Kuşlar göç edecekleri yolu nasıl belirler? Göç etme zamanı nasıl belirlenir?
Dünya üzerinde birbirinden farklı binlerce çeşit kuş türü mevcuttur. Bunların büyük bir çoğunluğu ise havaların soğuması ile birlikte bulundukları bölgeden daha sıcak coğrafyalara göç etmeye başlar. Peki, göç eden kuşlar yönlerini nasıl bulur?
Her yıl milyarlarca kuş, sıcak ve soğuk bölgeler arasında binlerce kilometre yol katederek göç ediyor. Bu büyük yolculuk her yıl tekrarlanıyor. Peki, bu göçmen kuşlar güzergahlarını nasıl belirliyor ve yönlerini nasıl buluyorlar? İşte detaylar...
GÖÇMEN KUŞLAR YÖNLERİNİ NASIL BULUR?
Biliyoruz ki Dünya'nın coğrafik kutup noktaları ile manyetik kutup noktaları birbirine oldukça yakın. Bu sayede Dünya'nın manyetik alanından faydalanan pusulalar, yolumuzu bulmada yardımcı olabiliyor. O halde göçmen kuşlar nasıl yönlerini bulurlar sorusunun bir diğer cevabı, manyetik alanı algılıyor olmaları olabilir mi?
Kuşlar dünyanın manyetik alanını nasıl algılayabilir?
Göçmen kuşların pusula benzeri bir yön bulma duygusuna sahip oldukları kanıtlanmıştır, yani kuşun yuvasının bulunduğu bölgeye göre nereden serbest bırakıldıklarından bağımsız olarak belirli sabit bir yönde uçabilmektedirler. Ayrıca serbest bırakıldıkları noktayı kendi yuvalarının bulunduğu bölgeyle ilişkilendirebildikleri ve hangi yönde uçmaları gerektiğini saptayıp bu yönü uçuş boyunca koruyabildikleri gösterilmiştir.
Her ne kadar dünyanın manyetik alanını kullanarak yön buldukları biliniyor olsa da bunu nasıl yaptıkları kesin olarak bilinmemektedir. Bu konuda birkaç farklı görüş bulunmaktadır. Bunlardan ilki, manyetik alan algılarının gagalarında yer alan manyetik alan reseptörleri sayesinde olduğunu savunurken, diğeri gözlerinde yer alan kriptokrom adlı bir molekülün ışıkla kimyasal tepkimeye girmesi sonucunda olduğunu savunmaktadır. Elbette her iki görüş de doğru olabilir ve kuşlar manyetik alanı birden fazla yolla algılıyor olabilirler.
GÜNEŞ VE YILDIZLARDAN YÖN TAYİNİ YAPMALARI MÜMKÜN MÜ?
Göçmen kuşlar nasıl yönlerini bulur sorusuna bir diğer hipotez de Güneş ve yıldızlar gibi gök cisimlerini kullanmalarıdır. Gündüz Güneş’in gece ise yıldızların konumundan yararlanarak belirli bir istikamette yol alıyor olabilirler.
Kuşların gündüz nasıl Güneş’i kullanarak yönlerini saptayabildiklerine dair iki tane hipotez bulunmaktadır. Bunlardan ilki göçmen kuşların, kuzeye ya da güneye göç ederken Güneş’in gün boyunca izlediği yayın ufuk ile yaptığı açıdaki değişimi algıladıkları ve buna göre nerede bulunduklarını kestirebildiklerini savunmaktadır. Ancak bu hipotez, daha önce bahsettiğimiz deneylerde (yuvasından uzağa bırakılan kuşların geri dönebilmesi) kuşların yolu nasıl bulduğunu açıklamamaktadır.
Güneş’in gün içinde en tepede olduğu konum, kuzey yarım kürede iseniz, güneyi işaret etmektedir; aynı zamanda en tepede olduğu an öğle vaktidir. İkinci hipoteze göre de kuşlar göç ederken bu sayede hem yönlerini bulabilmekte hem de zamanın farkında olabilmektedirler. Bu hipotez İngiliz kuş bilimci G. V. T. Matthews tarafından geliştirilmiştir. Ancak kuşların bu şekilde yön ve zaman tayini yaptığı da henüz kanıtlanmış değildir.
KOKU
Araştırmalara göre, kuşların bir "koku haritası" olabilir ve yaşam alanları gibi önemli yerlere özgü koku karışımlarını biliyor olabilirler. Göç açısından, araştırmacılar deneyler yapmış ve sınırlı bir koku alma duyusuna sahip kuşların, tam işlevli bir koku alma duyusuna sahip olan akranları kadar etkili bir şekilde yön bulamadıklarını bulmuşlardır.
Bu, göçün harikulade eylemini gerçekleştirmek için sağlam bir koku alma sistemine sahip olmanın gerekli olabileceğini düşündürmektedir.
SİMGE YAPILAR
Eğitimli bir insan gözünün bir orman, bir tarla, bir çiftlik ve bir otoyol arasındaki farkı söylemesi kolay olabilir. Daha küçük ölçekte, kuşlar göç sırasında kendilerini doğru yolda tutmak için basit arazi özelliklerini kullanırlar. Bir olasılık, kuşların ev alanları gibi önemli alanların genel, parçalı bir haritasına sahip olmasıdır.
Ayrıca, zamanla ve aynı arazi özellikleriyle yeterli etkileşimle, kuşların daha "Google Haritalar" gibi bir yön duygusuna sahip olması da mümkündür.
Bu, bir arazi özelliğinin diğerine nasıl bağlandığını tam olarak bildikleri anlamına gelir. Böylece, 1 Numaralı Evin çatısının üzerinden uçtuklarında, 2 Numaralı Evin çatısını görürler, o yöne doğru yönelirler ve sonra nereye devam edeceklerini bilmek için 3 Numaralı Evin çatısını görürler. Bu şekilde, evlerine doğru "pilotluk" yapıyor olabilirler.
KUŞLAR GÖÇ İÇİN NASIL HAZIRLIK YAPIYOR?
Kalkış öncesi yakıt ikmali, uzun mesafeli göçmenlere yardımcı olan çeşitli adaptasyonlardan biridir ve hatta kanatla beslenen türler bile yağ rezervleri bırakabilir.
İç organların boyutu da değişebilir - uçuş kasları ve kalp büyür, ancak mide, karaciğer ve bağırsak küçülür. Bu değişiklikler kuş bir mola verdiğinde tersine dönebilir, böylece beslenme ve uçma modları arasında etkili bir şekilde geçiş yapabilir.
Örneğin, 18 g ağırlığındaki bir bahçe ötleğeni, yola çıkmadan önce ağırlığını iki katından fazla artırarak 37 g'a çıkarabilir. Yolculuk sırasında ötleğen, kat ettiği her 1.000 km için 3–3,5 g kaybedebilir, yağ ve protein yakabilir - ikincisi esas olarak sindirim sisteminden ama aynı zamanda karaciğer ve bacak kaslarından.
Bu tür değişimler çok uzun mesafeler kat eden su kuşlarında aşırıdır: 11.000 km'ye kadar göç edebilen kıyı çamurcunu, göç sırasında yüzde 55'e kadar yağ içerir ve yol boyunca böbreklerinin, karaciğerinin, taşlığının ve bağırsağının dörtte birini emer.
Kaynak: Evrimagaci/cbc.ca/discoverwildlife
