı çekmek için yaratıcı fikirler ortaya çıkardılar. Daha önce havacılık endüstrisinde görmeye alışık olmadığımız ilginç konseptler uyguladılar. Kuşkusuz bu uygulamalar da dünya çapında önemli yönetim başarısı olarak tarihe geçti. Kovid-19’un en yaratıcı havayolları ve geliştirdikleri ilginç konseptler şöyle;

Kovid-19 öncesinden bu yana mali krizin içinde olan Thai Airways, bu süreçte en çok proje üreten havayolları içinde lider konumda. Tayland’ın bayrak taşıyıcısı Thai Airways, salgın nedeniyle uçuşlarda yemek ve içecek ikramının durmasının ardından, uçak yemeklerini özleyenler için restoran açan ilk havayolu oldu. Söz konusu restoran uçağın içiyle aynı dizayna sahip ve yemekler üniformalı uçuş görevlileri tarafından servis edildi. Şirketin Bangkok’taki merkezinde verilen hizmet az da olsa şirkete ekonomik bir gelir sağladı. Thai’nin bu konsepti başkalarına da ilham verdi. Singapur Hava Yolları da Changi Havalimanı’nda A380 model uçağında özel yemek organizasyonları gerçekleştirdi. Thai Airways yerde restoran hizmetinin ardından da uçak içi ikramlarını ülkenin en önemli market zincirlerinde satışa çıkardı.

ABD’li Delta Havayolları, çalışanlarını ve yolcularını Kovid-19 sürecinde en çok düşünen havayolu olarak dikkat çekti. 2020’de 12,4 milyar zarar açıklamasına rağmen önemli projelerle bu zararın daha çok büyümesine engel oldu. Salgının başlangıcında şirket CEO’su Ed Bastian, havacılık sektöründe bir ilke imza atarak 6 ay boyunca maaş almayacağını açıkladı. Bu açıklama sonrasında dünyanın diğer havayolu yönetimlerinin de benzer uygulamaları başlattılar. Bunun yanı sıra sosyal mesafe için orta koltuk boş uçan ilk havayolu oldu. Bu durum da yolcularına en çok değer veren havayolu olarak ilgiyi üzerine topladı. Şu an toparlanma yolunda olan dünya havacılığında en hızlı geri dönüşe imza atan şirket konumunda.

Koronavirüs salgınının insanları eve kapanmaya zorladığı günlerde Türk Hava Yolları (THY), Turkish Cargo filosundaki uçaklarını, yolcu uçaklarıyla desteklemeye başladı. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün yolcu uçaklarının kabininde kargo taşımasına yönelik yayınladığı genelgeyle birlikte yolcu uçağı ile gerçekleşen kargo taşımalarının ilkini, 20 Mart’ta Boeing 777 tipi yolcu uçağıyla İstanbul-Kiev hattında yaptı. Böylece birçok ülkenin de yardımına koştu. THY dünyanın dört bir yanına başta tıbbi malzeme olmak üzere çeşitli kargoları taşıyarak farkındalık oluşturdu. Aynı zamanda da dramatik bir şekilde düşen uçak trafiğini bu yolla artırdı. Dünyada da öncü oldu. Gelir sağladı. Bu sayede dünyanın en fazla kargo kapasitesine sahip ilk 10 havayolu arasında 6. sıraya yükseldi. Daha sonra başka havayolları da yolcu uçaklarının kabininde kargo taşımaya başladı.

Birleşik Arap Emirliklerinden (BAE) Emirates Havayolları yolcuyla temaslı tüm personelinin aşılandığı dünyanın ilk uçuşunu gerçekleştiren şirket oldu. Bunun yanı sıra havayolu, sefer yapılamayan 1,7 milyon uçuş için yolcularına 1,7 milyar dolar iade etti. Emirates, yıl boyunca uluslararası öğrencilerin gerek ailelerini gerekse dünyayı daha fazla görmelerine yardımcı olacak yeni bir fırsat sundu. Yıl boyunca öğrenci yolcular için özel indirimlerin yanı sıra standart bagaj hakkının üzerine ek bagaj avantajı sundu. Ücretsiz Kovid-19 sigortası yapan havayolu bunun yanında Kovid-19’dan hayatını kaybedenlerin cenazelerini de ücretsiz olarak taşıdı.

Katar Havayolları Kovid-19 salgınında sağlık çalışanlarına, öğretmenlere, şirketlere ve gezginlere seyahati teşvik eden konseptler geliştirdi. Havayolu, öğretmenlere ücretsiz 21 bin, sağlık çalışanlarına ise 100 bin ücretsiz bilet verdi. Bunun yanı sıra Emirates ile birlikte dünyanın tam aşılı uçuşunu yapan havayolu oldu. Denemelerine başladığı IATA Travel Pass uygulamasıyla da yolcularının güvenini kazandı.

Havayolunun iki bagaj görevlisinin Kovid-19’a yakalanmasıyla başlayan kriz şirketi ciddi şekilde etkiledi. British Airways CEO’su Alex Cruz, salgının başında likidite sorunlarının olmadığını ve devletten yardım beklenmediklerini açıklamıştı. Kovid-19 krizinin uzun sürmesi havayolunun likidite ihtiyacını ortaya çıkardı. CEO’nun görevine son verildi ve yerine gelen Aer Lingus CEO'su Sean Doyle yeni yaratıcı projeleri gündeme getirdi. Havayolu salgından önce emekli etmeye başladığı B747 model uçaklarının bazılarını film platolarına kiraladı, bazılarını müzede kullandı, bazılarının parçalarını ise satışa çıkardı. DO&CO ile yapılan ortaklıkla uçak içindeki ikramları yolcularının evine servis etmeye başladı.

Uzak Doğu’da başlayan ‘Hiçbir Yere Uçuş’ Ukrayna Havayollarına ilham verdi. Şirket Avrupa’nın ilk ‘Hiçbir Yere Uçuş’ gerçekleştiren şirketi oldu. 26 Nisan 1986’da, Sovyetler Birliği’ne bağlı olan Ukrayna’nın başkenti Kiev’in 130 kilometre kuzeyindeki Çernobil kenti, insanlık tarihinin en korkunç çevre felaketlerinden birine sahne olmuştu. Havayolu da bu bölgeye özel “Hiçbir Yere Uçuş” düzenledi. Felaketin yıl dönümünde, yarın tekrar Çernobil uçuşu gerçekleştirecek. Havayolu bu uçuşları Kiev, Çernobil ve Pripyat üzerinden Embraer E195 uçağıyla yapıyor ve kişi başı 106 dolar ücret alıyor.