Edilgen çatılı fiil nedir, ne demek? Edilgen fiil örnek cümleleri, ekleri ve konu anlatımı
İş, oluş ve kılış anlamlarını karşılayan, varlıkların gerçekleştirmekte oldukları iş, eylem ve hareketleri belirli bir zaman ve kişiye bağlı olarak ifade eden sözcüklere fiil adı verilmektedir. Tek başlarına anlamı olmalarının yanında cümle içinde de yüklem görevini üstlenen bu fiiller; cümle içindeki özne ve yüklem ile de ilişki içindedirler. İşte bu fiillerin, fiil cümlelerinde bazen özne bazen de nesne ile ilişki içinde olmaları fiillerde çatı başlığı altında incelenmektedir. Peki, fiilde çatı konusunun önemli bir parçası olan edilgen çatılı fiil nedir? Edilgen çatılı fiil nasıl bulunur? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Fiilde belirtilen eylemi yapan gerçek bir kişinin olmaması bize o fiilin edilgen çatılı bir fiil olduğu göstermektedir. Edilgenlik eki de denilen bir ek alarak oluşturulan edilgen fiil nedir? İşte, tüm detaylar...
Edilgen Fiil
Türkçede kurulan her cümle yüklemine göre isim ve fiil cümlesi olmak üzere iki ayrı gruba ayrılmaktadır ve fiilde çatı dediğimiz kavram yalnızca fiil cümlelerinde aranan bir özellik olarak öne çıkmaktadır. Bir cümle içinde yer alan fiilin özne ya da nesne ile olan ilişkisi de fiilde çatı adını verdiğimiz bu konu başlığı altında incelenmektedir. Türkçedeki fiil çatıları da bu özne-nesne-yüklem ilişkisine bağlı olarak öznelerine göre fiil çatıları ve nesnelerine göre fiil çatıları olmak üzere iki temel gruba ayrılmaktadır.
Peki, edilgen çatılı fiil nedir? Edilgen çatılı fiil özne-yüklem ilişkisine dayandığı için öznelerine göre fiil çatıları arasında yer almaktadır. Cümle içindeki yüklemin belirtmekte olduğu işin, hareketin ya da eylemin kim tarafından yapıldığı bilinmeyen fiillere edilgen fiil ya da edilgen çatılı fiil adı verilmektedir. Gerçek öznesi söylenmeyen ya da bilinmeyen edilgen filler, fiil köküne -l, -n eklerinin getirmesiyle yapılır.
Edilgen çatıya sahip bir fiillerdeki özne, belirtilen eylemi yapan değil; yapılan işten etkilenen konumundadır. Bu özelliği sebebiyle de edilgen çatılı fiillerin olduğu cümlelerdeki öznelere sözde özne adı verilmektedir.
Edilgen Çatılı Fiil Nasıl Bulunur?
Bir cümlede yer alan fiilin edilgen çatılı olup olmadığını anlamanın yolu, cümlenin yüklemine “bu işi yapan kim” sorusunun sorulmasından geçmektedir. Edilgen çatılı fiillerdeki özne, sözde özne olacağından ve fiilde belirtilen eylemi yapan değil o eylemden etkilenen kişi olacağından bu soruya herhangi bir cevap alınmaz.
Aşağıda vermiş olduğumuz örnekler edilgen çatılı fiil nedir ve edilgen çatılı fiil nasıl bulunur sorusunu örnekler üzerinden yanıtlayacaktır. Şimdi gelin hep birlikte, örneklerimizi inceleyelim:
Örnek:
Yukarıdaki vermiş olduğumuz örnekte de görüleceği üzere, resim galerisinde yer alan tabloları koruma işini kimin yaptığı belirsizdir ve bu sebeple bu cümledeki fiil edilgen çatılı bir fiildir. Cümlenin yüklemine “korunan ne” sorusu yöneltildiğinde almış olduğumuz “bu resim galerisindeki tablolar” cevabı, korunma eylemini gerçekleştiren değil; bu eylemden etkilenen konumunda olduğu için sözde öznedir.
Örnek:
Bu beş farklı örneğimizde de yer alan fiiller edilgen çatılı fiillerdir. Görüldüğü gibi cümlelerin yükleminde belirtilen eylemi ya da işi yapan kişi değil; o eylemin yapılmasından etkilenenler özne olarak yer almaktadır. Edilgen çatılı fiil kullanılarak hazırlanan bu cümlelerdeki özneler de bu sebeple sözde özne olarak dikkat çekmektedir.
