5 bin yıllık tarihe sahip: Aizanoi Antik Kenti

Aizanoi Antik Kenti en önemli antik kentlerden biri. Kütahya’ya yaklaşık 47 kilometre uzaklıkta bulunan Çavdarhisar ilçesindedir. Aizanoi şehrinin Penkalas (Kocaçay) Irmağı'nın yukarı kesiminde Tanrıça Meter Steunene’nin kutsal mağarası civarında yaşayan Frigyalılar'ın öncüsü olarak antik kaynaklarda geçen Azan adlı mitoloji kahramanının, Su Perisi Erato ile efsanevi Kral Arkas'ın birleşmesinden ortaya çıktığı rivayet olunur.

Aizanoi 1824 yılında Avrupalı gezginlerce yeniden keşfedilmiş ve incelenmiştir. 1970 yılından bu yana her yıl düzenli olarak kazı çalışmaları devam etmektedir. Kalıntılar arasında Anadolu’daki en iyi korunmuş Zeus Tapınağı, dünyanın ilk Ticaret Borsa Yapısı, dünyada bir benzeri olmayan bitişik nizamla yapılmış Tiyatro-Stadyum kompleksi, iki hamam, sütunlu cadde, Kocaçay üzerinde ikisi ayakta kalmış beş köprü, iki agora, gymnasium, Meter Steunene kutsal alanı, nekropoller, antik birbent, suyolları, kapı yapıları bulunmaktadır. Aizanoi Antik Kenti, Efes, Bergama, Side gibi kentlerle çağdaştır.

Aizanoi kenti, antik Frigya'ya bağlı olarak yaşayan Aizanitis’lerin ana yerleşim yeriydi. Kentin yüksek platosu üzerinde bulunan Zeus Tapınağı'nın çevresinde yapılan kazılarda, MÖ 3 bin yıllarına ait yerleşim izlerinin ortaya çıkmıştır. Helenistik Dönem'de bu bölge değişimli olarak Bergama’ya ve Bithynia’ya bağlı iken MÖ 133’de Roma egemenliğine girmiştir. Roma imparatorluk döneminde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi sayesinde zenginleşmiş ve ünü bölge sınırlarını aşmış olan Aizanoi’de kesin kentleşme bulgularına ancak MÖ 1'nci yüzyıl sonlarına doğru rastlanmaktadır. Yine ilk sikkelerin bu dönemde basıldığı biliniyor.

Aizanoi antik kenti en parlak dönemini MS 2 yüzyılda yaşamış, büyük imar faaliyetleri görmüş ve bu dönemde birçok yapı inşa edilmiştir. Erken Bizans Dönemi'nde piskoposluk merkezi iken, 7'nci yüzyıldan itibaren bu önemini yitirmiştir. Tapınak düzlüğü Orta Çağ'da bir hisara dönüştürülmüştür. Selçuklular Dönemi'nde Çavdar Tatarları tarafından üs olarak kullanılmasından dolayı buraya Çavdarhisar adı verilmiştir.

Kalıntılar arasında Anadolu’daki en iyi korunmuş Zeus Tapınağı, 15 bin kişi kapasiteli tiyatro ve tiyatroya bitişik nizamda yapılmış 13 bin 500 kişilik stadyum, iki hamam, dünyanın ilk ticaret borsa binası, sütunlu cadde, Kocaçay üzerinde ikisi ayakta kalmış beş köprü, iki agora, gymnasium, Meter Steunene kutsal alanı, nekropoller, antik bir bent, suyolları, kapı yapıları bulunmaktadır. Aizanoi antik kenti Efes, Bergama, Side gibi kentlerle çağdaştır.

Zeus Tapınağı

Penkalas (Kocaçay) Irmağı'nın batı kıyısına 200 metre uzaklıkta etrafı sütunlu galerilerle çevrili alanın ortasında, bir podyum üzerine kuruludur.

Frig Tanrıçası Meter Steunene'ye adanmış olan yer altı cellasına (tapınak kutsal odası) inen ve çatıya ulaşan bir merdiveni bulunmaktadır. Anadolu'daki en iyi korunagelmiş İon düzenindeki tapınaklardan biri olan yapının bezemelerinden özellikle akroterleri ilgi çekicidir. Batı alınlığında orta akroter akant dalları ve yaprakları arasında Tanrıça Kybele'nin büstüyle bezenmiştir. Doğu alınlık akroterindeyse Zeus büstü bulunmaktadır. Dört sütunlu avlusu ve agorasıyla M.S. 117-138 yılları arasında yapılmış tapınağın ön galeri duvarlarında; İmparator Hadrian’ı ve Aizanoi için önemli hizmetler görmüş Apuleius’u öven yazıtlar yer almaktadır.

"Agora kapısı"na ulaşıldı

UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi´nde yer alan ve 5 bin yıllık tarihe sahip Kütahya'nın Çavdarhisar ilçesindeki Aizanoi Antik Kenti'nde Zeus Tapınağı çevresindeki alışveriş merkezine giden 'agora' kapısı bir süre önce bulundu. Kütahya Valisi Ali Çelik, agora kapısının Aizanoi Antik kente 'metropolis' özelliği kazandırdığını belirterek, "Jeoradar (yer altı radar) sonuçlarına bakıldığında toprak altında bulunan alanların yüzde 80'inde büyük şehir kalıntılarına rastladık. İnsanların yaşadığı, evlerin bulunduğu alanlar da halen gün yüzüne çıkmış değil" dedi.

Çavdarhisar ilçesindeki Aizanoi Antik Kenti'nde Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Arkeoloji Bölümü tarafından sürdürülen kazı çalışmasında, Zeus Tapınağı çevresine kurulu olan alışveriş merkezine giden 'agora' kapısı bulundu. Tapınağa yaklaşık 100 metre mesafedeki mermer zeminin alışveriş merkezine giden kapı olduğu tespit edildi. Jeoradar (yeraltı radar) sonuçlarıyla alışveriş merkezinin bulunduğu alanda yüzde 80 oranda kalıntılar olduğu belirlendi. Kütahya Valisi Ali Çelik, bulunan Agora kapısıyla Aizanoi'nin Antik Roma dönemine yön veren 'metropolis' statüsü kazandığını söyledi. Aizanoi'yi diğer Roma Antik kentlerinden ayıran farklı bir unsurun da tiyatro alanına bitişik stadyumun varlığı olduğunu kaydeden Çelik, "Aizanoi Antik Roma´da metropolis olmak için yarışan şehirlerden bir tanesi. O günün şartlarında metropolis olmak için gereken tüm yapı elemanlarını yapmak için büyük çaba içinde olduklarını görüyoruz. Yaklaşık 150-200 bin nüfusa sahip ve hızla nüfusu büyüten bir özelliğe sahip. Bunun bir parçası olarak da stadyum alanını tiyatro alanı ile birleştirmişler" dedi.

Kazılarda agora giriş kapısına ve zeminine ulaşıldığını anlatan Vali Çelik, "Bizim açımızdan sevindirici olan, metropolis olup olmadığı üzerindeki tartışmaları bir nebzede sonlandıracak ileride bulunan Zeus Tapınağına ek olarak dönemin alışveriş merkezi olarak bilinen Agora. Bu da bizim açımızdan Aizanoi´nin bir metropolis adayı olduğundan ziyade bir metropolis kimliği kazandığının göstergelerinden birisi. Zeus Tapınağı şu an tüm haşmetiyle ayakta duruyor ve büyük bir agorasının bulunması. Bunların hepsi Aizanoi'de var. Bunlara bitişik olarak da o dönemin gelişmiş şehirlerinde bulunan nehir ıslah çalışmaları. İçinden geçen Penkalas Çayı´nın her iki tarafında modern tekniklerle rıhtım duvarlarının inşa edilmesi ve köprülerin yapıldığını gözüküyor. Dolayısıyla Aizanoi, Antik Roma´da metropolis olarak kendini ifade etmiş bir şehir. Bu büyük bir değer. Ayrıca jeoradar sonuçlarına bakıldığından toprak altında bulunan alanların yüzde 80´inde ciddi bir şehir kalıntılarına rastladık. İnsanların yaşadığı, evlerin bulunduğu alanlarda halen gün yüzüne çıkmış değil" diye konuştu.