Değişen Dindarlık

Ülkemizde dindarlığın nitelik ve nicelik olarak artıp artmadığının
       
tartışıldığı görülmektedir. İnsanların dindarlığının neden tartışma konusu
       
yapıldığı ilginç bir soru olmakla beraber, sürdürülen tartışmalarda ortaya
       
konulan görüşler incelendiğinde, bunun kendi hayatlarına müdahale
       
endişesinden kalkarak başkalarının hayatlarına müdahale arzusuna dönüştüğünü
       
görmek, konunun ilginçlikten öteye ciddi bir sorun halini aldığını ifade
       
etmektedir.
       
Tartışmayı yapanların bir grubu, Türkiye'nin 'yükselen bir dindarlaşma'
       
eğiliminden söz etmektedir. Bundan endişe duyduklarını ifade edenlerin
       
yanında, tedirginliklerinin 'korku'ya dönüştüğünü söyleyenler bile vardır.
       
Diğer bir grup ise, birtakım 'anket çalışmalarıyla' dindarlaşma eğiliminin
       
artmadığını, dolayısıyla endişenin en azından şimdilik yersiz olduğunu
       
söylemektedir.
       
Dindarlık Artıyor Mu, Azalıyor Mu?
       
Bu tartışmalarda üzerinde çok fazla durulmayan bir mesele ise, artık din
       
algısının değiştiği ve çok farklı dindarlık biçimlerinin ortaya çıkmasıyla
       
ilgilidir. Bu meseleyi fark edenlerin bile yeterince kavramadığı,
       
dolayısıyla üzerinde durulmayan birkaç husus bulunmaktadır: Bir defa Türk
       
toplumu yaklaşık 30 yıldır giderek hızı artan büyük bir değişim
       
geçirmektedir. Bu değişim sonucunda toplumun bütün kurumları yenilenmekte,
       
aktörlerin toplumsal konumları değişmekte, toplumsal algı biçimleri
       
farklılaşmaktadır. Diğer taraftan Türkiye'nin dünyayla daha fazla iç
       
içeleşmesi, bilim hayatını, aydınları, entelektüel ortamı doğrudan veya
       
iletişim yoluyla dünyaya bağlamıştır.
       
Kısaca bütün bunlar değişirken, Türkiye'nin din hadisesine bakışı, ne
       
ülkenin antidemokratik geçmişinin anladığı biçimiyle 'laikratik', ne de
       
köylü bir toplumun dindarlık anlayışıyla özdeş olabilirdi.
       
Bir defa konuya dindarlığın artması veya eksilmesi şeklinde yaklaşmak,
       
baştan meseleyi anlamaktan uzak, yanlış bir tavırdır. Dindarlığın ölçülmesi
       
nicel olarak mümkün olmadığı gibi nitel olarak da imkânsızdır. Bunu anketle
       
ölçmeye kalkmak, hele seçim tahminlerin de bile ne kadar yanıldıkları
       
defaatle ortaya çıkmış adamların, bunu yapmaya çalışması sadece 'din',
       
'dindarlık' gibi insanların 'iç dünyası'na ait bir olayın niteliksel
       
boyutunun hiç kavranamadığını gösterir.
       
Din olayı toplumun dini algılama, dinsel tutum geliştirme, dini prensiplerin
       
bireysel inançlara dönüşmesi, dinsel davranış gibi çok farklı boyutları olan
       
bir konudur. Dolayısıyla din kurumunun incelenmesi, inançların bireysel
       
tutumlara dönüşme süreçleri, dindarlık biçimleri gibi hususları anlamak için
       
sosyal bilimlerde geliştirilmiş olan 'anlayıcı yöntem'e ihtiyaç vardır.
       
Toplumsal Güven Kaybı
       
Burada üzerinde duracağımız husus, bir toplumda dindar insanların sayısının
       
artması değil, bu sayının artmasının veya öyle algılanmasının neden endişe
       
kaynağı olarak görüldüğüyle ilgilidir.
       
İnsan düşünen, üreten, siyaset yapan bir varlık olduğu gibi, aynı zamanda
       
inanan bir varlıktır. Dine inanmak, dindar olmak veya olmamak da insanın
       
vasıflarından birisidir. O halde, burada sorunun birinci boyutu dindarlardan
       
endişe duyanların, dine karşı olumsuz tutumların nedeni kendilerinin dinde
       
veya dindarlarda gördükleri, onlardan bekledikleri potansiyel bir 'tehdit'
       
algısıdır. Sorunun ikinci boyutu, bu endişe sahiplerinin tehlike olarak
       
gördükleri dindarlaşmaya karşı, bir tedbir beklentisi içinde bulundukları ve
       
bu konuda da ümitsiz oldukları anlaşılmaktadır. Bu tehdide karşı bir tedbir
       
beklentisine rağmen, bunun gerçekleşmeyecek veya gerçekleşmemiş olmasından
       
şikayet etmeleri, aslında bu anlayışta bulunanların 'devlet'ten dindarlara
       
karşı 'fiili bir sınırlama', baskı talebi olarak da yorumlanabilir.
       
İnsanların dinle ilgili duygularının, davranışlarının başkalarının endişe
       
kaynağı olması ciddi bir toplumsal sorundur. Bu hem toplumun din kurumuyla
       
ilişkilerinde problemin olduğunu hem de toplumdaki farklı grupların
       
paylaştıkları ortak hayat tarzı üzerinde uzlaşmalarının esasını teşkil eden,
       
karşılıklı 'güven kaybı' sorunu yaşandığını gösterir.