Obezitenin kökenleri: Kalıtsal olarak aileden mi geliyor yoksa çevresel faktörler mi etkili?
Obezite, modern toplumların karşılaştığı en büyük sağlık sorunlarından biri olarak karşımıza çıkıyor. Hem bireylerin yaşam kalitesini düşüren hem de sağlık sistemleri üzerinde büyük bir yük oluşturan obezitenin nedenleri üzerine çeşitli araştırmalar yapılıyor. Peki, obezitenin asıl nedeni genetik faktörler mi yoksa çevresel etmenler mi? İşte detaylar!
Dünyada her geçen gün daha fazla insanı etkileyen obezite, sağlıklı bir yaşamın önündeki en büyük engellerden biri haline geldi. Genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin obezite üzerindeki etkisi uzun zamandır tartışılan bir konu. Kimileri, aileden geçen genetik mirasın bu hastalığın en büyük nedeni olduğunu savunurken, diğerleri yaşam tarzı ve çevresel etmenlerin daha belirleyici olduğunu öne sürüyor. İşte konuya ilişkin detaylar...
NEDENLER FARKLILIK GÖSTEREBİLİR
Obezitenin altında yatan nedenler kişiler arasında farklılık gösterebilir ve tipik olarak hem genetik hem de çevresel faktörlerin bir karışımını içerir. Obezite, aşırı vücut yağının sağlık riski oluşturacak kadar birikmesi olarak tanımlanan kronik bir sağlık durumudur.
VÜCUT KİTLE ENDEKSİ
Bu herkes için farklı bir anlama gelse de, obezite genellikle boyunuza göre kilonuzun bir hesaplaması olan vücut kitle indeksi (BMI) kullanılarak taranır. BMI obezitenin kesin bir göstergesi değildir. Doğrudan yağı veya sağlığı ölçmez ve vücut geliştiriciler gibi yüksek kas kütlesine sahip bireyler arasında yanlış olabilir.
OBEZİTENİN GENETİK BİR UNSURU VAR MIDIR?
Genetik, obezitenin nedenlerine hem Prader-Willi sendromunda olduğu gibi doğrudan hem de vücuttaki metabolik yolları, sinir ağlarını ve iştah kontrol merkezlerini etkileyerek dolaylı olarak katkıda bulunabilir. 2022 yılında yapılan bir klinik incelemeye göre, insanlarda obezite ile ilişkili 500'den fazla gen tanımlanmıştır.
Bu genler vücut ağırlığını birçok şekilde etkileyebilir. İnsülin metabolizmasında, enflamatuar tepkilerde, kan basıncında, yağ birikiminde ve kan dolaşımındaki yağ seviyesinde değişiklikler yaratabilirler. Daha fazla enerji (yani gıda) tüketmek istemenize neden olabilirler, ancak bunu etkili bir şekilde kullanmanızı engelleyebilirler.
Bazen belirli genler ve obezite arasındaki bağlantı uzaktır ancak yine de önemlidir. Örneğin, bazı genler sizi Cushing sendromu gibi obezite riskini artıran durumlara yatkın hale getirebilir.
2021 yılında yapılan araştırmalar, vücut ağırlığındaki değişkenliğin %40-50'sinin genetiğe dayandırılabileceğini ve obezite ile yaşayan insanlar arasında genlerin daha önemli bir rol oynadığını (%80 gibi yüksek bir oranda) göstermektedir.
Bu, genetiğin kesinlikle kilo alımına yol açtığı anlamına gelmez. Çoğu insan için genetiğin, özellikle belirli durumlarda kilo almanızı daha olası hale getirebileceği anlamına gelir.
OBEZİTE GENİ VAR MIDIR?
Obeziteden evrensel olarak sorumlu tek bir gen yoktur, ancak tek gen varyasyonları bazı insanlar için obezitenin altında yatan neden olabilir.
Genel olarak, yüzlerce gen aşırı vücut yağı birikimi ile ilişkilendirilmiştir ve sorumlu genetik varyasyonlar obezite ile yaşayan insanlar arasında büyük ölçüde değişebilir. Bir veya birçok genetik varyasyonla yaşayabilirsiniz.
Genetik obezite, genlerin dahil olma şekline göre çeşitli türlere ayrılır:
Monojenik obezite: Tek bir gendeki mutasyonun neden olduğu aşırı kilo. MC4R geni obezite ile ilgili en sık etkilenen gendir.
Poligenik obezite: Birden fazla gendeki varyasyonlar obeziteye yatkınlığa küçük yollarla katkıda bulunur. Poligenik obezite, genetik obezitenin en yaygın şeklidir.
Sendromik obezite: Prader-Willi sendromu gibi belirli hastalıklardaki genetik değişiklikler doğrudan obeziteye yol açabilir.
OBEZİTEYE EN SIK YOL AÇAN ÇEVRESEL FAKTÖRLER NELERDİR?
Genetiğin herhangi bir etkisi olsun ya da olmasın, düzenli olarak harcadığınızdan daha fazla kalori alıyorsanız obezite yaşayabilirsiniz. Bu enerji dengesizliği genellikle çevresel faktörler olarak bilinen dış değişkenlere bağlanır.
Çevresel faktörler, yiyecek porsiyonlarınızın boyutundan etrafınızdaki yapılı çevreye kadar her şey olabilir. Aldığınız enerji miktarını ve vücudunuzun bunu nasıl kullandığını etkilerler.
Obezite ile bağlantılı en yaygın çevresel faktörler şunlardır: Hareketsiz yaşam tarzı (yeterli fiziksel aktivite olmaması), yüksek kalorili gıdaların düzenli tüketimi, kötü uyku alışkanlıkları, kronik stres, gıda üretiminde kullanılan endokrin bozuculara maruz kalma (plastik kaplar, pestisitler vb.)
GENETİK VE ÇEVRESEL FAKTÖRLER OBEZİTE İLE NASIL BAĞLANTILIDIR?
Obezite ile yaşayan çoğu insan için aşırı yağ birikimi hem genetik hem de çevresel faktörlerin sonucudur.
Çevresel faktörler obeziteyi teşvik eden yaşam tarzı seçimlerine zemin hazırlarken, genetik de bu koşullarda aşırı kilo almaya ne kadar yatkın olduğunuzu artırabilir.
Ancak bu ilişki çift yönlü olabilir, yani her iki yönde de ilerler. Genetik, çevresel faktörlerin etkisini artırabildiği gibi, çevresel faktörler de epigenetik değişiklikler - genlerin ifadesindeki değişiklikler - yoluyla genetiği etkileyebilir.
Örneğin, araştırmalar yüksek miktarda kızarmış gıda alımı, yetersiz uyku ve hareketsiz bir yaşam tarzı gibi çevresel faktörlerin obeziteyi teşvik eden epigenetik değişikliklere neden olabileceğini göstermektedir.
Vücudunuzdaki hormon sinyalini bozan kimyasallar olan endokrin bozuculara maruz kalmak, genetik ifadedeki değişikliklerle de bağlantılı olan bağırsak mikrobiyomunuzu değiştirebilir.
Kaynak: Health Line
