Fiilde çatı konu anlatımı - öznesine ve nesnesine göre eylem - fiil çatısı örnek soruları neler?

Fiil çatısı, Türkçede cümle yapısını anlamak ve doğru analiz edebilmek için bilinmesi gereken önemli konulardan biridir. Bir fiilin öznesine ve nesnesine göre nasıl sınıflandırıldığını bilmek, özellikle dil bilgisi sorularını çözerken büyük kolaylık sağlar. Sizler için hazırladığımız bu yazımızda fiillerin çatı özelliği ne anlama gelir? Bir fiilin edilgen ya da etken olması neye bağlıdır? Geçişli ve geçişsiz fiiller nasıl belirlenir? Sorularının cevaplarını bulabilirsiniz.

FİİLDE ÇATI NEDİR?

Türkçede fiiller, cümle içindeki kullanım şekillerine ve yüklemle özne veya nesne arasındaki ilişkiye göre çatı özelliği kazanır. Kısaca ifade etmek gerekirse, fiilde çatı, fiilin yüklem olarak özne ve nesneyle kurduğu ilişkiyi belirleyen dilbilgisel bir özelliktir. Çatı özelliği, fiilin nasıl bir özne tarafından gerçekleştirildiğini, nesneye ihtiyaç duyup duymadığını ve eylemin edilgen olup olmadığını belirler.

Fiil çatısı, Türkçede öznesine ve nesnesine göre olmak üzere iki ana gruba ayrılır:

Öznesine Göre Çatı Türleri: Fiilin eylemi gerçekleştiren özneyle ilişkisini belirler. (Etken, edilgen, dönüşlü, işteş)

Nesnesine Göre Çatı Türleri: Fiilin nesne alıp almamasına göre değişir. (Geçişli, geçişsiz, ettirgen, oldurgan)

FİİLDE ÇATI KONU ANLATIMI

Özneye göre çatı, fiilin özneyle olan ilişkisini gösterir. Burada fiilin eylemi tek başına mı yaptığı, bir başkasından mı aldığı ya da başkalarıyla birlikte mi gerçekleştirdiği gibi özellikler dikkate alınır.

Etken Fiiller:

Özne bellidir ve eylemi kendisi yapar.

Örnekler:

Çocuk kitap okuyor.

Öğrenciler ders çalışıyor.

Köpek havladı.

Edilgen Fiiller (-l, -n ekleri alır):

Eylemi yapan özne belli değildir veya gizlidir.

Örnekler:

Kapı açıldı.

Ders anlatıldı.

Pasta yapıldı.

Dönüşlü Fiiller (-l, -n ekleri alır):

Öznenin yaptığı eylem yine kendisine döner.

Örnekler:

Çocuk hazırlandı.

Öğrenciler yıkandı.

Adam süslenmiş.

İşteş Fiiller (-ş eki alır):

Eylem birden fazla özne tarafından karşılıklı veya birlikte yapılır.

Örnekler:

Çocuklar sarıştı.

Futbolcular koşuştu.

Öğrenciler görüştü.

• Nesnesine göre çatı türleri

Nesnesine göre çatı, fiilin nesne alıp almadığına göre belirlenir.

Geçişli Fiiller (Kim? Neyi? sorularına cevap verir):

Nesne alabilen fiillerdir.

Örnekler:

Öğrenci kitap okudu.

Annem yemek yaptı.

Çocuk balonu patlattı.

REKLAM

Geçişsiz Fiiller (Nesne almaz):

Kim? Neyi? sorularına cevap vermez.

Örnekler:

Rüzgar esiyor.

Çocuk koştu.

Adam gülüyor.

Ettirgen Fiiller (-t, -tır, -dir, -dur ekleri alır):

Eylemin başkası tarafından yaptırıldığını gösterir.

Örnekler:

Annem çocuğa ödevini yaptırdı.

Öğretmen öğrencilere kitap okuttu.

Müdür sekretere mail yazdırdı.

Oldurgan Fiiller (-t, -r, -tır ekleri alır):

Geçişsiz bir fiili geçişli hale getirir.

Örnekler:

Çocuk uyandı (geçişsiz) → Anne çocuğu uyandırdı (geçişli).

Cam kırıldı (geçişsiz) → Çocuk camı kırdı (geçişli).

Kapı açıldı (geçişsiz) → Görevli kapıyı açtı (geçişli).

ÇATISI BAKIMINDAN FİİLLER

Etken Fiil Örnekleri:

Çocuklar koşuyor.

REKLAM

Öğretmen ders anlatıyor.

Kedi uyudu.

Edilgen Fiil Örnekleri:

Kitap okundu.

Film izlendi.

Kapılar kapandı.

Dönüşlü Fiil Örnekleri:

Adam saklandı.

Kadın hazırlandı.

Çocuk temizlendi.

İşteş Fiil Örnekleri:

Öğrenciler tartıştı.

İnsanlar görüştü.

Çocuklar oynaştı.

Geçişli Fiil Örnekleri:

Öğretmen soruları çözdü.

Çocuk balonu patlattı.

Anne yemeği pişirdi.