Kendi isteğiyle işten çıkan nasıl tazminat alır?

5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu uyarınca özel okul öğretmenleri ile belirli süreli sözleşme yapılıyor. Öğretmenlerin sözleşmesi, süre bitiminde kendiliğinden sona erdiği için iş güvencesi hükümlerinden yararlanamıyorlar. Yani işe iade davası açamıyorlar.

Ancak, bu durum kıdem tazminatı almalarına engel teşkil etmiyor. Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin, özel okulda çalışan bir öğretmenin açtığı davayla ilgili 25 Haziran 2019 tarihinde verdiği (Esas no: 2016/1725, Karar no: 2019/14022) kararında, iş sözleşmesinin belirli ya da belirsiz süreli olmasının kıdem tazminatına hak kazanma açısından önemli olmadığı belirtildi. Önemli olanın fesih iradesinin kim tarafından ortaya konulduğu ve kıdem tazminatına hak kazanma koşullarının gerçekleşip gerçekleşmediği olduğu kaydedilen kararda, “İşveren yenilememe iradesini göstermiş ve haklı nedene dayanmıyor ise bir yıllık kıdem koşulu gerçekleştiği takdirde kıdem tazminatı ödenmelidir” denildi.

Sözleşmenizin yeni eğitim öğretim yılında işverence yenilenmemesi halinde kıdem tazminatı talebiyle ihtar çekip, ödenmediği takdirde arabulucuya başvuruda bulunmalısınız. Arabulucuda anlaşma sağlayamadığınız takdirde dava açabilirsiniz.

İŞVEREN ÜCRETSİZ İZİN İÇİN İŞÇİNİN İZNİNİ ALMAK ZORUNDA MI?

Özel bir eğitim kurumunda müdür olarak çalışıyorum. Özel okul müdürü olarak görev yapar iken ve herhangi birine müdürlük için vekâlet vermemişken kurum beni ücretsiz izne çıkarabilir mi? Mart ayı itibarıyla kurumum beni ücretsiz izne çıkardı ancak herhangi bir izin formu imzalatmadı. Bu durumda itiraz hakkım var mı? Mayıs, haziran ve temmuz sonrası uzatılmaz ise sözleşme bitiş tarihim olan 01.09.2020 tarihine kadar işveren normal maaşımızı ödemek zorunda mı? (Hüseyin T.)

Hüseyin Bey, İş Kanunu’na göre normal koşullarda işveren işçiyi, rızası olmadan ücretsiz izne çıkartamaz. Çıkartırsa işçi açısından iş akdini derhal fesih hakkı ortaya çıkar. İşin zorlayıcı sebeple (pandemi bir zorlayıcı sebeptir) durdurulması halinde işveren ilk bir haftalık ücretin yarısını ödemekle yükümlüdür. Bu da fiilen ücretsiz izne çıkarma anlamına geldiği için işçi açısından haklı fesih sebebi oluşturur.

Ancak, 17 Nisan 2020 tarihinde yürürlüğe giren yasa ile 3 ay süreyle işten çıkarma yasağı getirildi. İşten çıkarma yasağı döneminde işverene işçiyi ücretsiz izne çıkarma yetkisi verildi. Yine yasaya konulan geçici madde uyarınca, bu dönemde ücretsiz izne çıkartılan işçi bunu haklı fesih sebebi yapamıyor. İşten çıkarma yasağının 17 Ekim’e kadar uzatılması bekleniyor.

17 Nisan’a kadar olan dönemdeki ücretsiz izin uygulaması için iş akdinizi derhal fesih hakkınız bulunuyor. Fakat, kanuna göre derhal fesih hakkının 6 iş günü içinde kullanılması gerekir. Bu süreyi geçirmiş olduğunuz için şu an derhal fesih hakkını kullanamayacağınızı değerlendiriyorum. İşten çıkarma yasağı ve buna bağlı olarak ücretsiz izne çıkarma yetkisi uzatılmadığı takdirde işverenin sözleşme bitim tarihine kadar ücretinizi ödemesi gerekir.

KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ EMEKLİLİĞİ GECİKTİRİR Mİ?

16.09.2008 tarihinde işe girdim. 3105 prim günüm var. Emekli olabilmek için hangi tarihte ve kaç gün prim ödemem gerekiyor? Kısa çalışma ödeneği nedeniyle 3 ay boyunca primim eksik mi olacak? Bu durumda emekliliğim de gecikecek mi?

Kısa çalışma ödeneği nedeniyle ileride işsizlik ödeneğim azalır mı? 4050 TL brüt ücret üzerinden primim yatırılıyor. Kısa çalışma ödeneğim ise 2257 TL. Bu eksik değil midir? (Mücahide G.)

İlk defa sigortalı çalışmaya 30 Nisan 2008 tarihinden sonra başlayan kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olabilirler. Ancak, bu yaşlarda emekli olabilmek için 4/a statüsünde çalışanların 7200 prim gününü, 4/b ve 4/c statüsünde çalışanların da 9000 prim gününü 31 Aralık 2035 tarihine kadar doldurmaları gerekir. Prim gününü bu tarihten sonra dolduranların emeklilik yaşı her iki yılda 1 yıl uzar.

4/a statüsünde çalıştığınıza göre, 7200 prim gününü 2035 yılı sonuna kadar tamamladığınız takdirde 58 yaşında emekli olabilirsiniz.

Kısa çalışma ödeneği boyunca işveren sigorta primi yatırmaz. İŞKUR ise bu dönemde İşsizlik Sigortası Fonu’ndan sadece genel sağlık sigortası (GSS) primini yatırır. Şayet yakın bir tarihte emekli olacak olsaydınız ve prim gününüz eksik olsaydı, kısa çalışma uygulaması nedeniyle emeklilik tarihiniz gecikebilirdi. Fakat önünüzde 7200 prim gününü doldurmak için 16 yılınız bulunuyor. Bu süre içinde 7200 günü doldurabileceğinizi düşünüyorum.

Kısa çalışma ödeneği, son brüt ücret üzerinden değil, son 12 aylık dönemdeki ortalama ücret üzerinden hesaplanmaktadır. Hesaplanan tutardan binde 7.59 oranında damga vergisi kesildikten sonra kalan tutar hak sahibine ödenir. Damga vergisini de dikkate aldığınızda kısa çalışma ödeneğinizde eksiklik görünmüyor. Kısa çalışma ödeneği, işsizlik maaşı sürelerinden düşülmektedir. Diyelim 10 ay işsizlik maaşı almaya hak kazandınız. Üç ay kısa çalışmanın ardından işsiz kalırsanız, 10 ay değil, 7 ay işsizlik maaşı alabilirsiniz.

ASKERLİK BORÇLANMASI POLİSİN EMEKLİ AYLIĞINI NE KADAR ARTIRIR?

30.07.1974 doğumluyum. 02.10.1995 tarihinde emniyet teşkilatına girdim. 21.07.2021 tarihinde emekli olacağım. 25.02.1999-15.08.2000 tarihleri arasında askerliğimi yaptım. 1999 yılındaki 10 ayı borçlanırsam emekli maaşımda ne kadar artış olur? (Sabri Y.)

Sabri Bey, on aylık borçlanma suretiyle emekli aylığınızda 45 lira dolayında bir artış olur. Ayrıca bir yıl daha fazla emekli ikramiyesi alırsınız. Emekli ikramiyenizde yaklaşık 4 bin lira artış olur.

YAŞTAN EMEKLİLİĞİ GELEN NORMAL EMEKLİLİĞİ BEKLEMELİ Mİ?

Babam 1961 doğumlu, 1987 SSK girişli. Şu an 4404 günü var. 2021 mayıs ayında 3600 günden emekli oluyor. Ama 540 günlük askerliği borçlanırsa 5375 günden normal emekli olabiliyor. Sizce hangisinden emekli olsun, ikisinin farkları nedir? Yardımcı olursanız sevinirim. (Melih Ç.)

Melih Bey, 3600 gün ile 60 yaşında emekli olmaya bir yıldan az süre kaldığı için askerlik borçlanmasını tavsiye etmem. Çünkü askerlik borçlanması için 17 bin lira prim ödemesi gerekir. Onun üzerine daha 1.5 yıla yakın da çalışması gerekecek. Bunlarla uğraşmayıp 60 yaşını doldurduğunda emeklilik dilekçesi vermesi daha iyidir.

GURBETÇİLER KISA SÜRELİ İŞLERDE ÇALIŞIP TÜRKİYE’DE EMEKLİ AYLIĞI ALABİLECEK

Eşim 1973 doğumlu. 1989 SSK girişi var. 12 yıl Çin’de yaşadık. Oradaki çalışmaların primlerini ödedi ve yaşı beklemeye başladık. 2.5 sene evvel Almanya’ya taşındık ve eşim burada çalışmaya başladı. Emeklilik yaşı da tamamlandı, günler zaten tamamlanmıştı. Almanya’da çalıştığı için emekli olamadı. Çalışan kişinin Türkiye’den emekli maaşı alamadığını biliyoruz ama bizim isteğimiz emekli olup maaş almadan emekli olamıyor mu? Türkiye’de her gün kurallar değişiyor. Emekli olması için ille de Almanya’daki işinden ayrılması mı gerekir? (S. Yıldırım)

Sayın Yıldırım, eşiniz 23 Mayıs 1989’dan önce işe başladıysa SSK’dan 5300 prim günüyle 45 yaşında, bu tarihten sonra işe başladıysa 5375 prim günüyle 46 yaşında emekli olabilir. Fiili çalışma ve yurt dışı borçlanmalarıyla asgari süreyi doldurduysa kazanılmış hak elde etmiştir. 1 Ağustos 2019 tarihinde yürürlüğe giren kanundan önce yapmış olduğu yurt dışı borçlanmalar SSK statüsünde değerlendirileceği için emeklilik hakkı bakımından bir kaybınız söz konusu olmaz. Yurt dışı borçlanmayı 1 Ağustos 2019 tarihinden sonra gerçekleştirmiş olsaydı o zaman BAĞ-KUR’a tabi olacak ve emekliliği zora girecekti. Şu durumda, Almanya’daki çalışması sona erdiği tarihten itibaren dilediği zaman emekli olabilir.

Diğer taraftan, yurt dışı borçlanması yapan gurbetçilerin emekliliğine ilişkin bu hafta TBMM’de önemli bir yasa kabul edildi. Buna göre, yurt dışında zorunlu sigortalılığa tabi olsalar dahi “kısa süreli çalışma” olarak adlandırılan işlerde çalışanlar Türkiye’den emekli olabilecekler. Hangi işlerin kısa süreli çalışmaya tabi işler olarak kabul edildiği, önümüzdeki günlerde çıkartılacak yönetmelikle belirlenecek. Eşiniz bu yönetmelik kapsamındaki işlerde çalışıyorsa, Almanya’da çalışmaya devam ederek emekli aylığı bağlatabilir.

GURBETÇİLER BOŞTA GEÇEN SÜRELER İÇİN NASIL BORÇLANABİLİR?

Bir yazınızda, yurt dışında borçlanma yapan Türk vatandaşı erkeklerin sigortalı olarak çalıştığı dönemler ile bu dönemler arasında veya sonunda bir yıla kadar olan işsizlik süreleri için borçlanma yapılabileceğini yazmışsınız. Ben 2000-2002, 2005-2008 ve 2010 yıllarında çalıştım veya isteğe bağlı sigorta primi ödedim. Arasındaki yıllarda çalışmadım. Bu durumda ben boşta geçen 3 yıl için mi, yoksa toplam 1 yıla kadar olan başta geçen süreleri mi borçlanabilirim. (N. Dafur)

Yurt dışındaki Türk vatandaşlarının borçlanmasına olanak sağlayan 3201 sayılı kanunun 1. maddesine göre, Türk vatandaşları 18 yaşından sonra yurt dışında geçen sigortalılık süreleri ve bu süreler arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik sürelerini borçlanabilirler. Ev kadınları ise 18 yaşından sonra yurt dışındaki sürelerin tamamını borçlanabilirler. 2000-2002, 2005-2008 ve 2010 yıllarında sigortalı olarak çalıştı iseniz boşta geçen sürelerinizin toplam 3 yıla kadar olan kısmını borçlanma imkânınız bulunmaktadır.

KENDİ İSTEĞİYLE İŞTEN AYRILAN NASIL KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR?

Eşim 2016’dan 1 Nisan 2020’ye kadar çalıştığı iş yerinde şu an kısa çalışma ödeneği alıyor. Kendi isteğiyle işten ayrılmak istiyor. Acaba çıkış parası alabilir mi? (Engin Y.)

Engin Bey, işten çıkış parası derken, kıdem tazminatını kastettiğinizi düşünüyorum. Kendi isteğiyle işten ayrılanların kıdem tazminatı alabilmesi için ücretinin ödenmemesi ya da eksik ödenmesi gibi haklı bir nedenle iş akdini feshetmesi gerekir. Kısa çalışma uygulaması çalışana fesih hakkı vermez. Ancak, eşiniz 8 Eylül 1999 tarihinden önce işe başlayıp 15 yıl sigortalılık ve 3600 prim gününü doldurduysa SGK’dan kıdem tazminatı yazısı alıp işverenden kıdem tazminatını talep edebilir. 8 Eylül 1999 tarihinden sonra işe başladıysa bu kez 25 yıl sigortalılık ve 4500 prim günü veya sigortalılık süresi aranmadan 7000 prim gününü doldurduysa kıdem tazminatını aynı yolla talep edebilir.

İŞVEREN İŞÇİNİN RIZASI OLMADAN ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARTABİLİR Mİ?

Pandemi dolayısıyla kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaktayım. KÇÖ 20 Haziran’da sona eriyor. Firma bu tarihten sonra 100’den fazla personeli ücretsiz izne çıkarmayı planlıyor. Bizim onayımız olmadan bunu yapabilir mi? İşe girerken imzaladığımız evraklara dayanarak ücretsiz izne çıkartabilir mi? Ayrıca, önceki yıllardan kalan 40 gün dolayında kullanamadığım yıllık izinlerim bulunuyor. İşveren, ücretli izinlerim varken ücretsiz izne çıkartabilir mi? (Harun R.)

Harun Bey, normalde işveren yazılı onayı olmadan işçiyi ücretsiz izne çıkartamaz. Ancak, 17 Nisan’da yürürlüğe giren kanunla işverene 17 Nisan-17 Temmuz tarihleri arasında işçileri ücretsiz izne çıkarma hakkı tanındı. Bu sürenin 17 Ekim’e kadar uzatılması söz konusu. İşveren bu yetkiye dayanarak, işçilerin yazılı rızasını almadan ücretsiz izne çıkartabilir. Kullanılmamış ücretli izinler var iken işçilerin ücretsiz izne çıkartılamayacağına dair de bir kısıtlama getirilmedi. Yasa uyarınca, geçici olarak işverene tanınan bu yetki kapsamında ücretsiz izne çıkartılan işçiler, bu durumu iş akdini fesih gerekçesi yapamaz.

KISA ÇALIŞMA SIRASINDA SİGORTA PRİMİ YATIRILIR MI?

Virüs sebebiyle iş yerimiz kısa çalışma ödeneğine başvurdu, iki aya yakın süre işe gitmedik. Bizi tekrar işe çağırdılar fakat kısa çalışma ödeneği alacağımızı söylüyorlar, SSK primimizi yatırmayacaklarmış. Sadece kısa çalışma ödeneği ile net maaşım arasındaki farkı ödeyeceklermiş. Bunun bir yaptırımı var mı? (Yavuz G.)

Yavuz Bey, kısa çalışmada işin tamamen durdurulması gerekmez. İşveren ilk iki aylık dönemde işi tamamen durdurup, üçüncü ay çalışma saatlerini azaltarak faaliyete devam edebilir. Örneğin, haftalık 45 saatlik çalışma süresinin 22.5 saatinde işçiyi çalıştırabilir. Bu durumda, aylık ücretinizin yarısını işveren öder, kalan tutarı ise kısa çalışma ödeneği olarak alırsınız. İşveren, çalıştırdığı süreye ait sigorta primlerini yatırmak zorundadır. İşveren çalıştırdığı halde sigorta priminizi yatırmazsa sizin açınızdan iş akdini haklı fesih sebebi ortaya çıkar. Bu hakkınızı kullandığınızda kıdem tazminatınızı alarak iş akdinizi feshedebilirsiniz.

PRİM GÜNÜNÜN 9000 OLMASI EMEKLİ AYLIĞINI ETKİLER Mİ?

01.11.1992 sigorta girişliyim, 06.12.1967 doğumluyum. Toplam prim gün sayım 8841. Prim gün sayım 9000 güne ulaşırsa aylık bağlama oranı açısından emekli aylığım artar mı? Yani prim gün sayısının 9000 olmasının bir önemi var mı? (Kamil B.)

Kamil Bey, 25 yıl sigortalılık, 5600 prim günüyle 53 yaşa tabisiniz. 1 Kasım 2020 tarihinden itibaren emeklilik dilekçesi verebilirsiniz. Prim günü sayısı ne kadar yüksek olursa emekli aylığı da ona bağlı olarak artar. Her 360 gün, aylık bağlama oranında yüzde 2 oranında artış anlamına gelir. Ancak, yaşınızı doldurduğunuzda emekli aylığı bağlatmanız yararınıza olur. O tarihten sonra prim gününü artırmak için beklemeniz halinde emekli aylığından mahrum kalırsınız.

DOĞUM BORÇLANMASI SİGORTA BAŞLANGICINI ÖNE ÇEKER Mİ?

01.10.1999 tarihinde 1 yıl staj sigortam başladı, 05.06.2003 tarihinde de normal çalışmaya başladım. 2008 yılında doğan çocuğumdan dolayı 7 ay boşluğum var. 7 ay borçlanma yaparak işe giriş tarihini 01.10.1999 tarihinden önceye çekebilir miyim? (Zehra K.)

Zehra Hanım, çocuğunuz 1 Ekim 1999 tarihi ile 5 Haziran 2003 tarihi arasında doğsaydı, doğum borçlanması sigorta başlangıcınızı 5 Aralık 2002 tarihine çekerdi. 1 Ekim 1999 tarihinden önceye çekemezdi. Sigortalı çalışmaya başladıktan sonra doğduğu için sigorta başlangıcınızı öne çekmez.

Şu durumda sadece emeklilik için gerekli prim gününü tamamlamakta zorluk yaşarsanız, eksik günlerinizi tamamlamanızda yardımcı olur.

YENİ YASA, MEVCUT KIDEM TAZMİNATLARINI ETKİLEYECEK Mİ?

Sigorta başlangıcım 01.10.1999. Özel sektörde bir iş yerinde 2008 ağustos ayından beri çalışıyorum.7000 iş günümün dolmasına 2 yıl var. Askerlik borçlanması yaparsam bu süre 10 aya düşüyor. Yeni gelecek sistemden sonra askerlik borçlanması yapıp 7000 günüm tamamladığımda kıdem tazminatımı alabilir miyim? (Murat A.)

Murat Bey, yeni kıdem tazminatı sistemi, yasanın yürürlüğe gireceği tarihten sonraki çalışmalara uygulanacak. Yürürlük tarihinden önceki çalışmalar için mevcut kanun hükümleri geçerli olacak. Mevcut kanuna göre, 8 Eylül 1999 tarihinden sonra işe girenler 25 yıl sigortalılık ve 4500 prim gününü ya da 7000 prim gününü doldurduklarında kıdem tazminatını alabilirler. Yeni sistemde de 7000 günü doldurduğunuzda önceki çalışmalarınıza ait kıdem tazminatınızı alabileceksiniz.