Kanser genetik mi? Kalıtsal kanserler için genetik test nasıl yapılır?
Çok fazla çeşidi olan ve ölümcül bir hastalık olarak kabul edilen kanser, günümüzde dahi çoğunlukla ölümcül olabiliyor. İnsanların yakalanmaktan çok korktuğu kanser hastalığı, çevresel faktörler ve beslenme gibi nedenlerden kaynaklanabiliyor. Asıl merak edilenlerin başında ise, 'Kanser genetik mi?' ve 'Kalıtsal kanser nedir?' soruları geliyor. İşte merak ettikleriniz...
Dünya genelinde ölümlerin beşte biri kanser nedeniyle meydana gelmektedir. Kanser oluşumunda genlerin rolü nedir?
KANSER GENETİK BİR HASTALIK MIDIR?
Kanser genetik bir hastalıktır. Hücrelerin büyüme ve çoğalma şeklini kontrol eden genlerdeki değişikliklerden kaynaklanır. Hücreler vücudunuzun yapı taşlarıdır. Her hücrenin, bir kullanım kılavuzu gibi davranan genlerinizin bir kopyası vardır.
Genler, bir protein veya birkaç protein yapmak için talimatlar taşıyan DNA bölümleridir . Bilim insanları, kanser oluşumuna, büyümesine ve yayılmasına yardımcı olan yüzlerce DNA ve genetik değişiklik (ayrıca varyantlar, mutasyonlar veya değişiklikler olarak da adlandırılır) buldular.
Kanserle ilişkili genetik değişiklikler şu nedenlerle ortaya çıkabilir:
- Hücrelerimiz çoğaldıkça DNA'mızda rastgele hatalar meydana gelir.
- DNA'mız, tütün dumanındaki kimyasallar, güneşten gelen UV ışınları ve insan papilloma virüsü (HPV) gibi çevremizdeki kanserojenler tarafından değiştirilir.
- DNA değişiklikleri, ister rastgele bir hatadan ister bir kanserojenden kaynaklansın, hayatımız boyunca ve hatta rahimde bile meydana gelebilir. Çoğu genetik değişiklik kendi başına zararlı olmasa da, yıllar boyunca genetik değişikliklerin birikmesi sağlıklı hücreleri kanserli hücrelere dönüştürebilir. Kanserlerin büyük çoğunluğu, zamanla bu sürecin bir sonucu olarak şans eseri meydana gelir.
AİLE KANSER SENDROMU NEDİR?
Aile kanser sendromu , kalıtsal kanser sendromu olarak da adlandırılır , aile üyelerinin belirli bir kanser türü veya türlerini geliştirme riskinin ortalamadan daha yüksek olduğu nadir bir hastalıktır. Aile kanser sendromları, belirli kanserle ilişkili genlerdeki kalıtsal genetik varyantlardan kaynaklanır. Bazı ailesel kanser sendromlarında, kişiler erken yaşta kansere yakalanma veya kanser dışı sağlık sorunları yaşama eğilimindedir.
Örneğin, ailesel adenomatöz polipozis (FAP), APC genindeki belirli kalıtsal değişikliklerden kaynaklanan bir aile kanser sendromudur . FAP'li kişilerde erken yaşta kolorektal kanser geliştirme olasılığı çok yüksektir ve ayrıca diğer kanser türlerini geliştirme riski altındadırlar. Ancak "ailelerde görülen" kanserlerin hepsi aile kanser sendromlarından kaynaklanmaz. Hava kirliliğine maruz kalma veya tütün kullanımı gibi paylaşılan bir ortam veya alışkanlıklar, aile üyeleri arasında aynı tür kanserin gelişmesine neden olabilir.
Ayrıca, birden fazla aile üyesinde prostat kanseri gibi yaygın kanserler sadece şans eseri gelişebilir. Aile üyelerinde her biri çok küçük bir kanser riski taşıyan birçok genetik varyantın bir kombinasyonu varsa, kanser bir ailede de görülebilir.
AİLEDEN ALINAN GENLER KANSER DAHİL BİRÇOK HASTALIĞA SEBEP OLABİLİYOR
Vücudumuzda dokuların, organların en küçük birimi olan hücrelerin büyümesi ve fonksiyonları, bir program gibi yol gösteren, hücre çekirdeğinde bulunan kromozom denilen yapılarda bulunan genlerle, kontrol edilir. Genlerin yapı taşı olan DNA molekülünde, mutasyon dediğimiz değişiklikler, kanser ve bir çok metabolik hastalıklara yol açar. İnsanlarda ortaya çıkan kanserlerin %10’u kalıtımsaldır. Yani, o organa özel bazı genlerdeki değişikliklerin bir nesilden diğerine geçmesi anlamına gelir. Kişi anormal genlerden birini taşırsa, hayatının bir evresinde kansere yakalanma olasılığı normal insanlardan çok daha yüksektir ve aynı riski kendi çocuklarına da aktarabilir.
AİLEDE KANSER GEÇMİŞİ
Bir kişinin kansere dair 'güçlü bir aile geçmişi' olduğunda, bu genellikle aynı kansere yakalanmış birkaç akrabası olduğu anlamına gelir, ailenin aynı tarafında farklı nesillerde. Ayrıca, bir veya daha fazla akrabanın alışılmadık derecede genç yaşta teşhis edildiği veya bir akrabanın iki veya daha fazla ayrı kansere yakalandığı anlamına da gelebilir.
Güçlü bir aile kanser geçmişi olan kişilere uzman bir genetik servisine sevk önerilebilir. Bir bireyin aile geçmişini anlamak genellikle patoloji raporları alarak kişinin akrabalarının kanser teşhislerini kontrol etmeyi içerir. Birey için kanser riski tahmini sağlanabilir.
HANGİ KANSER TÜRLERİ GENETİKTİR (KALITSALDIR)?
Kalıtsal kanserler, belirli kanser türlerinin normalden daha yüksek risk altında olduğu bir tür kalıtsal hastalıktır. Kalıtsal kanserlere ebeveynlerden çocuklara geçen belirli genlerdeki mutasyonlar (değişiklikler) neden olur. Kalıtsal bir kanserde, ailelerde belirli kanser türleri görülebilir. Bu tür hastalıklar, kalıtsal kanser sendromu başlığı altında onkolojide değerlendirilmektedir.
Kalıtsal kanser sendromları şu 3 özelliği paylaşmaktadır:
- Aynı kanser türüne sahip birkaç yakın aile üyesine (bir anne, kız ve kız kardeş gibi) sahip olmak,
- Erken yaşta kanser geliştirmek veya
- Aynı kişide iki veya daha fazla kanser türünün gelişmesi.
Kalıtsal kanser sendromlarının örnekleri,
- Kalıtsal meme ve over (kadın yumurtalık) kanseri sendromu,
- Li-Fraumeni sendromu,
- Cowden sendromu ve
- Lynch sendromudur.
Özetle, ailesinde yaygın meme, over (kadın yumurtalık), kolon, rahim, pankreas, melanom, mide ve prostat kanseri öyküsü olan kişiler, kendilerinde kalıtsal kanser riskini tartışmak için multidisipliner çalışan bir onkoloji ekibi ile iletişime geçmesi önerilir.
KALITSAL KANSERLERİN FARKLILIKLARI
Kanser sık bir hastalıktır. Dolayısıyla bir ailede birden çok kişi kanser hastası olabilir ve yalnızca bu durum kanserin kalıtsal olduğu anlamına gelmez. Ancak, aynı kanserin (ya da meme ve yumurtalık gibi aynı gen hasarından oluşabildiğini bildiğimiz kanserlerin) aynı ailede birden çok kuşakta görülmesi ya da aynı kuşaktaki birden çok akrabada ortaya çıkması anlamlıdır.
Ayrıca, kalıtsal kanserler -sporadik eşdeğerlerinden farklı olarak- genellikle daha erken yaşlarda görülürler, daha agressif olabilirler ve mikroskop altındaki görünümleri daha farklı olabilir. Tedaviye yanıtları da farklı olabilir, bazı ilaçlara duyarlılıkları da farklı olabilir.
GENETİK TEST NASIL YAPILIR?
Kalıtsal kanserler için genetik testi düşünüyorsanız ve nasıl ilerleyeceğinizi merak ediyorsanız, aşağıdaki adımlar bilinçli bir karar vermenize ve planınızla ilerlemenize yardımcı olabilir.
- Kalıtsal bir mutasyonun belirtilerini bilin
- Kanser genetiğinde uzman bir sağlık profesyoneli ile konuşun
- Bu konuda güvenilir bilgi kaynaklarını okuyun
- Kişisel durumunuzu düşünün
- Akranlarınızla konuşun ve ailenizin tıbbi geçmişi hakkında bilgi edinin
Kişisel durumunuz, genetik teste nasıl ve ne zaman devam ettiğinizi etkileyebilir.
- Yeni bir kanser teşhisi almışsanız veya kanseriniz nüks (tekrar) etmişse, genetik testler tedavi kararlarınızı etkileyebilir. Bu bölümde sunulan kanser türlerine ve kalıtsal gen mutasyonlarına özgü bilgilerden faydalanabilirsiniz.
- Kanser tedavisini tamamladıysanız, genetik testler yeni / ikinci bir kanser teşhisi için riskinizi anlamanıza yardımcı olabilir ve kanser taraması ve önleme konusundaki kararlarınızı etkileyebilir.
- Size hiç kanser teşhisi konmadıysa, genetik testler riskinizi netleştirerek kanser taraması ve önleme konusunda karar vermenize yardımcı olabilir.
Her durumda test, akrabalarınıza kanser riski ve bu riski yönetme seçenekleri hakkında bilgi sağlayabilir.
Kaynak: cancer.gov/betterhealth/hisarhospital
