Tenasüp nedir? Söz sanatı tenasüp ne demek ve örnekleri neler?
Türk edebiyatına ister Halk edebiyatı ister Divan edebiyatı olsun, okuyucuya aktarılmak istenen duygu ve düşünceleri daha etkili kılmak için yapılan sanatlara, söz sanatları ya da edebi sanatlar adı verilmektedir. Yazılı bir metni kaleme alan edebiyatçı metnin tekdüze olmasını engellemek, okuyucuyu tüm dikkatiyle konunun içine çekmek ya da az kelime ile çok şey anlatmak için eserde söz sanatlarına başvurmaktadır. Sözün gücünü artırması ve ifadeyi zenginleştirmesi açısından büyük bir öneme haiz olan söz sanatları, yazar ve şairlerin en büyük yardımcılarıdır. Peki, bu söz sanatlarından bir tanesi olan tenasüp nedir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Anlama dayalı söz sanatlarından bir tanesi olarak değerlendirilen tenasüp sanatı anlam bakımından birbirine yakın ya da uygun kelimelerin bir arada kullanılmasıyla meydana gelmektedir. Peki, tenasüp örnekleri nelerdir? Tenasüp ne demek? İşte, tüm detaylar...
Tenasüp Nedir?
Birbiri ile anlam bakımından ilişkili sözcüklerle yapılması sebebiyle anlama dayalı söz sanatlarından bir tanesi olan tenasüp; kelime anlamı olarak “yakışma, uygunluk” gibi manalara gelmektedir. Bir metin içinde anlam bakımında birbirine benzer ve alakalı sözcüklerin bir arada kullanılmasıyla vücuda getirilen tenasüp sanatı, özellikle Divan edebiyatında sıklıkla kullanılan bir söz sanatı olarak öne çıkmaktadır.
Tenasüp sanatında dikkat edilmesi gereken en önemli unsurlardan bir tanesi ise kelimelerin seçimidir. Birbirine tezat olan kelimeler her ne kadar birbirleri ile ilişki içinde olsa da bu kelimeler kullanılarak oluşturulmuş bir metinde tenasüp sanatı yer almaz. Tenasüp sanatında kullanılan sözcüklerin birbirleri ile arasında zıtlık ilişkisinin olmaması temel şarttır. Eğer bir metinde karşıt olan kelimeler ile bir ilişki kuruluyorsa orada tenasüp değil; tezat sanatının varlığından söz edilebilir.
Kelimeler arasındaki benzerlik ve uyumu kullanması sebebiyle, metnin konusunu okuyucunun zihin dünyasında adeta bir tabloya çeviren tenasüp sanatında mitolojik kahramanlar, çeşitli bitki isimleri ve hayvan türleri kullanılmaktadır. Özellikle Divan edebiyatında yazılan şiirlerde gül, arı, yüz, kuş ve benzeri kavramlar ile yapılan tenasüp örneklerine rastlamak mümkündür.
Tenasüp Örnekleri
Yukarıda tüm ayrıntıları ile tanımını yaptığımız tenasüp sanatının örneklerini bu ara başlığımız altında inceleyebilirsiniz:
Örnek 1:
Bir gemi yanaştı Samsun’a sabaha karşı,
Selâm durdu kayığı, çaparı, takası,
Selâm durdu tayfası.
Bir duman tüterdi bu geminin bacasından bir duman.
Duman değildi bu!
Memleketin uçup giden kaygılarıydı...
Samsun limanına bu gemiden atılan,
Demir değil!
Sarılan anayurda,
Kemal Paşanın kollarıydı.
Selâm vererek Anadolu çocuklarına,
Çıkarken yüce komutan,
Karadeniz’in halini bir görmeliydi.
Kalkıp ayağa ardı sıra baktı dalgalar,
Kalktı takalar,
İzin verseydi Kemal Paşa
Ardından gürleyip giderlerdi,
Erzurum’a kadar.
Örnek 2:
Mert dayanır nâmert kaçar,
Meydan gümbür gümbürlenir.
Şahlar şahı divan açar,
Divan gümbür gümbürlenir.
Yiğit kendini övende,
Oklar menzili dövende,
Kılıç kalkana değende,
Kalkan gümbür gümbürlenir.
Ok atılır kalasından,
Hak saklasın belâsından,
Köroğlu'nun nârasından,
Dağlar gümbür gümbürlenir.
Örnek 3:
Arım, balım, peteğim,
Gülüm, dalım, çiçeğim,
Bilsem ki öleceğim,
Yine seni seveceğim.
