EYT kayıt dışılığı artırdı mı?

Araştırmada, EYT düzenlemesi sonrasında işgücü piyasasında bazı değişiklikler olmasının kaçınılmaz olduğu, 1992 ve 1999’daki benzer düzenlemelerin erkeklerin işgücüne katılımını azalttığı ve kayıt dışı istihdama geçişi artırdığı belirtildi. Mart 2023’ten sonra etkileri hızlı şekilde gözlemlenmeye başlanan EYT düzenlemesinin de benzer etkiler yaratabileceği, ancak mevcut emekli aylıklarının yaşam maliyetlerini karşılamadaki yetersizliği nedeniyle işgücüne katılımda önceki düzenlemelere kıyasla daha düşük bir azalma beklenebileceği kaydedildi.

“KAYIT DIŞI İSTİHDAMI ARTIRDI”

EYT düzenlemesi sonrası ilk dikkat çekici gelişmenin, emekli aylığı almaya hak kazanıp kayıtlı çalışmaya devam edenlerin sayısındaki hızlı artış olduğu vurgulandı. SGK verilerine göre sosyal güvenlik destek primine (SGDP) tabi sigortalı sayısının Şubat 2023’ten Nisan 2024’e 1,04 milyon kişi arttığı belirtildi.

Cünedioğlu’nun araştırmasında EYT’nin kayıt dışı istihdamı artırdığı iddia edildi. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) işgücü verilerine göre, kayıt dışı çalışan sayısının 2022’nin ilk çeyreğinden 2023’ün ilk çeyreğine olan dönemde 38 bin kişi azalırken 2023’ün ilk çeyreğinden 2024’ün ilk çeyreğine olan dönemde 472 bin kişi arttığı belirtildi. Özellikle 50 – 54 yaş grubunda olmak üzere 45 yaş ve üzerindekilerin kayıt dışı istihdamında hızlı bir artış olduğu vurgulandı. 50 – 54 yaş grubunun kayıt dışı istihdamı 2022 – 2023 döneminde 59 bin kişi artarken, 2023 – 2024 döneminde 161 bin kişi arttığı ifade edildi. 45 – 64 yaş grubu içinse 2022 ilk çeyrekten 2023 ilk çeyreğe yüzde 4,2 olan kayıt dışı istihdam artışının son bir yıllık dönemde yüzde 11’e yükseldiği kaydedildi.

YARI ZAMANLI ÇALIŞAN SAYISI ARTTI

Araştırmada, EYT sonrası yarı zamanlı çalışan sayısındaki artışa da dikkat çekildi. 2023’ün ilk çeyreğindeki yıllık istihdam artışının yüzde 25’i yarı zamanlı işlerde gerçekleşirken, bu oranın 2024’ün ilk çeyreğinde yüzde 50,3’e yükseldiği belirtildi.

Araştırmada, kayıtdışı ve yarı zamanlı istihdamın 2023’ün ilk çeyreğinde yıllık 108 bin artarken 2024’ün ilk çeyreğinde yıllık 333 bin arttığı, bu durumun zamana bağlı eksik istihdamdaki artışın kayıt dışı piyasa kaynaklı olduğuna işaret ettiği kaydedildi. 2024’ün ilk çeyreğinde 50 yaş altındaki yarı zamanlı çalışan sayısı yüzde 12,5 artarken, 50 – 64 yaş grubundaki yarı zamanlı çalışan sayısının yüzde 30,4 arttığı kaydedildi. “Yarı zamanlı çalışan sayısındaki artışta da EYT etkisi olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır” denildi.

“ÜCRETLERİ AŞAĞI ÇEKTİ”

EYT düzenlemesi sonrası emekli sayısı artarken yarı zamanlı ve kayıt dışı çalışan sayısının da arttığı belirtilen araştırmada, bir emekliye karşılık çalışan sayısını gösteren aktif / pasif oranının EYT öncesi 2,01 iken, Nisan 2024’te 1,63’e gerilediğine dikkat çekildi. Araştırmanın sonuç bölümünde şu tespitlere yer verildi:

“Bütçeye bu kadar maliyetli bir düzenlemenin işgücü piyasasında yarattığı olumsuz yapısal değişiklikler verilere yansımaya başladı. Bu haliyle EYT düzenlemesi sayesinde emeklilik sistemi artık daha da fazla düşük ücretle çalışan ve erken emekliliğe hak kazananlar için sistematik bir ek gelir mekanizmasına dönüştü. Ancak bu yapısı, işgücü piyasasını farklı kanallardan olumsuz etkiliyor. Birincisi, işverene maliyetleri düşen EYT kapsamındaki emeklilerin yeni iş bulma ya da emekli oldukları işlerine devam etme ihtimali arttı. İkincisi, emekli aylığı alan ve hala çalışma yaşında olanların rezervasyon ücretleri düştüğü için kayıt dışı ya da yarı zamanlı işlerde çalışma eğilimi artıyor. Bu dinamikler de işgücü piyasasında bozulmaya neden oluyor. Örneğin zaten ciddi bir genç işsizliği sorunu olan Türkiye’de gençler emeklilerle rekabet etmek durumunda kalıyor ve emeklilerin ücret beklentilerinin düşmesi, gençleri ya işgücünün dışına itiyor ya da onların da rezervasyon ücretlerini aşağı çekmesine neden olarak ülkedeki asgari ücrete yakınsayan ortalama ücret sorununu derinleştiriyor.”